Erika Vlieghe: ‘Politici zijn al weken niet naar de tv-studio te krijgen. Daar heb ik het heel moeilijk mee’

Waarom heeft de GEES, de groep van experts belast met de exitstrategie, zijn houdbaarheidsdatum bereikt?

“Ons oorspronkelijke mandaat was om de exitstrategie te begeleiden, maar er is nu geen sprake meer van een pure exit. We leven in een systeem waarbij het ene moment de regels wat versoepelen en het andere weer wat verstrengen. Daarnaast voelen we ook de nood aan andere expertise en zijn er enkele leden die om beroepsmatige redenen niet meer verder kunnen doen. Met die drie redenen hebben we enkele weken geleden aan de premier gevraagd: kunnen we alsjeblieft de GEES hervormen, want op deze manier houden we het niet meer vol.”

Wanneer was dat precies?

“De allereerste keer was net na de veiligheidsraad van 3 juni. Toen hebben we enkele voorstellen gedaan om het anders aan te pakken. De premier heeft uiteraard nog andere dingen te doen, dus daar is al wat tijd over gegaan.”

Wat moet er volgens jullie precies gebeuren?

“De bedoeling is dat de GEES vervelt in een nieuw orgaan en wordt aangevuld met andere wetenschappers en experts. We willen geen extra orgaan creëren; integendeel, er is net nood aan een vereenvoudiging van alle organen. Volgens ons moet die nieuwe wetenschappelijke adviesraad twee dingen doen. Enerzijds precieze antwoorden geven op specifieke vragen. Op welke manier moeten scholen openen? Wat met reizigers? Wat met werknemers? Anderzijds is het ook nodig om een antwoord te vinden op de abstracte vraag waar we op lange termijn met onze maatschappij naartoe willen. Daarom moeten we meer nadenken over enkele deelaspecten en op die vlakken extra expertise binnenhalen.”

Is het mentaal welzijn van de bevolking één van die aspecten?

“Zeker. Deze crisis heeft een hevige impact op ons allemaal en we moeten nog lang volhouden. Daarom is het belangrijk dat de regels eenvoudig zijn en dat de bevolking weer achter die regels staat. Mensen moeten zich ook gehoord voelen. We moeten ons afvragen hoe we mensen kunnen stimuleren om de regels te blijven volgen. Maar ook hoe we onze risicopatiënten zo goed mogelijk kunnen beschermen en daarover moeten communiceren. Hoe laten we bijvoorbeeld het studentenleven opnieuw op gang komen en vragen we tegelijk aan jongeren om aan hun ouders en grootouders te denken? We moeten veel groepen uit de maatschappij opnieuw meekrijgen in het verhaal, want anders gaat het weer uit de hand lopen.”

Komt de aandacht voor communicatie en motivatie niet laat?

“Die aandacht was er al. Wij hebben eind mei al contact gezocht met psychologen Maarten Vansteenkiste en Omer Van den Berghe, dus dit komt niet uit de lucht gevallen. Toen we de bubbel wilden vergroten, hebben we er binnen de GEES ook samen met gedragswetenschappers over nagedacht hoe die versoepeling moest worden verwoord. Daarover advies geven is één ding, dat in beleid vertalen nog iets anders.”

Wat wordt de positie van de nieuwe adviesraad?

“Wat het precieze mandaat wordt en tot waar de bevoegdheid reikt, moeten we nog uitklaren.”

Kan u wel al zeggen wat voor mensen in de groep moeten komen?

“Mensen uit de ruime biomedische wereld, zoals kinderartsen, geriaters en huisartsen, maar nu vaccins steeds belangrijker worden ook immunologen. Ook de organisatie van de gezondheidszorg verdient aandacht. Naast die biomedische groep hebben we ook nood aan gedragswetenschappers, sociologen, antropologen en profielen die niet aan gezondheidszorg zijn gerelateerd. De lijst is zeker nog niet definitief.”

Hebben jullie ook al een lijst met concrete namen?

“We hebben aan de premier enkele suggesties gedaan. Maar die lijst is absoluut onvolledig, dus daar ga ik liever niet dieper op in.”

Heeft de premier het laatste woord over de samenstelling van dat nieuwe orgaan?

“Wij hebben al heel wat suggesties gedaan, maar de premier heeft de GEES opgericht, dus ik denk dat het aan haar is om haar zegen te geven.”

Moet u zelf deel uitmaken van de groep?

“Daar moeten anderen over beslissen, denk ik.”

Ik zal de vraag anders formuleren: wíl u deel uitmaken van de groep?

“Ik ben daar zeker in geïnteresseerd. Ik ben geboeid door de discussies die in zo’n groep worden gevoerd. De combinatie of zelfs confrontatie van meningen is een noodzakelijke oefening. Het is te vroeg om nu al te zeggen of ik opnieuw voorzitter wil zijn, maar ik wil er alleszins alles aan doen om ervoor te zorgen dat het een goed orgaan is dat ons land verder door deze crisis kan leiden.”

Lagen de voorbije maanden in lijn van de verwachtingen die u had toen u werd aangesteld als voorzitter?

“Ik wist niet goed wat ik kon verwachten. Dit soort werk had ik nog nooit gedaan — de meesten trouwens niet. Het was heel intensief en veeleisend, maar ik heb het heel graag gedaan. Ik heb veel bijgeleerd. De enorme druk en verwachtingen van gewone mensen had ik wel onderschat, al zijn die natuurlijk te begrijpen want de maatregelen grijpen heel erg in in hun leven. Plots moest ik nadenken over alle geledingen van de maatschappij, van duivenmelkers over de hockeyclub tot een misviering.”

En u mocht het in tv-studio’s gaan uitleggen, in plaats van de politici.

“Voor mij is dat onbegrijpelijk. Uw collega’s van ‘Terzake’ hebben mij verteld dat ze al weken proberen om politici naar de studio te krijgen, zonder succes. Daar heb ik het heel moeilijk mee. Te meer omdat politici ons, experts, vaak verwijten dat we te veel en te prominent communiceren. Iemand moet toch tekst en uitleg geven?”

Er zat meermaals ruis op de relatie tussen experts en politici. U had ook een dispuutje met minister-president Jan Jambon (N-VA).

“Het is een moeilijke wisselwerking. Je moet samenwerken, maar hebt verschillende doelstellingen. Experts geven zo rationeel mogelijk beleidsadvies, maar politici nemen vaak beslissingen op basis van allerlei noden en belangen. Als die beslissingen dan niet goed vallen bij de bevolking, gebruiken ze soms de experts als excuus. Dat is niet oké. We willen gerust verantwoording afleggen voor de adviezen die we geven, maar wat we niet hebben geadviseerd, mogen ze ons nadien niet aanwrijven.”

Sommige politici hebben schrik dat virologen te populair worden en in de toekomst op een kieslijst belanden. Zou het iets voor u zijn, een politieke carrière?

“Ik denk het niet. Ik ben wel vaker bezig met beleid, maar doe dat toch het liefst achter de schermen. Pure partijpolitiek ligt me niet. Ik zou me daarin heel erg frustreren.”

Merkt u iets van die populariteit?

“Wel, eergisteren heb ik een mailtje ontvangen van een man die zei dat hij op Wikipedia had gelezen dat ik verschillende diploma’s heb behaald. Hij vroeg: ‘Welke van die diploma’s heb je met de bovenkant van je lichaam verdiend en welke met je onderkant?’”

Een fan.

“Dat is dus het niveau van sommige reacties die we krijgen. Ik heb dit toch twee keer moeten lezen. (lacht) Maar wees gerust: de meeste mensen die me mailen of me in de supermarkt voorzichtig aanspreken, zijn altijd heel vriendelijk tegen mij, waarvoor dank.”