Japanse premier Shinzo Abe stapt op, en laat Japan zonder opvolger achter
Shinzo Abe was altijd een meester in het bepalen van het juiste moment voor nieuwe verkiezingen. Vooral daardoor was hij de langstzittende premier van Japan. Maar nu heeft zijn gezondheid hem kleingekregen, en treedt hij af voordat er een opvolger in zicht is. En voor de Olympische Spelen, die zijn afscheidsfeest hadden moeten worden.
De Japanse premier Shinzo Abe heeft vrijdag zijn vertrek aangekondigd. Abe (65), de langstzittende naoorlogse premier, zei dat hij vanwege opspelende darmklachten zijn werk niet meer optimaal kan doen.
“Ik heb belangrijke beslissingen te nemen en daarbij mag ik geen fouten maken. Daarom heb ik besloten dat ik niet door kan gaan”, zei Abe tijdens een persconferentie in Tokio. De premier heeft al jaren last van een chronische darmontsteking. Afgelopen dinsdag werd hij voor de tweede keer in ruim een week tijd in het ziekenhuis opgenomen voor onderzoek. “De afgelopen jaren had ik de ziekte met medicijnen onder controle, maar in juni bleek tijdens een medische controle dat het weer mis was”, aldus Abe. “Ik heb geworsteld met deze beslissing, maar we vechten momenteel tegen het coronavirus en in dat gevecht mag er geen enkel obstakel zijn.”
Abe’s huidige en laatste termijn liep tot september 2021. De met een jaar uitgestelde Olympische Spelen in Tokio, die gepland staan voor volgende zomer, hadden het met goud omrande sluitstuk van zijn regeerperiode moeten vormen. Een duidelijk kandidaat om Abe op te volgen, is er niet. De regerende Liberaal Democratische Partij (LDP) moet intern gaan uitmaken wie de nieuwe leider – en daarmee de premier – wordt. De vraag is of de partij opnieuw iemand kiest uit de conservatief-nationalistische hoek.
Gezondheidsproblemen
Abe, een telg uit een politiek nest, werd in 2006 op 52-jarige leeftijd de jongste naoorlogse premier van Japan. Een jaar later trad hij onverwachts af, mede omdat zijn populariteitscijfers waren gekelderd. Later zei Abe dat gezondheidsproblemen een rol hadden gespeeld.
Vier jaar later maakte hij een glorieuze comeback door opnieuw het partijleiderschap te veroveren. Sindsdien verloor hij geen enkele verkiezing meer, mede omdat hij slim gebruikmaakte van het recht tussentijdse verkiezingen uit te schrijven. Als zijn populariteitscijfers hoog waren, of als de linkse oppositie weer eens hopeloos verdeeld was, riep Abe de Japanse kiezers gerust naar de stembus voor een vers mandaat. De laatste verkiezingen, in 2018, won hij op die manier met overmacht. Afgelopen maandag verbrak hij bovendien het record van de langste onafgebroken periode als premier. Een prestatie van formaat in een land dat normaal gesproken sneller van leider wisselt dan een kleuter uit zijn kleren groeit.
Abe’s beleid richtte zich met name op het aanslingeren van de al decennia kwakkelende economie. Daarvoor leende hij bakken met geld van de centrale bank, verlaagde hij de belastingen voor bedrijven en probeerde hij de arbeidsmarkt te hervormen, bijvoorbeeld door het makkelijker te maken voor moeders om te blijven werken. Het stimuleringsbeleid had effect. De afgelopen jaren leefde de derde economie van de wereld weer wat op. Door het coronavirus werd alle winst echter weer tenietgedaan. Inmiddels verkeert de economie in een recessie – een belangrijke reden waarom zijn waarderingscijfers de afgelopen weken een dieptepunt bereikten.
Veiligheidsbeleid
Meer succes had Abe met zijn veiligheidsbeleid. Vanaf zijn aantreden hamerde hij op meer macht en geld voor het leger, niet alleen als antwoord op de dreiging uit Noord-Korea, maar ook om grootmacht China bij te houden. ‘Bescherm dit land’, luidde in 2017 de verkiezingsslogan. Abe verhoogde het defensiebudget naar een recordbedrag van omgerekend 35 miljard euro en in 2015 loodste hij ondanks massale straatprotesten een wet door het parlement waarmee Japan bondgenoten militair mag bijstaan met een beroep op ‘collectieve zelfverdediging’ – een handige interpretatie van de pacifistische grondwet.
Zijn belangrijkste voornemen mislukte echter jammerlijk. Jarenlang verkondigde Abe dat hij de grondwet wilde wijzigen, om de positie van het leger formeel vast te leggen. Op het oog een kleine wijziging, maar van belangrijke symbolische waarde als afrekening met een pacifistische en antimilitaire cultuur na de oorlog. Nooit bleek in het Japanse parlement, inclusief zijn eigen fractie, genoeg steun voor zo’n controversiële wijziging. Tijdens de persconferentie vrijdag noemde Abe dit als een van zijn teleurstellingen.
Abdicatiewet
Zijn staatsmanschap bewees Abe toen de populaire keizer Akihito in 2017 vroeg of hij mocht aftreden – bijzonder, omdat keizers normaal tot aan de dood aanblijven. Met een eenmalige abdicatiewet kreeg de keizer zijn zin, maar werd tevens de traditie in ere gehouden: de nieuwe keizer Naruhito moet weer gewoon tot het einde door.
Gezien Abe’s geringe grote successen is het opmerkelijk dat zijn positie nooit in gevaar kwam. Zelfs een groot aantal corruptieverdenkingen bracht hem niet aan het wankelen. De linkse oppositie wist geen vuist te maken en binnen de LDP leek iedereen zich bij Abe’s dominantie te hebben neergelegd. Het is dan ook de vraag wie er uit de aanstaande machtsstrijd naar boven gaat komen. Of dat Abe misschien een tweede comeback zal maken.