Op naar 10.000 coronadoden: hoe België wordt ‘gestraft’ voor zijn vergrijzing

Hoe doet ons land het nu écht, internationaal gezien?

België staat bovenaan de lijst van landen met de meeste coronadoden. Alleen houdt die lijst geen rekening met de manier van tellen, menen de drie experts. “Wij tellen heel inclusief”, zegt Molenberghs. “En dat blijkt ook de juiste manier. Want als je de gerapporteerde sterfgevallen vergelijkt met de berekende oversterfte, dan komt dat in ons land goed overeen. Wat betekent dat we er in slagen om alle covid-doden mee te rekenen (viroloog Steven Van Gucht liet gisteravond aan VRT NWS weten dat eind deze week een correctie van het dodental volgt, een honderdtal zijn ‘verkeerd geklasseerd’, CG).”

Dat is lang niet overal zo. Als we de landen bekijken die wel al die oversterfte berekend hebben, dan wijken die cijfers vaak af van het aantal coronadoden. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld bedragen de coronadoden nu maar 80 procent in vergelijking met de oversterfte. In Spanje zelfs maar 60 procent. “Je moet die coronacijfers corrigeren”, zegt Molenberghs. “Als je dat doet, zie je dat ons land het niet zo slecht heeft gedaan. Van de zeven landen waarvoor correcties mogelijk zijn, staat België op de vierde plaats. Na Spanje, Italië en het Verenigd Koninkrijk.”

Kunnen we dan zeggen dat er geen probleem is? 

Absoluut niet, want 10.000 doden blijft uiteraard erg veel, benadrukken ook de drie experten. Al zijn daar wel een aantal verklaringen voor, zoals onze internationale ligging en het feit dat we een dichtbevolkt land zijn. “Bovendien hebben we een populatie die ouder is dan gemiddeld en die daardoor ook net vatbaarder is voor ernstige vormen van Covid-19”, meent Molenberghs. “We worden dus als het ware gestraft omdat we zoveel ouderen hebben.” Dat we een oudere bevolking hebben, komt dan weer door onze goede gezondheidszorg. Het zou dan ook onterecht zijn om een land daarop af te rekenen, menen de drie professoren.

Bij rankings van landen moet ook gekeken worden naar de Infection Fatality Rate (IFR) van alle landen, namelijk het werkelijke aantal mensen dat sterft door het virus. En niet – zoals meestal wel het geval is bij rankings – naar de Case Fatality Rate (CFR), het aantal bevestigde gevallen dat overlijdt. Want we weten dat het laatste cijfer niet het volledige beeld geeft van wat er gaande is. Het aantal bevestigde gevallen in een land is slechts een fractie van het totale aantal. Veel hangt af van het aantal uitgevoerde testen. Een land dat weinig test, zal het daardoor beter doen in de rankings. 

We moeten dus kijken naar de IFR, en die ook uitzuiveren, menen de experten. Want die IFR is sterk afhankelijk van leeftijd, geslacht en algemene gezondheidstoestand van een persoon. We weten bijvoorbeeld dat mannen vaker overlijden aan covid dan vrouwen. Een land met een grotere mannelijke populatie heeft meer kans om hoger te scoren op het aantal doden. 

Om landen op een correcte manier te kunnen vergelijken, proberen statistici correcties aan te brengen op basis van bevolkingsopbouw en gegevens uit de gezondheidszorg. Molenberghs gebruikte schattingen van de IFR uit verschillende Europese landen en sommige delen van de Verenigde Staten en vergeleek die met de Belgische schattingen. Hij kwam voor België op een IFR van 1,25 procent voor de hele populatie. Laten we de rusthuisbewoners buiten beschouwing, dan is die IFR voor de gewone populatie zelfs maar 0,43 procent. Dat is een stuk lager dan in heel wat andere landen. En ook beter dan wat de drie experten zelf hadden verwacht.

Het toont vooral aan dat het hoge aantal doden in ons land vooral door de situatie in onze rusthuizen komt. Ongeveer 65 procent van de overlijdens waren namelijk rusthuisbewoners.

In Duitsland bijvoorbeeld werden de woon-zorgcentra relatief minder getroffen. Al moet ook dat weer volgens de experten genuanceerd worden. Duitsland is een groot land, met in het oostelijk deel – net als andere midden-Europese landen – relatief weinig besmettingen. Daar staat tegenover dat Duitsland ook van bij aanvang intensief aan testing en heel performante tracing heeft gedaan. Terwijl die bij ons heel moeizaam op gang kwamen en nog altijd niet volledig op punt staan.

Voor Molenberghs is het duidelijk: als we iets moeten hebben geleerd uit de eerste golf, dan is het wel dat we de situatie in de woon-zorgcentra goed in de gaten moeten houden.

Wat als we geen maatregelen hadden genomen?

Dat blijkt ook voor professoren een intrigerende vraag. Al blijft ze wel puur hypothetisch. Want zelfs zonder een overheid die strenge maatregelen neemt, zal je altijd wel een deel van de bevolking hebben die sowieso het gedrag aanpast.

Maar wat als, in het fictieve geval dus, er nu eens geen maatregelen genomen waren en er ook niemand zijn of haar gedrag had aangepast? Dan zouden we tot 60 procent meer besmettingen hebben gehad, berekenden de drie experten. En dan zijn er twee mogelijke scenario’s. Ofwel hadden onze ziekenhuizen de stroom patiënten aangekund en konden we afkloppen op ongeveer 60.000 doden. Ofwel kon ons het gezondheidssysteem het niet aan en dan komen we al snel op een half miljoen doden.

Wat zegt dit nu allemaal over de toekomst?

Op dit moment is het aantal overlijdens door Covid-19, met ongeveer tien per dag, eerder beperkt te noemen. “Je hoort nu soms stemmen die zeggen dat we allemaal niet moeten overdrijven, want dat het aantal hospitalisaties en doden nog relatief laag zijn”, zegt Molenberghs. “Sommigen vinden zelfs dat we niet zo streng moeten zijn op vlak van maatregelen. Maar het aantal sterfgevallen stijgt wel en is nu hoger dan in juni en begin juli. Die curve volgt namelijk met enige vertraging die van het aantal besmettingen. En als de dijk van het aantal besmettingen breekt, dan volgt de trein van het aantal overlijdens.”

De situatie in de Verenigde Staten toont volgens hem hoe het kan mislopen. Daar worden dagelijks ongeveer 45.000 nieuwe gevallen bevestigd. De dodentol ligt op ongeveer 1.000 per dag. “Omgerekend naar de grootte van de Belgische bevolking zou dat afgerond 35 sterfgevallen per dag zijn. Dat zouden er 230 per week zijn. Daar zitten we gelukkig niet.”

Intussen nemen de besmettingscijfers ook dag na dag af. Al gaat dat volgens viroloog en interfederaal woordvoerder Steven Van Gucht nog te traag. Want straks gaan de scholen weer open en gaat iedereen ook weer aan het werk. “We zien nu een daling van rond de 15 procent per dag”, zegt Van Gucht. “Dat wil zeggen dat er op 1 september nog steeds meer dan 400 besmettingen per dag zouden bijkomen. Dat zou ik liever naar minder dan 100 zien dalen.”

Ook Molenberghs ziet het graag gebeuren. Want mocht het aantal besmettingen weer stijgen, dan wordt het weer veel moeilijker om de oudere bevolking te beschermen. Zowel die in als buiten de rusthuizen. Op dit ogenblik is de situatie in de rusthuizen geruststellend, zegt Van Gucht. “Meer dan de helft van de rusthuizen is sinds juni covid-vrij gebleven. We zien wel meer uitbraken, verspreid over zowat alle provincies. Maar het virus kan, dankzij allerhande maatregelen, momenteel beter buiten gehouden worden dan tijdens de eerste golf.”

Bottom line is dat we alert moeten blijven, besluit Molenberghs. En we moeten blijven proberen om de curve te doen dalen. Vooral om onze ouderen te beschermen. “90 procent van de besmettingen mogen dan voor rekening van jongeren zijn, 90 procent van de overlijdens zijn voor rekening van de ouderen. Want een perfecte afscheiding tussen de generaties bestaat niet.”