Uitgejouwd en steeds meer geïsoleerd: kan Loekasjenko nu op Poetin rekenen?

De Russische president heeft ervaring met telefoontjes uit onrustige buurlanden. Soms schoot hij te hulp, de gevolgen daarvan zijn op de wereldkaart te zien: separatistenrepubliekjes langs de grens van Rusland, een geannexeerd schiereiland in de Zwarte Zee en een voortwoekerende oorlog in Oekraïne.

Maar Wit-Rusland is een geval apart. Wit-Rusland is voor Rusland een bondgenoot van strategisch belang. Het land ligt ingeklemd tussen Rusland en wat het Kremlin als rivalen beschouwt: lidstaten van de Europese Unie en de NAVO. Geopolitiek gezien heeft Rusland de meeste invloed in de bufferzone: Moskou en Minsk hebben innige samenwerkingsverbanden, waaronder een douane-unie en afspraken over militaire oefeningen. Poetin zet Loekasjenko al maanden onder druk om de integratie verder uit te breiden.

Tegelijkertijd is het voor Poetin weinig aantrekkelijk om Loekasjenko aan de macht te houden. Het is duidelijk dat de Wit-Russische leider zijn steun kwijt is onder alle lagen van de bevolking. Dan is ingrijpen riskant.

Maidan-revolutie

Het Kremlin klinkt terughoudend over militaire steun. Loekasjenko beweert sinds de telefoontjes weliswaar dat “Poetin en ik” het erover eens zijn dat Rusland militairen zal sturen als Wit-Rusland dat vraagt. Maar Poetin spreekt niet meer over “Loekasjenko en ik” en ook niet over een garantie op steun. Die komt er volgens Poetin alleen bij “externe druk”. Oftewel: bij een poging van het Westen om Wit-Rusland naar zich toe te trekken.

Die druk was er volgens Poetin bij de revolutie Maidan-revolutie van 2014 in Oekraïne. De bevolking verjaagde president Janoekovitsj om dichterbij de Europese Unie te komen. Demonstranten wapperden met EU-vlaggen. Europarlementariërs vlogen in om de demonstranten aan te moedigen. Toen greep Poetin in: Russische militairen annexeerden de Krim en ontketenden een oorlog in Oost-Oekraïne die voortduurt tot op de dag van vandaag.

Vijfdaagse oorlog

Ook op buurland Georgië stuurde hij in 2008 het leger af. Met een vijfdaagse oorlog hielp hij een separatistische provincie zich los te rukken van de rest van het land, dat onder leiding stond van de pro-westerse president Michaïl Saakasjvili. De NAVO-dromen van Georgië vielen in duigen.

Maar Wit-Rusland is geen Oekraïne en ook geen Georgië. De Wit-Russen demonstreren voor democratie in eigen land, niet voor toenadering tot het Westen. Ze wapperen met nationale rood-witte vlaggen, niet met EU-vlaggen. Brussel houdt zich afzijdig.

De rood-witte vlaggen maken Poetin duidelijk dat de Wit-Russen niet zitten te wachten op Russische inmenging. Dan hadden ze wel gewapperd met de officiële groen-rode vlag die Loekasjenko invoerde: die is gebaseerd op de vlag die Wit-Rusland voerde toen het als Sovjet-republiek geregeerd werd vanuit Moskou.

Nieuw militair avontuur

Onder Poetins eigen bevolking bestaat ook weinig steun voor een nieuw militair avontuur in het buitenland. Sinds de annexatie van de Krim zijn de inkomens in Rusland alleen maar achteruitgegaan. De onvrede groeit. In Ruslands verre oosten demonstreren tienduizenden inwoners van de stad Chabarovsk al zes weken tegen Poetin.

Poetin kan besluiten Loekasjenko’s SOS-seinen simpelweg te negeren. Hij heeft het nooit goed kunnen vinden met Loekasjenko en de twee liggen sinds begin dit jaar in de clinch over de verdere integratie. Loekasjenko weigerde te tekenen, waarna Poetin een eind maakte aan energiesubsidies die van groot belang zijn voor de Wit-Russische economie. De band verslechterde verder toen Loekasjenko vlak voor de verkiezingen 33 Russische staatsburgers arresteerde en beschuldigde van samenspanning met de oppositie.

In 2018 bemoeide Poetin zich ook niet met de revolutie in Armenië. Revolutieleider Nikol Pasjinjan zei tegen Poetins vertrouwelingen dat de opstand niets met geopolitiek te maken had en houdt zich als premier aan alle verdragen met Rusland.

Uitdagers

Een eventuele val van Loekasjenko pakt niet per se slecht uit voor Poetin, met de Wit-Russische oppositie lijkt hij samen te kunnen werken. De belangrijkste tegenstander van Loekasjenko, Svetlana Tichanovskaja, belooft nieuwe verkiezingen maar wil daar zelf niet aan meedoen. Een nieuwe stembusgang zou Rusland tijd geven om banden aan te knopen met een opvolger van Loekasjenko.

Alle uitdagers van Loekasjenko zeggen dat ze de goede banden met Rusland willen behouden. Een van hen vluchtte naar Moskou toen Loekasjenko’s veiligheidsdiensten hem wilden arresteren. Nadeel is wel dat de oppositiepolitici allemaal voorstander zijn van democratie. Poetin heeft liever geen democratie naast de deur, daar zou zijn eigen bevolking jaloers op kunnen worden.

Voorlopig lijkt Poetin alle opties open te houden. De Russische staatstelevisie liet de afgelopen dagen slachtoffers zien van martelingen door Loekasjenko’s veiligheidsdiensten. Maar in het avondjournaal vermeldde de presentator van staatszender Kanaal Een dat het Westen “meer dan wie dan ook belang heeft bij een kleurenrevolutie”.