Kunst op de grens: SMAK stelt tentoon in Menen

Het SMAK in Gent komt de laatste jaren al eens buiten. Na Hasselt, Luik en Geel is nu een greep uit de eigen collectie te zien in Menen. Onder de vlag "The house of opportunity", tevens de titel van een reeks van Michaël Borremans. Iris Paschalidis, hoofd collectie van het SMAK: "Borremans speelt met de schaal. Een groot gebouw en kleine figuurtjes, dat laat de beperktheid van de mens zien. Het kan tegelijk een opening of een mogelijkheid zijn. En dat is ook de link met de stad Menen." 

Bekijk hier de journaalreportage met een bezoek aan de tentoonstelling "The house of opportunity" in Menen: (lees verder onder de beelden)

Iris Paschalidis en Thibaut Verhoeven van het SMAK gingen eerst op verkenning in Menen. "Een stad die veel grenzen in zich draagt – veel geschiedenis, veel armoede, migratie, oorlog - maar ook veel mogelijkheden. Al die elementen voelden we vibreren en met die idee zijn we door onze eigen collectie gaan wandelen, op zoek naar interessante verbindingen." Grens moeten we ook niet letterlijk aardrijkskundig zien. "We zijn allemaal begrensd en tegelijk voelen we de drang om grenzen over te steken, in tijd, plaats, psychologisch, poëtisch, seksueel." 

In het CC De Steiger in Menen ligt de nadruk op de beperking van grenzen. Bijvoorbeeld met het "Democracy Game" van Meschac Gaba uit Benin, met vlaggen die je zelf in en uit elkaar kunt halen, met schuivende puzzelstukken. Of een werk van de Britse pop-art-kunstenaar Peter Phillips met de symbolen en kleuren van American footballteams. 

Aan de andere kant van het plein ligt het Stadsmuseum van Menen, waar het uitbreken uit begrenzing centraal staat, met bijvoorbeeld land-art-kunstenaar Hamish Fulton die verslag doet van zijn wandeling van Noord-Schotland tot Zuid-Engeland, "van horizon tot horizon".  

"De muur" van Roger Raveel toont een typisch Belgische betonnen tuinschutting, waarop de schilder zijn karakteristiek wit raam heeft gezet.  Om zo’n afsluiting in het echt te zien hoeven we niet ver te lopen, naar de tuin Cappelle. Een groot privépark aan de boord van de Leie. De overkant van het water is Frankrijk. Er staan prachtexemplaren van oude bomen, onder meer een rode beuk uit 1780.

Bart Lodewijks heeft met wit krijt een strak vlak getekend op een soortgelijk betonmuurtje. Of een horizontale lijn op de stam van de imposante beuk. In augustus was hij hier vijf dagen aan het werk om op afsluitingen, bomen en stenen subtiele krijttekeningen te maken. "Het is als wandelen; ik probeer overal al tekenend te komen en met mensen te praten," zegt Lodewijks. 

Veel van z’n krijttekeningen zijn inmiddels weggeregend. Maar fotograaf Jan Kempenaers heeft ze vereeuwigd. Ze worden met een heerlijk ouderwetse analoge diaprojector onder de grond vertoond, in de kazematten (militaire overwelfde kelders) onder de tuin, waar in grote glazen mandflessen of dame-jeannes de wijn staat te gisten, geperst uit de druivelaars die enkele meters hoger groeien. Dat gisten maakt een onwerelds borrelend geluid.

"Het gaat over aanwezig en tegelijk afwezig zijn," licht Bart Lodewijks zijn krijttekeningen toe. "Ik wil een plek nooit blijvend veranderen. Ik zou nooit met iets anders dan krijt op zo’n oude beuk tekenen."

De foto's van de krijttekeningen en bijhorende tekst zijn hier te zien.

Philippe Van Cauteren, directeur van het SMAK, houdt intussen gele plastic bordjes in de hand. Net zoals we die gebruiken om in de tuin planten en kruiden te benoemen, zet hij ze neer bij de werken van zeven kunstenaars, maar evenzogoed komt "beuk" bij de desbetreffende boom te staan. "Etude" is de naam van de tentoonstelling in het park, een oefening zoals muzikanten die kennen. "Hier in de tuin kunnen we als bezoeker oefenen om te kijken, te ervaren, waar te nemen, te ruiken, te zien, te voelen. Oefenen om onze verwachtingen en vooroordelen over kunst opzij te zetten."

Opmerkelijk: in de expo binnenskamers hangen dan weer geen bordjes met namen en titels naast de kunstwerken. Als bezoeker krijg je wel een papieren gidsje mee. Het zorgt ervoor dat je eerst kijkt en dan leest.

Midden de overweldigende nazomerweelde van de parktuin valt het inderdaad op: de kunst is verscholen; je moet ernaar op zoek. In de verte is een oranje vlek te zien; een hoog gespannen zeildoek van Philippe Van Snick, de kunstenaar die vorig jaar overleed en aan wie de expo in Menen is opgedragen. 

Ghislain Verstraete van de Menense organisatie Bastion 10 wijst op het werk van Nadia Guerroui, een hoekig stuk glas in het gras, op een uitkijkpunt over de Leie. "Ga er eens op staan. In de coronaperiode zijn we allemaal teruggeworpen op onszelf, op ons verleden. Ga eens op dat glas staan en kijk in de vier richtingen. Denk eens na over waar je naartoe wil. Ook al is het maar een minuutje."

Ook Philippe Van Cauteren legt de link met corona in Menen. "De kunstenaars lijken dekking gezocht te hebben in de tuin, als dieren. Ze zitten in het maquis. Als corona ons één ding heeft geleerd dan is wel dat een wereld zonder kunstenaars, musici, dansers en dichters ondenkbaar is."

"Corona biedt ons de kans om een aantal dingen in de samenleving scherper te stellen," vindt Van Cauteren. "We zien veel failliet gaan. De politiek doet niets anders dan hakkelen en stotteren. Er is maar één partij die nog goed werk levert: de partij van de verbeelding, de kunst."

"The house of opportunity" in CC De Steiger en het Stadsmuseum van Menen loopt tot en met 1 november. "Etude" in de tuin Cappelle tot en met 27 september 2020. Gratis toegang, maar vooraf reserveren verplicht.