Cultureel najaar start met handrem op: waar kan je terecht? En wat mag je verwachten?

Cultuurorganisaties, die normaal gezien in juni hun nieuwe seizoen voorstellen, hebben de afgelopen maanden telkens weer met nieuwe maatregelen moeten rekening houden. Al sinds maart zijn ze hun najaarsprogrammatie aan het bijsturen. 

In augustus moesten in Antwerpen onder meer de Zomer van Antwerpen en Jazz Middelheim 1.5 (een miniversie van het bekende zomerfestival) halsoverkop stopgezet of geannuleerd worden. Die twee evenementen kunnen nu wel doorgaan in september, waardoor de zomerprogrammatie nog een uitloper krijgt. En nog in september is er onder meer OdeGand in Gent en de concertreeks "Op en tent" in Middelkerke, ter vervanging van het geannuleerde festival Leffingeleuren. En zo maakt de sector zelf vlot de overgang naar midden september en oktober, het moment waarop sommige cultuurhuizen pas echt goed uit de startblokken schieten. 

Wat overal opvalt, bij alle huizen, van groot tot klein, is dat er intensief en in overleg met de al geboekte artiesten gezocht is naar mogelijke manieren om toch nog een kwalitatief programma aan te bieden aan de bezoeker, dat tegelijk ook coronaveilig is, zowel op het podium als in de zaal.

Veiligheid staat dit najaar centraal. Op elke website staan heel duidelijk alle voorschriften waaraan de bezoeker zich moet houden en de inspanningen die de organisator levert om het veilig te houden. Het moet, het kan en het zal veilig verlopen, benadrukt iedereen. U zal dus altijd goed vooraf de geldende regels voor de zaal waar u naartoe gaat, moeten bekijken. En een onmisbaar accessoire voor voorstellingen binnen, blijft uiteraard het mondmasker. 

Vrijdag is nog beslist dat er ook in Vlaanderen vanaf 1 september bij culturele evenementen maar 1 meter afstand in plaats van 1,5 meter gehouden moet worden, een versoepeling waardoor cultuurhuizen 33% van hun ruimte winnen en er weer meer mensen in een zaal mogen zitten.  Wie in een permanente infrastructuur meer dan 200 mensen wil toelaten, moet wel nog altijd een aanvraag voor capaciteitsuitbreiding indienen bij de stad of gemeente, die daarna ook nog langs het Evenementenloket moet.

Bekijk hier hoe de eerste culturele voorstellingen voor de bezoekers meevielen begin juli:  (en lees verder onder de video) 

Wat de heropstart betreft dit najaar, is er uiteraard een groot verschil tussen de gesubsidieerde grote huizen en zij die het met veel minder subsidies of zelfs helemaal zonder moeten doen. Huizen zoals KVS, NT Gent en Toneelhuis zien het als hun plicht om hun voortrekkersrol te blijven spelen in het culturele veld, maar een speler zoals Theater Elckerlyc ziet financieel geen andere optie meer dan de deuren nog langer gesloten te houden. 

De KVS in Brussel zag de bui dit voorjaar al hangen en kwam snel met het idee om buiten op het plein achter de BOL te spelen, onder het motto "KVS breekt uit".  Een zelfde scenario bij deSingel in Antwerpen waar de binnentuin gedeeltelijk overdekt werd om op een alternatieve plek buiten toch voorstellingen te kunnen aanbieden. Buiten programmeren betekent twee vliegen in één klap: er mogen meer mensen zitten en de kans op verspreiding van het virus is nog kleiner dan binnen. Kaaitheater in Brussel verkoopt zijn tickets dit najaar aan 10 euro. ""Omdat velen financieel getroffen zijn door de huidige crisis, proberen we het coronaleed te verzachten en ons programma zo toegankelijk mogelijk te maken." 

Toneelhuis in Antwerpen werkt met nieuwe presentatievormen, gaat op locatie spelen (de Waagnatie) en kiest voor lange speelreeksen. Maar het zwaartepunt van het theaterseizoen, ligt in alle huizen in het voorjaar van 2021.  Dat er maar 1 meter afstand meer gehouden moet worden, noemt Leen Van de Put van Toneelhuis "absoluut goed nieuws". "Dat biedt echt wel een beetje perspectief: we kunnen zo net iets organischer de Bourla vullen. Donderdag is onze ticketverkoop gestart, dus nu zal die collega er wel een kluif aan hebben om die afstand te herberekenen. Maar dit is zeker een stap in de goeie richting voor ons." 

En er was de voorbije maanden al heel wat moeite gedaan om aan te tonen hoe  naar theater gaan, veilig kan.  Maar het vertrouwen van veel cultuurliefhebbers moet opnieuw gewonnen worden, beseft iedereen. En er worden ook meer inspanningen en meer discipline van de bezoekers gevraagd, zo zal u in veel huizen een halfuur vooraf aanwezig moeten zijn, zodat u op een coronaveilige manier naar uw gereserveerde zitje kunt gaan. 

In de grote huizen is de ticketverkoop intussen gestart, maar die is uiteraard niet vergelijkbaar met die van andere jaren. "De ticketverkoop zit redelijk goed", zegt Tom De Clercq van NT Gent. "Maar in een normaal seizoen was er nu al 60% van onze volle capaciteit verkocht, dus mensen aarzelen wel."

Dat bevestigt ook Inge Jooris van KVS. "Een aantal avonden zijn wel al uitverkocht, maar vroeger was een groot deel van onze voorstellingen nu al uitverkocht door de abonnementen. Dit seizoen is er geen abonnementsverkoop omdat alles zo onduidelijk is. Na alles wat er deze zomer gebeurd is, hebben de mensen nu een afwachtende houding, terwijl er in mei zoveel enthousiasme was om opnieuw buiten te komen. Dat is pijnlijk en nergens voor nodig, want het kan veilig."

Net zoals de KVS kiezen veel culturele centra en huizen er dit seizoen voor om de abonnementsformule te laten vallen en al dan niet te vervangen door een "vriendenpas" waarmee u het huis financieel steunt, maar waardoor u ook korting op uw tickets krijgt.  Raadpleeg hiervoor zeker altijd de website van het huis of het cultureel centrum waar u tickets wil kopen. 

Het Fakkeltheater in Antwerpen opent voorlopig enkel de Rode en de Zwarte Zaal. De Kleine Fakkel (keldertheater) en het Theatercafé blijven gesloten. De opbrengst van de ticketverkoop gaat dit najaar integraal naar de artiesten, zij krijgen de zalen gratis ter beschikking.  

Zaal Elckerlyc kondigde donderdag dan weer de harde beslissing aan dat zij voor de rest van dit jaar gesloten blijven. Er zal dit jaar geen "Winterrevue" geprogrammeerd worden en ook De Komedie Compagnie zal geen nieuwe voorstelling brengen. "Zaal Elckerlyc kan niet rendabel werken als er slechts 200 toeschouwers toegelaten", klinkt het. Hun theaterzaal heeft een capaciteit van 813 stoelen. 

De directie van Theater Elckerlyc legt in deze video uit waarom zij de deuren moeten sluiten: (lees verder onder de video) 

Grotere zalen waar klassieke muziek te horen is, zoals onder meer het Concertgebouw in Brugge en de Elisabethzaal in Antwerpen (Antwerp Symphony Orchestra) geven aan dat ze bij hun stadsbestuur al een aanvraag gedaan hebben om hun capaciteit uit te breiden. Hetzelfde programma aanbieden aan een beperkt publiek, is op lange termijn financieel niet houdbaar. 

"Wij hebben bij de stad een dossier ingediend waarbij we vragen om de zaal met een afstand van 1 stoel tussen te mogen vullen, dan komen we aan iets minder dan de helft van onze publiekscapaciteit (2.000), rond 900 mensen", legt Joost Maegerman, intendant van het Antwerp Symphony Orchestra, uit. "We gaan ervan uit dat dat snel afgeklopt zal worden. Ik ben daar optimistisch over." De ticketverkoop voor het nieuwe seizoen was al gestart voor de lockdown. "Die is goed verlopen en als we een halve capaciteit zouden mogen bezetten, dan kunnen we al deze ticketkopers bedienen", besluit Maegerman.

Ook Studio 100 heeft voor het pop-uptheater in Puurs een aanvraag voor capaciteitsuitbreiding lopen bij het gemeentebestuur om te bekijken wat er mogelijk is. Voorlopig zijn de deuren daar nog steeds gesloten, maar dit najaar staan onder meer nog de grote musicals "Daens" en "40-45" op de affiche. De première van "Vergeet Barbara", de musical met de hits Will Tura, is intussen al uitgesteld naar 17 maart 2021. 

Op 6 december gaat normaal gezien de musical "The sound of music" van Deep Bridge in première in de Stadsschouwburg in Antwerpen. Ook de musical "Sneeuwwitje" zal dit najaar op verschillende plaatsen in Vlaanderen te zien zijn. 

Ook de culturele centra overal in Vlaanderen passen zich aan aan de coronamaatregelen. Programmaties voor het seizoen 2020-2021 lagen soms al vast van voor de coronacrisis en moesten nu coronaproof gemaakt worden. Dat betekent in veel culturele centra: een beperkter aanbod, kleinere, aangepaste of oudere producties, monologen, singer-songwriters, stand-upcomedians (vaak ook met ouder werk) en artiesten die soms twee keer per avond of meerdere avonden na elkaar spelen. 

Doordat de gemiddelde capaciteit van een cultureel centrum rond de 400 zitjes ligt, was een aanvraag om de capaciteit uit te breiden tot nu meestal weinig zinvol.  Nu de afstand teruggebracht is naar 1 meter verandert dat mogelijk omdat er weer meer perspectief is.  Door de 1,5 meter-regel konden veel kleinere zalen zelfs minder dan -de binnen maximaal toegelaten- 200 toeschouwers op een coronaveilige manier een plaats aanbieden. 

Doordat de veiligheidsmaatregelen nog kunnen veranderen (afhankelijk van de evolutie van het aantal besmettingen in het najaar in de positieve of in de negatieve zin, red.), wagen velen zich in eerste instantie ook vaak enkel aan een programmatie voor de komende maanden. Zo kunnen de centra naar eigen zeggen kort op de bal blijven spelen. De Warande in Turnhout houdt het voorlopig zelfs bij een programmatie tot half oktober (al zullen beetje bij beetje meer voorstellingen gelost worden), ook in Kortrijk kijkt men momenteel liever slechts anderhalve maand vooruit. In cc Bolwerk in Vilvoorde wordt de programmatie op 1 september online gezet en start de verkoop een week later. "Wij hebben nog gewacht om ons programma op een doordachte manier te kunnen communiceren", zegt Caroline Van Camp van cc Bolwerk. 

De website en de sociale media-kanalen van uw cultureel centrum in de gaten houden, is dus essentieel. In Aalst en Mechelen bijvoorbeeld werden de seizoensbrochures zelfs niet gedrukt, omdat de informatie die erin zou staan mogelijk toch snel achterhaald zou zijn. Geregeld zijn er immers nog annuleringen en aanpassingen. Culturele centra willen kort op de bal blijven spelen. Ook de ticketverkoop verloopt bij voorkeur online, al blijven balies wel open voor wie minder vertrouwd is met online tickets kopen of voor wie geen internet heeft. 

Ondanks alle aanpassingen blijft een kwalitatief en gevarieerd programma aanbieden erg belangrijk voor de culturele centra. "We proberen alles wat we gepland hadden wel te laten doorgaan, ook met die beperkte capaciteit", zegt Annelies De Graeve van cc Sint-Niklaas. "Wij vinden dat een vorm van engagement naar de artiesten toe, bij wie we ook veel flexibiliteit merken." 

Ook in cc Maasmechelen werd er beslist zoveel mogelijk toch te laten plaatsvinden. "Wij vinden het belangrijk om te investeren in artiest en publiek", legt Eef Proesmans, algemeen en artistiek leider, uit. "Het blijft onze verdomde plicht om een kwaliteitsvol cultuuraanbod te presenteren."  

Verschillende culturele centra hebben tijdens de zomer hun vaste publiek bevraagd over "cultuurbeleving in tijden van corona" via een enquête of hebben tijdens zomeractiviteiten bij hun publiek naar reacties gepolst. En de conclusie was vaak dezelfde: mensen hebben zin om opnieuw van cultuur te genieten, maar uiteraard willen ze dat dat op een veilige manier gebeurt en daarvoor hebben ze vertrouwen in hun lokaal cultureel centrum. 

"Ik hoop dat wij -ook met alle veiligheidsmaatregelen in acht te nemen uiteraard- door een mooi programma te presenteren ook de fun (het plezier) van waar wij mee bezig zijn kunnen terugbrengen", benadrukt Proesmans van cc Maasmechelen. "De meeste mensen willen gewoon weer naar theater, voor velen is dat even noodzakelijk als sporten of winkelen."

Net als op vele andere plaatsen, blijft ook in Maasmechelen de bar dicht en zijn er geen pauzes. "Het sociale aspect van cultuurbeleving, dat ook zo belangrijk is, valt daardoor weg. Maar hopelijk kunnen we in de zaal, met het beperkte publiek, toch opnieuw naar een collectieve energie gaan." 

Toch verwachten ook de culturele centra geen stormloop op de tickets, al loopt de verkoop gezien de onzekere omstandigheden zeker niet slecht. "Bij de start van onze ticketverkoop hebben wij in 2 uur tijd toch zo'n 1.700 tickets verkocht", zegt Karin De Schutter van De Werf in Aalst. "Dat is hoopvol, maar we merken toch dat het publiek zijn aankopen heel rustig doet."

De Schutter geeft ook een paar mogelijke verklaringen voor die terughoudendheid bij het publiek. "Sommige mensen voelen zich toch nog wat onwennig om opnieuw in een zaal te gaan zitten, zeker ook omdat het met een mondmasker op moet." Dat mensen veel later beslissen, is een geluid dat bij verschillende culturele centra klinkt. Ook is het niet zeker of het oudere deel van het publiek (dat mogelijk tot een risicogroep behoort) meteen opnieuw de weg naar het cultureel centrum zal vinden. "Mijn moeder is de 80 voorbij en heeft normaal altijd een abonnement", zegt De Schutter. "Maar voor dit seizoen heeft zij -begrijpelijk- nog geen tickets gekocht." Een eerlijke communicatie is nu heel belangrijk, benadrukt De Schutter. "Als je je publiek goed over alles informeert, dan geeft dat vertrouwen. Dat is de grote uitdaging waar we nu voor staan." 

Ergens in de buurt een voorstelling meepikken behoort dit najaar dus zeker tot de mogelijkheden, maar met een massa mensen grootschalige concerten bijwonen in het Sportpaleis, dat zit er dit jaar niet meer in. "Een tot de nok gevuld Sportpaleis is geen optie zonder een vaccin vrees ik. We moeten realistisch zijn", zei Jan Van Esbroeck in juni nog op StuBru.  Een uitzondering vragen om de capaciteit te verhogen, is volgens Van Esbroeck ook enkel zinvol wanneer er soepeler gewerkt kan worden.  En daarom worden concerten nog steeds verplaatst naar latere data. Het in april van dit jaar geplande concert van Bon Iver bijvoorbeeld werd eerst uitgesteld naar 17 januari 2021 en werd deze week nog verder verplaatst, naar 4 november 2021. 

Andere concertzalen willen toch mondjesmaat weer concerten aanbieden aan hun publiek. De AB in Brussel was 170 dagen gesloten, maar pakt dit najaar uit met ABNormal, een intieme concertreeks voor een zittend publiek van maximaal 200 personen in de grote zaal. Op de affiche: Belgische artiesten zoals An Pierlé, High Hi, Mintzkov, Marble Sounds, School Is Cool, Portland en Liesa Van der Aa. "Ook al heeft AB haar twijfels bij de manier waarop de overheid de evenementensector behandelt, toch vindt ze het belangrijk om weer artiesten en publiek te kunnen verwelkomen in een veilige en warme omgeving", staat in het persbericht.  De AB is als "vaste infrastructuur" ook nog in gesprek met de stad Brussel voor een uitbreiding van de capaciteit.

"Ik denk dat we moeten pleiten voor een terugkeer naar het normaal, ons neerleggen bij een nieuw normaal met afstandsregels is op lange termijn niet houdbaar", zei Tom Bonte, vanaf september de nieuwe algemeen directeur van de AB, in "De zomer van 2020" op Radio 1. "Ik ben de eerste om te zeggen dat veiligheid en gezondheid belangrijk zijn, maar als we niet terug nabij kunnen zijn, is onze sector gedoemd. Ik geloof dat we daar weer naartoe zullen gaan, maar we zullen geduld moeten hebben.”  

Ook Het Depot in Leuven zal vanaf 12 september wekelijks ongeveer een tweetal concerten, vaak ook van Belgische artiesten, programmeren. "Iets doen is beter dan niets doen", vindt Mike Naert. "Mensen snakken naar cultuur en naar live beleving, en dan hebben we toch ook een klein beetje inkomsten die naar freelancers en artiesten kunnen vloeien." 

Ook Trix in Antwerpen opent volgende week weer de deuren, in eerste instantie wel enkel voor repetities, opnames en workshops. Met het oog op de rest van het najaar wordt er wel gesleuteld aan een coronaveilig, beperkt -en vooral Belgisch- concertaanbod voor een zittend publiek. In afwachting daarvan blijven de "We take care"-concerten in het Openluchttheater Rivierenhof nog even doorlopen.  Dieter Sermeus, artistiek leider van Trix, is alvast erg blij met de 1 meter-regel. "Ik juich alle nieuwe maatregelen toe die ons meer mogelijkheden geven. Dat geeft ons perspectief, hoop en goesting. Dit betekent niet dat alles nu opgelost is, maar we kunnen wel wat meer stoelen in onze concertzaal zetten en dat biedt perspectief om ook artiesten beter te vergoeden." 

Concertzaal De Roma in Antwerpen liet eerder al weten dat het voor hen niet haalbaar is om de deuren open te houden en blijft tot het eind van dit jaar gesloten. AMOR, het café-restaurant van De Roma biedt in september wel weer iedere vrijdag- en zaterdagavond een muzikaal diner aan, met optredens van onder anderen Pauwel, Esmé Bos & Bart Voet en Kohlbacher Verelst.