Wie krijgt als eerste het coronavaccin? Wetenschappers hebben stilaan een antwoord

Er lopen wereldwijd meer dan 200 studies naar vaccins voor Covid-19 en een aantal ervan zit al in de laatste onderzoeksfase. Het maakt dat steeds meer overheden ervan uitgaan dat we binnen afzienbare tijd een werkzaam en veilig vaccin op de markt zullen hebben. 

Volgens Xavier De Cuyper, topman van het geneesmiddelenagentschap FAGG, is het zelfs realistisch dat België tegen maart 2021 zijn eerste lading vaccins ontvangt. “Alleen zal geen enkel land in Europa ineens héél zijn bevolking kunnen vaccineren”, waarschuwt De Cuyper. De verdeelsleutel die de EU heeft afgesproken, zou ervoor zorgen dat België bij de eerste levering waarschijnlijk slechts 1,2 miljoen vaccins ontvangt. “En dat zal voor discussies zorgen”, weet De Cuyper. De baas van het FAGG roept de overheid op om daarover nu al grondig na te denken. 

Eerste advies klaar

België is daar deze zomer alvast mee begonnen. Op vraag van de FOD Volksgezondheid heeft de Hoge Gezondheidsraad zich gebogen over de vraag wie de absolute prioriteit zou moeten krijgen bij de verdeling van het coronavaccin. In juli werd dat advies gepubliceerd. Daarin worden drie belangrijke groepen naar voren geschoven: alle gezondheidsmedewerkers, alle 65-plussers en alle mensen tussen 45 en 65 jaar met onderliggende aandoeningen die het risico op overlijden door Covid-19 groter maken — denk aan bijvoorbeeld obesitas of diabetes.

Die risicogroepen liggen voor de hand en zijn dezelfde als degene die men voor het griepvaccin heeft vastgelegd. Enig probleem is dat de risicogroepen te groot zijn voor de voorraad die we bij een eerste levering zullen krijgen. Alle gezondheidswerkers in België zijn volgens de Hoge Gezondheidsraad met 500.000, de 65-plussers met 2,2 miljoen en de risicogroep tussen 45 en 65 jaar telt nog eens 1,3 miljoen Belgen. Samen geeft dat een groep van mmar liefst 4 miljoen mensen die allemaal ‘als eerste’ gevaccineerd zouden moeten worden. De kans dat we in maart 2021 over zoveel dosissen beschikken, is klein. De Cuyper van het FAGG spreekt over slechts 1,2 miljoen vaccins in een eerste fase. Vraag is dus wie van die 4 miljoen mensen in de risicogroepen écht op de eerste rij mag gaan staan.

Daarover spreekt de Hoge Gezondheidsraad zich in haar advies niet uit. Bovendien weet België ook nog niet hoe we de vaccins in verdere fases zullen verdelen. Want het is nu al duidelijk dat de leveringen van het vaccin met mondjesmaat zullen gebeuren. Volgens onze informatie krijgt België bij een tweede levering 800.000 vaccins en volgen er daarna ieder kwartaal 600.000. Dat is alvast het schema van één fabrikant. Als er meerdere vaccins beschikbaar zouden zijn van verschillende producenten, zullen we sneller bevoorraad kunnen worden. Maar het is duidelijk dat er schaarste zal zijn en dat die minstens een jaar kan aanhouden. De nood aan een strategie voor alle groepen in de bevolking — en dus niet enkel de risicogroepen — is groot.

Cruciaal debat

“Net daarom is het cruciaal dat we nu al het debat voeren over de verdeling van de vaccins”, zegt professor-emeritus Huisartsgeneeskunde Jan De Maeseneer (UGent). “We mogen niet wachten tot de dozen met vaccins in maart aankomen in België om te bespreken hoe we ze zo eerlijk mogelijk gaan verdelen.” De Maeseneer is als enige Belg lid van de prestigieuze National Academy of Medicine (NAM), een Amerikaanse organisatie die meer dan duizend wetenschappers verenigt uit de VS en de rest van de wereld. “In die groep is de voorbije weken grondig nagedacht over de juiste strategie om coronavaccins onder de bevolking te verdelen.” Er is zelfs al een lijvig werkdocument waarin een suggestie gedaan wordt voor een verdeelsysteem. “Ik heb al veel voorstellen zien passeren, maar dat van de NAM is veruit het best onderbouwde. Ik onderschrijf het volledig. Als het document binnenkort af is, hoop ik dat we er ook in België naar kijken.”

De suggestie die het NAM binnenkort zou doen, is om met vier groepen te werken. De eerste groep wordt daarbij nog eens in twee verdeeld: de allerhoogste prioriteit zou gaan naar iedereen die in de gezondheidszorg werkt en naar politiemensen, brandweer en ambulanciers. Zij vormen groep 1A. Als er dan nog vaccins over zijn, kan groep 1B aan bod komen: alle mensen met onderliggende aandoeningen en 65-plussers. Vervolgens gaat het naar groep 2: alle mensen die werken in ‘cruciale sectoren’ en die een groot risico lopen op besmetting. Denk daarbij aan supermarktpersoneel, maar ook aan leerkrachten. Ook kwetsbare profielen, zoals daklozen, behoren tot die groep. In groep 3 zitten jongeren, kinderen en alle werknemers in cruciale sectoren die niet in groep 2 aan bod zijn gekomen. Alle overgebleven mensen vormen groep 4. “Die tabel is nog niet definitief, maar ze geeft wel een goed idee van waar we naartoe moeten”, zegt De Maeseneer. “Ze houdt rekening met de gezondheidsrisico’s, maar ook met de economie.”

Vaccinloterij

Als België zich op de tabel van de NAM zou baseren — het eerste advies van de Hoge Gezondheidsraad ligt alvast in dezelfde lijn — dan betekent het dat in maart 2021 al minstens een half miljoen vaccins naar alle artsen en verpleegkundigen in ziekenhuizen gaat, maar ook naar thuiszorgpersoneel en medewerkers van woonzorgcentra. “Die zullen we allemaal kunnen vaccineren. Maar nadien hou je nog maar een kleine 700.000 vaccins over en zal men keuzes moeten maken.” Wat de NAM in zijn werkdocument dan voorstelt, is om te kijken naar de gebieden waar het virus het hardst heeft toegeslagen. “Die hoge risicogebieden in België zouden bijvoorbeeld Antwerpen of Brussel kunnen zijn.” De overheid zou dan kunnen nagaan hoeveel mensen uit de risicogroepen in die steden wonen en ze allemaal laten vaccineren. Het zou betekenen dat een bejaarde in pakweg Oostende of Namen bij de eerste vaccinatieronde uit de boot valt. 

“Maar zelfs als je met risicogebieden werkt, kan je nog op tekorten stoten”, zegt De Maeseneer. “In dat geval suggereert de NAM om met een loterij te werken.” Stel dus dat België ervoor kiest om de overgebleven 700.000 vaccins van de eerste levering te verdelen onder de risicogroepen in Antwerpen en Brussel, maar dat die groep méér dan 700.000 mensen telt, dan zou men via lot-trekking bepalen wie het vaccin krijgt en wie moet wachten. “Zo’n systeem zal je dan wel zeer goed moeten uitleggen aan de bevolking. Men zal duidelijk moeten maken dat het de meest rechtvaardige manier is om het vaccin te verdelen als er tekorten zijn. Als je dat debat lang genoeg op voorhand voert en goed communiceert, zal er een draagvlak voor zijn.” Onze overheid heeft nog ruim zes maanden om dat draagvlak te vinden.

Is dit hoe we onze vaccins zullen verdelen?

De Amerikaanse National Academy of Medicine heeft een werkdocument klaar waarin wetenschappers een suggestie doen voor een verdeelsleutel voor coronavaccins. Baseert ook België zich straks op deze strategie?

STAP 1: Verdeel de bevolking in prioritaire groepen

Groep 1A: Gezondheidswerkers, brandweer, politie en ambulanciers
Groep 1B: 65-plussers en 45-plussers mensen met onderliggende aandoeningen (obesitas, diabetes,...)

Groep 2: Werknemers in cruciale sectoren met hoog risico op besmetting (bijvoorbeeld supermarktpersoneel, leerkrachten...) en kwetsbare profielen (bijvoorbeeld daklozen)

Groep 3: Tieners, twintigers en kinderen, werknemers in cruciale sectoren met laag risico op besmetting (bijvoorbeeld transportsector)

Groep 4: Iedereen die niet in de eerste drie groepen zit.

STAP 2: Bepaal risicogebieden

Als er bij een eerste levering te weinig vaccins zijn om bijvoorbeeld groep 1A of 1B helemaal te vaccineren, dan moet de overheid volgens NAM risicogebieden bepalen. Die steden of provincies zouden dan voorrang krijgen om hun deel van groep 1A of 1B in te enten.

STAP 3: Organiseer een loterij

Als zelfs in de risicogebieden blijkt dat niet iedereen van bijvoorbeeld groep 1A of 1B tegelijk gevaccineerd kan worden, dan moet de overheid in die gebieden volgens NAM een loterij organiseren. De beschikbare vaccins worden dan willekeurig verdeeld onder de mensen in de prioritaire groepen van het geselecteerde gebied.