TIJDSLIJN: wat gebeurde er die fatale 24e februari in die politiecel in Charleroi? En wie wist wat op welk moment? 

Jozef Chovanec, een Slovaakse man van 38, wil in de vooravond een vlucht nemen naar Slovakije op de luchthaven van Charleroi. De vlucht staat gepland om 18.55.

Wanneer hij op het vliegtuig stapt, zorgt hij voor moeilijkheden. Hij lijkt de nodige documenten niet bij te hebben en volgens het parket duwde hij één van de hostessen. Daarop besliste de luchtvaartpolitie om hem mee te nemen naar een cel op de luchthaven. Om 19 uur bellen de agenten naar de directeur van de luchthavenpolitie D.E., die dan ook permanentie-officier is. Ze vragen of ze Chovanec bestuurlijk mogen aanhouden, wat wordt toegestaan. Chovanec moet dus in de cel blijven.

De vlucht zelf vertrekt uiteindelijk om 19.27 uur, 32 minuten later dan gepland. En Chovanec? Die krijgt een proces-verbaal voor weerspannigheid.

De advocate van zijn weduwe benadrukt dat hij wel degelijk alle nodige documenten bij zich had, maar dat hij ze, samen met zijn jas, had laten liggen in de wachtzaal. “Dat was het eerste teken dat er iets niet in orde was met hem”, klinkt het.

Ongeveer een uur na zijn arrestatie wordt het parket een eerste keer gecontacteerd, verklaart minister van Justitie Koen Geens (CD&V) in de Kamercommissie. Het parket beslist dat Chovanec gerechtelijk gearresteerd moet worden én dat de camerabeelden bewaard moeten worden. De magistraat beveelt dat er ook een dokter bij gehaald moet worden. Die moet dan nagaan of Chovanec “geschikt was om te worden opgesloten in een politiecel”.

De dokter komt ter plaatse en blijft ongeveer 20 minuten daar. Uit de verklaring van minister Geens blijkt dat de dokter besliste dat Chovanec opgesloten mag worden.

Vorige woensdag doken er beelden op van een bewakingscamera in de politiecel. Op de beelden is te zien wat er precies gebeurde in de politiecel tussen 4h20 en 5h20 (zie video hierboven). Chovanec slaat een volle minuut met zijn hoofd tegen de muur, zes agenten proberen hem in bedwang te houden, één agent gaat 16 minuten op hem zitten, een vrouwelijke agente doet de Hitlergroet en na meer dan veertig minuten komt een ambulancier de cel binnen die Chovanec meteen een injectie geeft met een kalmeringsmiddel.

Chovanec krijgt tijdens het politieoptreden een hartstilstand in de politiecel. Nadien belandt hij in een coma. Hij wordt naar het ziekenhuis Marie Curie van Charleroi overgebracht, waar hij niet meer bij bewustzijn zal komen.

De politie belt een tweede keer naar het parket om een update te geven. De magistraat van dienst vraagt om de toestand van Chovanec verder op te volgen.

Om 7u50 wordt er een derde keer contact opgenomen met het parket. De gerechtelijke arrestatie van Chovanec wordt ongedaan gemaakt en de magistraat beslist om het lichaam in beslag te laten nemen, mocht Chovanec overlijden.

Ook de dag erna is er contact tussen de politie en het parket. Er wordt een opsporingsonderzoek geopend voor onvrijwillige slagen en verwondingen. In de Slovaakse media duiken er intussen beelden op van in het vliegtuig.

In een mail van de luchthavenpolitie aan het kabinet-Jambon, wordt het kabinet voor het eerst op de hoogte gebracht. “Hierbij een verslag van de gebeurtenis. Ik wens de aandacht te trekken op het feit dat een deel van de interventie door vrienden van de betrokkene met een smartphone werd gefilmd en waarschijnlijk doorgegeven aan de Slovaakse televisie. (…) Naar aanleiding van het incident ook collega’s gekwetst.”

In het verslag wordt geen melding gemaakt van de Hitlergroet. Er wordt ook niet gesproken van een uitgelaten sfeer.

Ook Marc De Mesmaeker, die sinds juni 2018 commissaris-generaal is bij de federale politie maar op dat moment als directeur-generaal van het Administratief-Technisch Secretariaat van Binnenlandse Zaken een verbindingspersoon was tussen de politie en de minister van Binnenlandse Zaken, wordt per mail op de hoogte gebracht. “Vreemd verhaal. Slovaakse ambassadeur vraagt hierover onderhoud met minister”, staat er in de mail.

Volgens de verklaring van minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V) werd de federale politie op 27 februari 2018, om 18h42 op de hoogte gesteld op het niveau van de protocolofficier en werd de brief van de ambassadeur van Slovakije ook overgemaakt aan de federale politie. “De federale politie was dus op de hoogte van het incident op zich, maar niet van de beelden”, klinkt het bij De Crem op 26 augustus 2020.

Een dag na het hardhandig politie-optreden, krijgt zijn vrouw Henrieta Chovancova te horen dat hij met blessures naar het ziekenhuis was gebracht. Zien vrouw neemt contact op met de Slovaakse ambassadeur in Brussel. Zijn vrouw dient ook een klacht in met burgerlijke partijstelling wegens slagen en verwondingen. Op dat moment is Chovanec nog niet overleden. Het is door deze klacht dat een onderzoeksrechter de zaak begint te onderzoeken.

In een brief aan de FOD Buitenlandse Zaken schrijft de Slovaakse ambassade dat het “met een enorme tristesse is dat ze hen wijzen op een ernstig incident met de Slovaakse onderdaan Jozef Chovanec op de luchthaven van Charlerloi”. “Door de gespierde arrestatie van jullie ordediensten is meneer Chovanec met levensbedreigende verwondingen overgebracht naar het ziekenhuis Marie Curie. De Slovaakse republiek volgt de evolutie van dit betreurenswaardige incident van zeer nabij op”, klonk het.

Chovanec overlijdt diezelfde dag in het ziekenhuis. De lokale politie komt ter plaatse, net als de procureur, het gerechtelijk labo en Comité P. Dat meldt minister van Justitie Geens.

Volgens de verklaring van minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V) werd de federale politie 27 februari op de hoogte gesteld op het niveau van de protocolofficier en werd de brief van de ambassadeur van Slovakije ook overgemaakt aan de federale politie. “De federale politie was dus op de hoogte van het incident op zich, maar niet van de beelden”, klinkt het bij De Crem op 26 augustus 2020.

De Slovaakse ambassadeur wordt ontvangen door de bilaterale dienst van het ministerie van Buitenlandse Zaken

De FOD Buitenlandse Zaken brengt het Vast Comité P op de hoogte van de feiten. Het Comité P geeft de informatie door aan de onderzoeksrechter en vraagt om op de hoogte gebracht te worden als er “organisatorische of structurele disfuncties” naar boven zouden komen.

De Dienst Enquêtes P voert ook een onderzoek, onder leiding van justitie.

Het parket verstuurt een persbericht, dat ook opgepikt wordt.

Op 1 maart stuurde het kabinet van minister Jambon een mail naar de federale politie over de zaak. In de mail stond dat ze de Slovaakse ambassadeur gingen ontvangen.

Een medewerker van Marc De Mesmaeker, die sinds juni 2018 commissaris-generaal is bij de federale politie maar op dat moment als directeur-generaal van het Administratief-Technisch Secretariaat van Binnenlandse Zaken een verbindingspersoon was tussen de politie en de minister van Binnenlandse Zaken, stuurt ook een mail waarin verwezen wordt naar het persoverzicht van de federale politie. “Nu ook in de pers – trigger voor vragen…”, schrijft de medewerker. De Mesmaeker krijgt een kopie van die mail.

In het eigen persoverzicht van de federale politie wordt over de zaak-Chovanec gesproken.

In Slovakije blijft de zaak intussen de gemoederen beroeren. De Belgische ambassadeur wordt op het matje geroepen bij het Slovaakse ministerie van Buitenlandse Zaken in Bratislava, de hoofdstad van Slovakije.

Volgens minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V) werd de Slovaakse ambassadeur op 2 maart 2018 ontvangen door het kabinet-Jambon. Jambon zegt dat hij zelf niet aanwezig was op dit overleg.

Op 21 maart is er een debriefing over de zaak in aanwezigheid van de meeste betrokken agenten en onder meer de directeur van de luchtvaartpolitie, de operationeel verantwoordelijke en de welzijnsverantwoordelijke. Maar de beelden worden niet getoond op die debriefing. Volgens het Comité P is de reden die daarvoor werd opgegeven dat men de betrokken agenten niet wilde zwart maken.

Het autopsierapport en het toxicologisch verslag zijn klaar op 4 mei 2018, iets meer dan een maand later volgt ook het verslag van het anato-pathologisch onderzoek.

Op de persconferentie van 29 augustus 2020 gaf Jambon toe dat hij de Slovaakse ambassadeur wel degelijk heeft ontmoet. Op 30 mei 2018 was er een “kort opvolgingsgesprek”. Volgens Jambon mocht hij de ambassadeur toen geen bijkomende informatie geven omdat er al een gerechtelijk onderzoek liep. Jambon zei op 29 augustus 2020 ook dat hij zich niet veel van dat gesprek herinnert, omdat dit plaatsvond de dag na een aanslag in Luik die door terreurgroep IS werd opgeëist.

Comité P voert in de maanden na de dood van Chovanec ongeveer 60 verhoren uit. Het gaat dan over aanwezige politieagenten, het luchthavenpersoneel, de ambulanciers, het zorgpersoneel en de familie van het slachtoffer.

Op 2 juli is er een ontmoeting tussen de ambassadeur van Slovakije in Brussel en “directeur B1.1” van de FOD Buitenlandse Zaken.

Van het gesprek tussen de Slovaakse ambassadeur en de FOD Buitenlandse Zaken werd een verslag gemaakt dat twee dagen later, op 4 juli 2018, overhandigd werd aan Joy Donné, de kabinetschef van Jan Jambon.

In dat verslag staat het volgende: “Ambassadeur Vallo heeft via de Slovaakse ereconsul in Mons contact gehad met minister van Binnenlandse Zaken Jambon en hem de situatie uitgelegd. Minister Jambon gaf geen verdere informatie over de zaak.”

Dit is de volledige passage:

Gesprekspartner kwam terug op de zaak-Chovanec, waarbij een Slovaakse burger op 27 februari 2018 het leven liet na een politie-interventie op 23 februari 2018 op de luchthaven te Charleroi (UM 2018/0193 van 28 februari 2018). De weduwe van dhr. Josef Chovanec blijft in het ongewisse over de doodsoorzaak van haar man. Ondanks contactname met het ziekenhuis waar haar man is overleden, heeft Mevr. Chovanec nog geen medische info ontvangen, zo zei Ambassadeur Vallo. Gesprekspartner geeft aan dat ook bijkomende info over het onderzoek welkom is, maar begrijpt dat het onderzoek naar de precieze omstandigheden nog wordt gevoerd. In elk geval zou enige medische info of een officiële bevestiging dat het onderzoek lopende is, kunnen helpen om de vrouw enigszins gerust te stellen. Er werd nota genomen van de situatie en benadrukt dat het belangrijk is dat het onderzoek naar deze tragische zaak wordt gevoerd en dat Mevrouw Chovanec wordt bijgestaan door een BE advocaat die zich met de zaak bezighoudt. Ambassadeur Vallo heeft via de Slovaakse ereconsul in Mons contact gehad met Minister van Binnenlandse Zaken Jambon en hem de situatie uitgelegd. Minister Jambon gaf geen verdere informatie over de zaak. Volgens Ambassadeur Vallo is de zaak tamelijk gemediatiseerd in SK. Volgens Ambassadeur Vallo heeft ook Minister van Buitenlandse Zaken Lajcak heeft zich ingelaten met de zaak.

De onderzoeksrechter beslist dat het niet nodig is om een reconstructie te houden, nochtans had het parket daarom gevraagd.

Na een jaar onderzoek verneemt de weduwe van Chovanec via de Slovaakse ambassade dat de onderzoeksrechter het onderzoek wil afronden. Volgens haar advocate was de verbazing groot toen ze het dossier inkeken en vonden dat er heel wat belangrijke elementen niet werden onderzocht. De weduwe vraagt via de advocaten dan ook verschillende keren dat er nieuwe zaken worden onderzocht.

Op 17 mei 2020 wordt er aan het dossier nog een tegenexpertise toegevoegd, die had de burgerlijke partij gevraagd. De burgerlijke partij heeft twee keer bijkomende vragen gesteld in het dossier, zo vroeg de weduwe van Chovanec en haar advocaat onder meer om een arts die was tussengekomen, te ondervragen. En ook enkele leden van de orde der artsen werden verhoord.

Op 19 augustus, meer dan twee jaar en een half na de feiten, duiken er beelden op van het politie-optreden. Het is de eerste keer dat Comité P de beelden te zien krijgt.

De inspecteur die tijdens de politie-interventie een Hitlergroet bracht, wordt met onmiddellijke ingang naar een binnendienst gestuurd. “Ze mag geen contact meer hebben met het publiek”, klinkt het bij de federale politie.

André Desenfants, de nummer 2 van de federale politie die onder meer verantwoordelijk is voor de luchtvaartpolitie, zet tijdelijk een stap opzij. Desenfants had de beelden nooit eerder gezien en was zelf niet op de hoogte van de feiten.

Voor de camera van VTM Nieuws, ontkent toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) dat hij op de hoogte was van het dossier-Chovanec. “Daar is mij nooit, met geen enkel woord, iets over gemeld”, klinkt het. “Ik heb contact opgenomen met de huidige en de vorige directeur-generaal van de federale politie, maar er is tot op mijn niveau nooit geen enkel, geen enkel, geen enkel teken daarover geweest.”

Toenmalig Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) schrijft op 23 augustus 2020 op Twitter: “Ik was staatssecretaris toen die Slovaakse heer het leven liet in Charleroi, Jan Jambon was Minister van Binnenlandse Zaken. Het is onvoorstelbaar dat geen van ons op de hoogte werd gesteld van de dood (noch van de Hitlergroet).”

D.E., de directeur van de luchtvaartpolitie en permanentie-officier in de nacht van de interventie, wordt overgeplaatst naar een andere dienst. Het is een ordemaatregel van de federale politie. Tegen hem wordt een tuchtonderzoek opgestart.

Op 25 augustus 2020 beslist de onderzoeksrechter dat er toch een reconstructie moet komen. Een jaar eerder had ze dat nog geweigerd.

De Hoge Raad voor de Justitie (HRJ), die de werking van het gerecht in ons land controleert, opent een onderzoek naar de zaak. Volgens de HRJ is het de eerste keer dat ze een zaak gaat onderzoeken die nog niet afgesloten is. De raad gaat wel niet de concrete zaak-Chovanec bestuderen, maar wel bekijken of er structurele zijn gemaakt in de communicatie en de werking van Justitie. "Deze zaak heeft heel veel beroering doen ontstaan en er wordt gespeculeerd dat er sprake is van een doofpotoperatie", zegt voorzitter Christian Denoyelle. "Dus moeten wij als Hoge Raad bekijken of er effectief iets aan de hand is en zo ja, hoe we dat in de toekomst kunnen vermijden."

De top van de federale politie neemt maatregelen na het uitlekken van de bewakingsbeelden uit de politiecel van Jozef Chovanec. Wie zeer agressief is en symptomen vertoon van het zogenoemde excited-delrium-syndroom”, mag niet meer worden opgesloten in een cel, maar moet meteen worden overgebracht naar de spoeddienst van het ziekenhuis. Verschillende spoedartsen reageren echter kritisch. De familie van Jozef Chovanec versturen een open brief samen met de familie van Jonathan Jacob, die jaren geleden ook stierf na een politie-interventie in een cel. Ze zijn teleurgesteld dat de maatregelen er nu pas komen.

Het Belgische gerecht zal voortaan totale transparantie geven aan het Slovaakse gerecht in het dossier Chovanec. Dat zijn ze overeengekomen na een ontmoeting afgelopen maandag tussen twee topmannen binnen het openbaar ministerie van beide landen. Daar werd het dossier tot in detail uitgelegd. Ons land belooft ook dat het Slovaakse gerecht voortaan regelmatig op de hoogte zal gebracht worden van de vorderingen in het onderzoek.

De Hoge Raad voor de justitie heeft onderzocht of het gerecht fouten maakte in het onderzoek naar de zaak Chovanec tot nu toe. Het rapport gaat niet in detail, omdat het nog steeds om een lopend onderzoek gaat. De Hoge Raad spreekt niet van een doofpotoperatie, maar beschrijft wel enkele tekortkomingen. Als iemand overlijdt in een politiecel, moet Justitie hier bijzonder aandacht aan geven. En die was er onvoldoende, was tussen de regels te lezen.

Directeur-generaal André Desenfants, de nummer twee bij de federale politie die onder meer verantwoordelijk is voor de luchthavenpolitie, gaat opnieuw aan de slag. Uit intern onderzoek van de politie blijkt dat Desenfants de beelden uit de politiecel inderdaad nooit zag en nooit op de hoogte was van de ernst van de feiten.

Het Comité P, dat de politiediensten controleert, heeft haar onafhankelijkheidsonderzoek klaar rond de zaak Chovanec. In een bijzondere commissie wordt het rapport ter goedkeuring voorgelegd.