Blijft een vaccin wel werkzaam als het coronavirus muteert?
Bijna wekelijks zien onderzoekers dat het nieuwe coronavirus muteert. Zit er een metamorfose bij die van dien aard is dat het virus zich straks niets aantrekt van vaccin of medicatie?
Dat het virus muteert, lijkt voorlopig de komst van een vaccin niet in de weg te staan, denkt virologiehoogleraar Eric Snijder van het Leids Universitair Medisch Centrum. Dat het coronavirus continu muteert, is volgens hem doodnormaal. Telkens als het virus iemand infecteert, maakt het miljoenen keren kopieerfoutjes. Niemand weet wat die mutaties doen, al zullen de meeste niet veel uitmaken. “Je zou kunnen zeggen: eerst was er een lichtgrijze VW Golf en nu zie je ineens veel meer donkergrijze en een paar andere kleuren. Maar het blijft hetzelfde type VW Golf.”
In theorie kan het coronavirus wel zo muteren dat vaccinfabrikanten terug naar de tekentafel moeten. Dat zou gebeuren als de schil rond het virus wezenlijk verandert, want dat is het contactpunt op basis waarvan vaccins werken. Eerder dit jaar constateerde Bette Korber van het Los Alamos National Laboratory dat de van de schil uitstekende ‘pootjes’ een mutatie hadden ondergaan: een van de 1.200 moleculaire bouwstenen van het staafje is nu anders. Korber waarschuwde dat deze mutatie de vaccinontwikkeling terug naar nul zou kunnen zetten, maar dat bleek voorbarig: ook de nieuwe variant wekt bij mensen nog steeds dezelfde afweerrespons op, aldus andere onderzoekers.
Coronavirussen kennende treedt zo’n probleemmutatie niet zo snel op. Neem het beruchte MERS-virus, zegt Snijder. Dat is erg dodelijk, maar amper besmettelijk voor mensen. Virologen zijn al jaren bang dat MERS een mutatie krijgt waardoor het plots besmettelijker wordt. Alleen: ze komt maar niet. “We wachten al sinds 2012.”
Apenverkoudheidsvirus
Snijder voorziet wel een situatie waarin vaccin-ontwijkende mutaties iets meer kans hebben: als er veel meer mensen immuun zijn geworden, doordat ze al geïnfecteerd zijn geweest, of gevaccineerd zijn. Dan is het logisch dat een virus dat per toeval die afweer omzeilt, een voordeel heeft en zich weer sneller gaat verspreiden.
Zodra het virus een ander jasje aanheeft, kost het fabrikanten van bepaalde vaccins zeker enkele maanden om daar rekening mee te hou- den. Denk aan het ‘Oxford-vaccin’. In feite is dat een apenverkoudheidsvirus waarin een genetische code voor de corona-uitsteeksels is geknutseld. Dat inbouwen en opschalen zou opnieuw moeten, en dat kost meerdere maanden, laat het Oxford-team weten. Sneller ombouwen kán wel. Bijvoorbeeld met de nieuwe RNA-vaccins van het Amerikaanse bedrijf Moderna. Dat vaccin is een klein pakketje met daarin genetische instructies voor de lichaamscellen om de virusuitsteeksels aan te maken en zo een afweerreactie aan te leren.
Naast vaccins zijn er ook nog virusremmers. Die zullen volgens Snijder minder hinder van mutaties ondervinden. “Virusremmers grijpen vaak in op een functie die het virus écht nodig heeft om zich te kopiëren”, zegt hij. “De kans dat het virus zich daar muteert zonder er zelf last van te ondervinden is relatief klein.”