Eind augustus verloren al heel wat bomen hun bladeren: begint de herfst voortaan vroeger?

Wie dezer dagen gaat wandelen, komt opvallend veel eikels tegen. Niet die in het verkeer of in de supermarkt, maar wel degelijk de vruchten die van de eik vallen. En dat is vroeg voor de tijd van het jaar. Drie weken te vroeg volgens De Natuurkalender, een project van de Universiteit van Wageningen in Nederland. Waar eikels vijftig jaar geleden pas half september en masse de zwaartekracht ondergingen, doen ze dat tegenwoordig al eind augustus, begin september. 

En de eikels zijn niet alleen, ook de kruinen van vele bomen kleurden de voorbije weken opvallend snel geel, oranje en uiteindelijk bruin. Bladeren dwarrelden op sommige plekken al massaal naar beneden. Naast de zomereik gaven ook de wilde lijsterbes, de gewone vlier en de witte paardenkastanje zich eind augustus over aan de herfst.

De verklaring voor dat fenomeen? Normaal lost een boom zijn bladeren omdat het aantal uren zonlicht afneemt tijdens dagen die korten. Een proces dat nu eigenlijk nog op gang moet komen. Wat is er dan wel aan de hand? Volgens Arnold van Vliet, bioloog aan de Wageningen Universiteit, is veel te verklaren door de temperatuursstijging in de Lage Landen. Door de stijgende temperaturen bloeien bomen en planten eerder, waardoor ook de vruchtvorming vroeger start. Wanneer bomen door warmte meer vocht verdampen dan ze kunnen opnemen, laten zij hun bladeren eerder vallen. En laat deze zomer ook in België een heel droge zomer geweest zijn. 

“Vorig jaar hadden we drie hittegolven: een in juni, een in juli en een in augustus”, zegt operationeel klimatoloog Luc Debontridder (KMI). “Dit jaar was er maar één, maar een intense van twaalf dagen boven de dertig graden. Augustus 2020 was met zijn gemiddelde temperatuur van 20,9 graden de tweede warmste augustus sinds het begin van de metingen.” Alleen de augustusmaand van 1997 was warmer. “Daarbij komt de droogte en het hoge aantal uren dat het bladerdek is blootgesteld aan zonnestralen, wat enorm schadelijk is voor de bladeren.” Tot nu toe hoort 2020 bij de 5 procent droogste jaren sinds 1906.

Kastanjemineermot

“Het klopt inderdaad dat de eikels wel heel erg vroeg uit de bomen vallen”, zegt Geert Sioen, die bij het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (Inbo) de vitaliteit van onze bossen opvolgt. Maar of dat zo uitzonderlijk is, kan hij niet bevestigen. “Wij hebben geen databases zoals in Nederland om op terug te vallen. Ik kan er dus enkel van uitgaan dat wat in Nederland plaatsvindt ook bij ons geldt.”

Ook zonder die data kan Sioen bevestigen dat de seizoenen, en dus ook de herfst, aan het veranderen zijn. “Alles schuift een beetje op. Vorig jaar konden we vaststellen dat de bomen hun bladeren wel heel erg lang vasthielden. Dat heeft te maken met de zachtere winters in onze contreien. Vroeger kenden we de eerste vorstdagen in oktober, nu is het soms wachten tot december.”

Al moeten we volgens Sioen ook niet te snel conclusies trekken. Dat bomen snel verkleuren heeft niet altijd met de hitte of droogte te maken. “De paardenkastanje kan bijvoorbeeld last hebben van de kastanjemineermot.” Mineren betekent letterlijk ondergraven. “De mot graaft een gangenstelsel in het blad van de paardenkastanje waardoor het snel verkleurt en van de boom valt.” Daarnaast reageert elke boom anders op de veranderende omstandigheden. “Alleenstaande beuken zien bijvoorbeeld erg af van de felle zon, net zoals de gewone esdoorn.” Bij eiken is er, op vroegrijpe eikels na, dan weer niets op te merken. “Zij kunnen waarschijnlijk beter tegen de hitte door hun diepere doorworteling.”

Reserves

Toch maakt boomdeskundige Matteo Campioli (UAntwerpen) zich wat zorgen over de impact van de hitte en droogte op de bomen in Vlaanderen. “Enkele weken geleden deed ik nog een boswandeling met een aantal studenten en ik was redelijk gechoqueerd. Er lagen heel wat groene bladeren op de grond. En dat is geen goed teken.”

Dat zit zo: om jaar na jaar een mooie volle kruin te laten groeien en vruchten te ontwikkelen doet een boom twee zaken. Eén: net als mensen bouwt hij voorraden op om wat reserves te hebben voor moeilijke jaren. Twee: de knoppen die volgende zomer tot een blad zullen uitgroeien, zitten nu al klaar. “Het probleem is dat we al vier hete en droge zomers achter de rug hebben”, zegt Campioli. “Dat wil zeggen dat heel wat bomen, zeker diegene die niet in de meest ideale ondergrond staan, stilaan door hun reserves heen zitten.”

Wanneer bomen in november hun bladeren afstoten, trekken ze er eerst alle voedingsstoffen uit. Dat zorgt ervoor dat het bladerdek van groen naar geel verkleurt. “Maar door de hitte hadden verschillende bomen het zo lastig, dat ze zichzelf niet meer kunnen koelen. Ze besluiten dan een deel van hun groen bladerdek los te laten zonder dat ze daar die noodzakelijke voedingsstoffen hebben kunnen uithalen.” Met andere woorden: het ene gevallen blad is het andere niet. “Een boom die voortijdig zijn bladeren heeft moeten lossen, zal volgend jaar al zijn voedingsstoffen uit de bodem moeten halen. En dat kost veel energie. Het is dus mogelijk dat heel wat bomen verzwakt uit deze reeks warme zomers komen.”