Hoe Duitsland met zichzelf worstelt na vergiftiging Navalny

Duitsland worstelt met de vergiftiging van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny. Bondskanselier Angela Merkel wordt vanuit de oppositie én in haar partij almaar meer aangemaand om de druk op Rusland op te voeren. Haar voorganger Gerhard Schröder, die voor de Russen werkt, maakt de kwestie nog gecompliceerder.

Na toxicologisch onderzoek van het Duitse leger stelden de dokters van het Berlijnse Charité-ziekenhuis vorige week vast dat de Russische oppositieleider Aleksej Navalny vergiftigd werd met een Novitsjok-zenuwgas. In Duitse politieke kringen klonk meteen een golf van verontwaardiging. Een doorgaans steeds omfloerste Angela Merkel haalde ongemeen scherp uit naar Rusland, dat het voor de feiten verantwoordelijk houdt. Dat er meteen nadien een vergadering met de minister van Defensie en van Buitenlandse Zaken plaatsvond, toonde hoe serieus de regering de kwestie neemt. Zelfs bij de ietwat Ruslandgezinde Die Linke gingen er aanvankelijk kritische stemmen op, al mildert de partijtop intussen de toon.

Het is niet het eerste geval waardoor de relaties tussen Berlijn en Moskou op een dieptepunt belanden. Door de Russische annexatie van het Oekraïense schiereiland Krim en de crash van het vliegtuig MH17 – vier Duitsers kwamen daarbij om het leven – verzuurden de betrekkingen zienderogen. Een jaar later werd de Duitse Bondsdag lamgelegd door een grootschalige cyberaanval. Na een uitgebreid onderzoek vaardigde het federaal parket een aanhoudingsbevel uit tegen een Rus die voor de Russische geheime dienst werkt. Vorig jaar werd er in de Kleiner Tiergarten in Berlijn op klaarlichte dag een Georgiër vermoord, volgens het Duitse openbaar ministerie was Rusland de opdrachtgever.

Internationaal protest

De kwestie-Navalny werpt opnieuw het vraagstuk op hoe Duitsland met Rusland omgaan moet. Vooral de geplande pijplijn Nord Stream 2 tussen de twee landen staat opnieuw ter discussie. Die gaspijplijn, die parallel met Nord Stream 1 loopt, moet vanaf volgend jaar 55 miljard kubieke meter gas transporteren en de energiebevoorrading in de Europese Unie diversifiëren.

Duitsland wil met de nieuwe pijplijn zich almaar meer profileren als energiedraaischijf van Europa op het moment dat onder meer Nederland de productie van aardgas terugschroeft en de Unie afhankelijker van het buitenland dreigt te worden. Bovendien hebben onze oosterburen bijkomende capaciteit nodig omdat ze in het kader van de zogenaamde Energiewende tegen uiterlijk 2022 alle kerncentrales willen sluiten.

Hoewel Nord Stream 2 – waar ook de Belgische gemeenten financiële belangen in hebben – voor ongeveer 90 procent is afgerond, staat het project zowel in Duitsland als daarbuiten ter discussie. Oost-Europese lidstaten vrezen voor hun transitinkomsten en menen dat ze op het internationale toneel aan politiek gewicht zullen verliezen. Zuid-Europese lidstaten vragen zich op hun beurt af waarom de Europese Commissie hen in 2014 verbood om een gelijkaardige gasverbinding met Rusland te realiseren. De Verenigde Staten – die hier hun vloeibaar Amerikaans gas willen slijten – hekelen tot slot dat de Unie zich afhankelijk maakt van Rusland.

Verdeeldheid

Ondanks bovenstaande bezwaren heeft Merkel op een zeldzaam moment na steeds beweerd dat het project louter economisch van aard is. Door de kwestie-Navalny is het voor de bondskanselier minder evident om die lijn aan te houden, ook leeft er onder bevolking weinig steun om de bouw van de gasverbinding stil te leggen. Toch is het weinig waarschijnlijk dat de vergiftiging van de oppositieleider het standpunt van de Duitse regering zal veranderen. Op de jaarlijkse zomerpersconferentie eind augustus liet Merkel reeds optekenen dat het ene niet noodzakelijk verband houdt met het andere.

Dinsdagnamiddag bespraken de Duitse christendemocraten van de parlementaire fractie samen met Merkel de kwestie. Persagentschap Reuters meldt dat Merkel er op de vergadering voor heeft gepleit dat sancties die de pijplijn kunnen treffen moeten worden afgeremd en dat ze daarin werd gesteund door fractievoorzitter Ralph Brinkhaus. Merkel is wel bereid om andere stappen te ondernemen tegen Rusland, bij voorkeur in Europees of internationaal verband, al mag de Duitse kanselier zich op die fora ook aan vragen over de omstreden pijplijn verwachten.

Binnen haar partij zorgt de kwestie voor verdeeldheid. Die wordt gesymboliseerd door de uiteenlopende overtuigingen die de kandidaat-partijvoorzitters van de christendemocraten er op nahouden. Voorzitter van buitenlandcommissie Norbert Röttgen meent dat Nord Stream 2 niet mag doorgaan, al vertegenwoordigt hij wel een minderheid in zijn partij. ‘We moeten de enige taal spreken die Poetin verstaat, en dat is de taal van het aardgas’, zei Röttgen aan de Duitse televisie. Friedrich Merz wil op zijn beurt dat het project twee jaar wordt stilgelegd tot er meer klaarheid over de kwestie. Minister-president van Nordrhein-Westfalen Armin Laschet, sinds jaar en dag vertrouweling van Merkel, wil tot slot wil dat het project zonder meer vervolledigd wordt.

Schröder

De sociaaldemocratische regeringspartner SPD schaart zich achter de bondskanselier en wil evenmin dat de constructie van de omstreden pijplijn verdergaat, al deelt niet iedereen in de partijtop die mening. Minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas heeft Rusland een ultimatum gesteld om klaarheid te scheppen en sluit bijkomende doelgerichte sancties tegen het Kremlin en de vermoedelijke daders achter de operatie niet uit. Wel meent hij dat sancties in de vorm van een bouwstop evenzeer Duitsland en andere landen zou schaden. ‘Ik hoop niet dat de Russen ons ertoe dwingen om onze positie ten opzichte van Nord Stream 2 te heroverwegen’, aldus Maas, wat betekent dat de Duitse positie tot op het heden ongewijzigd blijft.

De SPD zit echter verveeld met het feit dat voormalig kanselier Gerhard Schröder aan de hoofd staat van het door de Russische staatsbedrijf Gazprom geleide project. De voorganger van Merkel wordt in Duitsland en binnen de partij al langer bekritiseerd om zijn opportunistische houding en het lobbywerk dat hij voor Poetin en co. heeft verricht. Politici van de CDU en die Grünen roepen de sociaaldemocraat op om zijn functie neer te leggen na de vergiftiging van Navalny. ‘Schröder moet nu beslissen of hij aan de kant van de democratie en de mensenrechten wil staan’, aldus fractievoorzitter van de Grünen Katrin Göring-Eckardt.

Donald Trump

In Rusland is men alvast niet onder de indruk. Minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov liet eerder deze week optekenen dat Nord Stream weldra zal worden afgerond. Ook voor Rusland is de pijplijn van aanzienlijk belang, aangezien het iets minder dan een derde van haar bruto binnenlands product uit gasinkomsten puurt en de lage gas- en olieprijzen de winsten drukt.

Amerikaans president Donald Trump benadrukt dan weer dat de kwestie-Navalny de ideale aangelegenheid is om de druk op Duitsland op te voeren. Trump heeft zich voorgenomen om de voltooiing van de pijplijn koste wat het kost tegen te houden. Vorig jaar vaardigde hij extraterritoriale sancties uit tegen de bedrijven die betrokken zijn bij de aanleg van het project. Daardoor heeft het project aanzienlijke vertraging opgelopen.

Enkele weken gelden schreven drie Amerikaanse senatoren, waaronder Ted Cruz, een brief aan de havenverantwoordelijken van het stadje Rügen, waar de pijplijn in Duitsland aankomt. Cruz en co. waarschuwden hen ervoor dat ze economische zouden ‘vernietigd’ worden als het project wordt afgerond. De lokale politici reageerden dat de drie samen met Donald Trump welkom zijn voor een gesprek over de kwestie.