Chaos en onvrede over No Deal Brexit: wat is er aan de hand?

Is het weer hommeles binnen de Britse Conservatieve Partij?

Jazeker! Het voornemen van de regering-Johnson om het uittredingsakkoord, in de woorden van de minister van Noord-Ierse Zaken, “op een zeer specifieke en beperkte wijze” te breken, heeft voor interne opstand gezorgd. De Conservatieve oud-premiers John Major en Theresa May hadden vorige week al hun bedenkingen geuit. Hoewel minder uitgesproken voegde David Cameron zich maandag ook bij dit koor. 

Het zijn echter niet alleen de Remainers die tegen zijn. Oud-partijleider Lord Howard, een brexiteer en advocaat, keerde zich ook tegen Johnson, die de internationale reputatie van het Verenigd Koninkrijk als betrouwbare natie volgens hem op het spel zet. Ook oud-minister Geoffrey Cox, eveneens een brexiteer en advocaat, viel de regering aan. Minister van Justitie Robert Buckland overweegt zelfs af te treden. Met een meerderheid van 80 zetels kan Boris Johnson wel een parlementair stootje hebben, en rebellen lopen de kans uit de fractie te worden gezet. Ironisch genoeg was dit een jaar geleden juist het lot van de tegenstanders van het omstreden akkoord.

Wat stond er ook alweer in het uittredingsakkoord?

Er staat in hoeveel geld de Europese Unie te goed heeft van de Britten en welke rechten EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk hebben (en vice versa). Punt van discussie in het Withdrawal Agreement is de Noord-Ierse kwestie, die in de Britse pers inmiddels wordt vergeleken met het Sleeswijk-Holstein-vraagstuk: een obscure ruzie die in 1848 leidde tot de eerste Pruisisch-Deense oorlog. 

Om een Europese buitengrens tussen Ierland en Noord-Ierland te voorkomen, een grens die tegen de geest van het Goede Vrijdag-vredesakkoord is en het doelwit zou kunnen worden van IRA-aanslagen, was besloten een grens in de Ierse Zee aan te leggen, tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk dus. Hiermee negeerde Boris Johnson de bezwaren van de Noord-Ierse unionisten. De EU had het voor elkaar gekregen de integriteit van de eigen interne markt te garanderen ten koste van de integriteit van het Verenigd Koninkrijk. Noord-Ierland was, zoals voormalig topeurocraat Martin Selmayr had voorspeld, de prijs van de brexit geworden. 

Johnson won de verkiezingen met zijn ‘ovenklare’ akkoord en ging er waarschijnlijk van uit dat er een vrijhandelsakkoord zou komen dat controles aan beide zijden van de Ierse Zee overbodig zou maken.

Waarom gingen brexiteers akkoord met het potentieel breken van de Britse Unie?

De brexiteers binnen de Conservatieve Partij roken indertijd al onraad. In hun ogen had Johnson de deal die diens voorganger Theresa May had gesloten, slechts opgewarmd. Dat ze toch akkoord gingen, had niet alleen te maken met politieke druk vanuit Downing Street en de verkiezingszege. In de aanloop naar de wettelijke verankering had sir Bill Cash, de bijna 80-jarige veteraan onder de brexiteers, een ontsnappingsclausule toegevoegd. Volgens Cash, een jurist, was Johnsons deal niet meer dan “Theresa Mays deal met een blonde pruik”. 

In Sectie 38 van de brexitwet staat dat het nationale parlement soeverein is, wat er ook in het uittredingsakkoord staat. Voor de brexiteers was dit een eigen ‘backstop’. Ze wijzen op een uitspraak van het Britse Hooggerechtshof dat begin 2017 heeft bepaald dat het parlement soeverein is. De ironie: de rechters kwamen tot dat oordeel in een proces waarmee Remainers de uitvoerende macht van de regering-May inzake brexit wilden beperken.

Waarom is deze ‘verlaat de gevangenis zonder te betalen’ op tafel gelegd?

Het Noord-Ierland-protocol was een vangnet, een verzekering die pas in werking treedt als de onderhandelingen stuklopen. Dat punt is nu in zicht. Met de Cash Clausule in het achterhoofd heeft de Britse regering nu een noodwet opgesteld die moet garanderen dat de handel over de Ierse Zee vlekkeloos blijft verlopen. Op het verwijt dat dit in strijd is met het akkoord antwoorden de brexiteers dat de Europese Unie, in strijd met het akkoord, “te kwader trouw” heeft zitten onderhandelen. 

De Britse onderhandelaar lord Frost heeft gezegd dat de EU het VK niet op een lijst wil zetten van landen die veilig voedsel exporteren, ondanks het feit dat de Britten akkoord zijn met de Europese voedselregels en Brussel beloven te informeren wanneer ze ervan afwijken. Deze weigering komt neer op een voedselblokkade op de Ierse Zee. Dat de EU de Britten min of meer binnen het gemeenschappelijke visserijbeleid willen houden, wordt gezien als een ander teken van ‘te kwader trouw’ van Brusselse zijde, alsmede de weigering om een ‘Canada-achtig’ akkoord te sluiten.

Waar leidt dit toe?

Dat weet alleen Boris Johnson, en zijn onmisbare adviseur Dominic Cummings. De premier is geschrokken van de weerstand tegen de noodwet en besloot het debat erover maandagmiddag zelf te openen, in plaats van zijn minister van Economische Zaken. Het wetsvoorstel zal waarschijnlijk wel door het Lagerhuis komen, om over een paar weken te stranden in het Hogerhuis. Gezien de ramkoers van de regering zal het oordeel van de lords mogelijk worden genegeerd. 

Londen is vooralsnog niet van zins om voor het einde van de maand in te binden, zoals de Europese Unie vorige week heeft geëist. Tot nu toe is er altijd van uitgegaan, op basis van eerdere ervaringen, dat er te elfder ure wel een nachtelijke deal komt, maar dat optimisme verdwijnt snel. De Twitter-ruzie tussen de onderhandelaars Michel Barnier en lord Frost, afgelopen weekend, was een nieuw dieptepunt. 

Vast staat dat de Britse regering een No Deal niet meer vreest. De economische schade die een No Deal zal veroorzaken, kan cynisch worden toegeschreven aan de lockdown en bij de grenzen is het thans zo rustig dat de No Deal-problemen daar minder groot zullen zijn dan in gewone tijden.