Dreigt er militair conflict tussen Griekenland en Turkije? Dit is er aan de hand

NAVO-landen Griekenland en Turkije hebben ruzie over wateren rond Kreta en Cyprus, waar zij beide aanspraak op maken. In het gebied worden olie- en gasvoorraden onder de zeebodem vermoed. Turkije heeft al diverse onderzoeksschepen, onder begeleiding van marinevaartuigen en gevechtsvliegtuigen, naar de regio gestuurd.

Griekenland is woensdag met EU-landen Frankrijk, Italië en Cyprus aan een militaire oefening ten zuiden van Kreta en Cyprus begonnen. Niet toevallig op het moment dat ook Turkije in de wateren rondvaart. “De spanning en instabiliteit in het oosten van de Middellandse Zee hebben de geschillen over maritieme gebieden vergroot”, kondigde het Griekse ministerie van Defensie het “samenwerkingsinitiatief” aan in een persbericht.

De militaire oefening loopt nog tot en met vandaag. Bij het machtsvertoon worden onder meer fregatten en straaljagers ingezet.

Dat Griekenland en Turkije met elkaar op ramkoers liggen, is niet nieuw. Beide landen zijn al lang verwikkeld in een slepend dispuut over de territoriale wateren tussen Cyprus en Kreta.

Volgens Athene behoort het gebied ten zuiden van het Griekse eilandje Kastellorizo tot hun Exclusieve Economische Zone (EEZ). Een EEZ is een gebied dat zich tot 200 zeemijl (370,4 km) buiten de kust van een staat uitstrekt. Binnen deze zone heeft een staat een aantal rechten, zoals het recht op exploitatie van de aanwezige grondstoffen, het recht op visserij en recht op wetenschappelijk onderzoek.

Net hier wringt het schoentje. Kastellorizo is amper een zakdoek groot (circa 9 vierkante kilometer), telt 500 Griekse inwoners en ligt op nog geen twee kilometer van Turkije. 

Het VN-Zeerechtverdrag bepaalt dat het meest nabije bewoonde grondgebied van een land aanspraak mag doen op de wateren. Die verdeling gaat er bij Turkije niet in. Alleen al door het piepkleine eiland Kastellorizo komt zo circa 40.000 vierkante kilometer zeebodem toe aan de Grieken, in plaats van aan de Turken.

Midden augustus stuurde Ankara het onderzoeksschip Oruç Reis naar het gebied waarop de Grieken aanspraak maken. Turkije schermt met het omstreden akkoord Memorandum of Understanding dat het eind vorig jaar sloot met Libië. In ruil voor wapensteun aan de regering in Tripoli werd de zeestrook tussen de Libische en Turkse kust toen onderling verdeeld.

Er werd een nieuwe exclusieve zone uitgetekend waarbij het maritiem gebied tussen de eilanden Cyprus en Kreta onder Turkije valt, en voor Ankara dus veel gunstiger uitpakt. Het ondertekende akkoord hield echter geen rekening met de drie Griekse eilanden (Rhodos, Karpathos en Kretadie) die links naast die zone liggen.

Een “flagrante inbreuk op het internationaal zeerecht”, bestempelde Griekenland de deal. De Europese Unie waarschuwde toen al dat de stabiliteit in de regio gevaar liep. Vandaag worden de demarches opnieuw angstvallig in de gaten gehouden.

Vooral nu Turkije heeft aangekondigd dat het de missie van zijn onderzoeksschip Oruç Reis verlengt. “De seismische activiteiten (...) zullen plaatsvinden van 27 augustus tot 1 september”, liet de Turkse marine gisteren weten.

In een gesprek met het staatspersagentschap Anadolu maakte minister van Defensie Hulusi Akar duidelijk dat Turkije “zo lang als nodig” deze activiteiten zal voortzetten. “Er is geen einddatum”, luidde het. Het nieuws dreigt de oplopende spanningen met Athene nog verder aan te wakkeren.

Turkije kondigde daarnaast ook nieuwe militaire oefeningen op de Middellandse Zee aan. De marine houdt op 1 en 2 september schietoefeningen voor de kust van Iskenderun. Die zone bevindt zich ten noordoosten van Cyprus.

Ondanks Duitse bemiddeling zijn de spanningen tussen Griekenland en Turkije de afgelopen dagen alleen maar toegenomen. Een poging eerder deze week van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas om Athene en Ankara in gesprek te krijgen, mislukte. Woensdag nog waarschuwde Maas ervoor dat een klein accident voor een grote ramp kan zorgen. “Het kleinste vonkje kan tot een catastrofe leiden”, luidde het.

Het mediterraanse spierbalgerol trekt ook de aandacht van de Verenigde Staten. President Donald Trump heeft telefonisch contact gehad met de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis en over de crisis gesproken, zo liet het kantoor van de Griekse eerste minister gisteren weten. Volgens Griekse media had Trump aansluitend ook een onderhoud met de Turkse president Recep Tayyip Erdogan.

Mitsotakis heeft Trump laten weten dat de acties van Turkije volgens hem “de stabiliteit in de regio en de samenhang van de NAVO” in gevaar brengen. Wat Trump van Erdogan te horen kreeg, is niet bekend.