In de VS ligt een gebied zo groot als België in de as: ‘Deze nieuwe hel maakten we zelf’

Vluchtelingen die in hun auto overnachten en niet weten of hun huizen nog overeind staan. Mensen die ernstige brandwonden oplopen terwijl ze het vuur ontvluchten en hun kind verliezen aan de vlammen. Duizenden huizen en complete stadjes die in rook opgaan. Overlevenden die de rivier niet uit raken waarin ze bescherming zochten tegen het inferno. Honderdduizenden geëvacueerden en huishoudens zonder stroom en geen spoortje daglicht meer omdat de lucht donkeroranje kleurt van de rook.

Californië is de plek waar dit soort rampscenario’s normaal gezien uit filmstudio’s rollen, maar sinds een dikke drie weken duwen honderden bosbranden de staat zelf in zo’n nietsontziende ramp.

Onder andere in en rond San Francisco heerst paniek. “De lucht was modderachtig geel om zeven uur vanmorgen en dof oranje tegen acht uur. Het werd donker, alsof de avond viel”, schrijft auteur Rebecca Solnit vanuit die stad in The Guardian. “De zon is niet te zien door de duisternis. As van verbrande bomen, huizen, bossen, steden en dromen valt uit de lucht. In dit vreemde licht ziet de wereld er spookachtig uit, onnatuurlijk, schokkend. Deze ochtend was de meest verontrustende in mijn leven. (...) Dit is een compleet nieuwe hel.”

Het klinkt ondertussen bekend dat het tegen het einde van de zomer vaak fel brandt in Californië. Twee jaar geleden ging het stadje Paradise, op 275 kilometer van San Francisco, in vlammen op. Daarbij kwamen 85 mensen om. Het jaar daarvoor hadden de zomerse bos- en natuurbranden de wijngaardstreek ten noorden van San Francisco zwaar aangetast.

Vooral het noorden van de ‘gouden staat’ is een en ander gewend geworden. Sommige streken hebben er de voorbije zes jaar veertien bosbranden doorstaan. En alle zwaarste branden ooit dateren er van 2003.

Maar dit keer is het vele keren erger. Of zoals de LA Times het juister samenvat: “Dit is het ergste brandseizoen ooit. Opnieuw.”

Want het is het vierde jaar op rij dat het vuur erger toeslaat dan voorheen. Terwijl het brandseizoen nog duurt tot november, zijn de branden nu al veel groter, talrijker en intenser dan in de vorige drie seizoenen waarin al records sneuvelden. Een gebied zo groot als België is al opgebrand, 26 keer meer dan in het volledige brandseizoen vorig jaar. Vier van de tien zwaarste branden ooit woeden nu.

Bovendien zijn dit keer niet alleen Californië, dat 25 doden telt, maar ook de noordelijker staten Oregon en Washington getroffen. In Oregon moest een half miljoen mensen – 10 procent van de bevolking – worden geëvacueerd. “Dit hebben we in geen dertig jaar gezien. Voor het eerst zit het vuur letterlijk in onze achtertuin”, getuigt Margot Cooper uit Scio, Oregon, in The New York Times.

“Dat er nu ook in Oregon en Washington veel grote branden zijn, valt op”, zegt professor bos- en vegetatie-ecologie Hans Verbeeck (UGent). “Dat is ongezien op deze schaal want deze staten hebben een natter en kouder klimaat dan Californië.”

Maar dit jaar is het ook daar erg droog en warm en staat er een ongewoon sterke oostenwind, waardoor er in Noordwest-Oregon bossen in vlammen opgaan waar het al in geen honderden jaren heeft gebrand.

Verspreid over de drie westelijke staten woeden er volgens het National Interagency Fire Center nu bijna honderd branden. “De geografische omvang en de intensiteit zijn schokkend en nooit gezien”, aldus Daniel Swain, klimaatexpert van de Universiteit van Californië.

Volgens de zowat 30.000 brandweerlui die de vlammen proberen te bestrijden, gedragen die zich “extreem” en erg onvoorspelbaar. Ze laaien plots in het midden van nergens op en ontwikkelen zich sneller dan de experts gewoon zijn én met een buitengewone hitteontwikkeling.

Door gigantische rookwolken heeft de Amerikaanse westkust nu al een week de slechtste luchtkwaliteit op aarde. Steeds meer inwoners hebben daardoor ademhalingsproblemen en hoofdpijn. Overheden manen de bevolking aan binnen te blijven. De rook zit al tot in Vancouver, New York en zelfs het Verenigd Koninkrijk, zo tonen gegevens van Copernicus, het Europese programma dat de aarde via satellieten monitort.

Je zou denken dat zeker een van de rijkste, technologisch meest ontwikkelde en meest vindingrijke plekken ter wereld, waar bovendien veel ervaring is met bosbranden, wel weet hoe dit aan te pakken. Niet, dus.

De brandweerlui wisten wel al enkele grote ‘vuurcomplexen’ te bedwingen, maar de meeste branden razen nog en door de sterke winden ontstaan er ook nieuwe, ook in graslanden en op heuvels waar niet eens bomen staan. Omdat de wildernis er zo enorm is en de branden zo hevig, is het vuur moeilijk bij te houden en roepen overheden op tot “alle hulp die we kunnen krijgen”. Tientallen andere Amerikaanse staten, maar ook Canada en Australië, is om assistentie gevraagd.

“Het is alsof we een marathon sprinten”, zegt Swain. “We hollen achter de feiten aan. Er zijn ook zoveel andere dingen aan de hand.” De coronacrisis, bijvoorbeeld. Die slaat in Californië ook hard toe.

De titel van een item op een lokale radiozender illustreert wat dat geeft: “Hoe je voor te bereiden op elektriciteitspannes tijdens een hittegolf en een pandemie?” Om te voorkomen dat storing op elektriciteitslijnen branden aanwakkeren, sluit Pacific Gas and Electric her en der tijdelijk de stroom af. Ook opvang van geëvacueerden verloopt door corona extra moeilijk.

Zoals altijd waren het slordige mensen en ook brandstichters die een deel van de ellende hebben doen ontstaan. Problematisch daarbij is dat nu steeds meer mensen aan de rand van het bos wonen omdat de Californische steden peperduur zijn, waardoor het risico op brand en ook de schade toenemen.

Maar het is de klimaatverandering die de branden dopeert tot de onbedwingbare vuurzeeën waar de streek nu in verzwelgt. Daarover zijn alle experts het eens. “Wij veroorzaken dit”, stellen verschillende Amerikaanse klimatologen.

Zo woedden acht van de zwaarste branden in Californië in de laatste tien jaar. Op 9 september werd het enorme August Fire Complex de grootste brand in de geschiedenis van de staat.

“Hoewel het schokkend is om te zien, zijn wetenschappers niet verbaasd”, zegt Verbeeck. “Dit is wat klimatologen al jaren voorspellen. Ook elders neemt het aantal grote branden toe, zoals in Australië, de Amazone, Zuid-Europa en Siberië.” Momenteel staan ook graslanden in Argentinië en moerasgebieden in Brazilië in brand.

Wereldwijd en ook in Californië is de gemiddelde temperatuur de afgelopen eeuw dan ook langzaam maar zeker gaan stijgen. Zomers zijn er almaar verschroeiender, met dit jaar zelfs een recordtemperatuur van 54,5 graden in Death Valley. In de meeste steden in het Amerikaanse zuidwesten bedraagt de gemiddelde opwarming al twee graden.

Ook regent het minder in de wintermaanden. Resultaat: de vegetatie, die vorige zomers al uitdroogde, is nu nog droger. Onderzoekers aan de Universiteit van Californië stellen eveneens vast dat de atmosfeer boven de hele westkust uitzonderlijk droog is. “In zo’n omgeving, waar ook verhoogde menselijke activiteit is, is de kans groot dat een kleine vonk meteen een verwoestend resultaat heeft.”

De aanhoudende extreme hitte lokt bovendien ongewoon veel ‘droog onweer’ uit: heel felle onweersbuien waaruit alle neerslag verdampt omdat het zo droog is. En ook blikseminslag zonder regen in een al erg droge en hete natuurlijke omgeving geeft vuur.

Daarbij komt dat er letterlijk sprake is van de ‘perfecte storm’: erg felle winden die de cocktail van droogte, hitte en menselijke activiteit nog explosiever maken. Onderzoekers vrezen dat het deze herfst nog erger wordt omdat dan de zuidelijke Sint-Anna- en noordelijke Diabolo–winden verwacht worden. Wat niet helpt, is dat de zomerse hitte nu vaak aanhoudt tot in die winderige herfst.

Dat West-Amerika dit niet aankan, leert ons volgens Verbeeck twee lessen. “Ten eerste dat zelfs de opwarming die we nu nog maar kennen al uiterst vernielend kan zijn. Ten tweede dat zelfs wie veel middelen en geavanceerde technologie heeft niet per se beschermd is tegen de desastreuze impact van de opwarming. Het is duidelijk dat die de armste landen het zwaarst treft omdat zij veel minder waarschuwingssystemen, bescherming en middelen voor herstel hebben. Maar nu zien we dat de opwarming ook voor de sterksten onverbiddelijk is.”

Een pijnlijke illustratie zijn de Amerikanen die bij vorige natuurbranden hun huis al kwijtraakten, zoals inwoners van Paradise, en die nu opnieuw geëvacueerd worden uit hun nieuwe woningen. “Hopelijk opent de enorme schaal van deze ramp de ogen van leiders die de macht hebben de opwarming af te remmen”, zegt Verbeeck.

Dat is alvast zonder de Amerikaanse president Donald Trump gerekend. Bij een bezoek aan het rampgebied beklemtoonde hij als vanouds dat de branden het gevolg zijn van slecht bosbeheer, niet van climate change. Omdat te veel brandbaar materiaal zoals bladeren, dode takken en omgevallen bomen op de grond blijft liggen, zijn de Californische bossen veel te ontvlambaar geworden, zo stelt Trump.

Hij krijgt voor een stuk gelijk, onder andere van de Belgische wetenschapper Valerie Trouet, professor dendroklimatologie in Arizona.

“Voor dit ongeziene tijdperk van mega-vuurstormen aan de westkust bestond er in Califonië een slimme strategie om de ergste en meest vernielende branden te voorkomen”, schrijft ze in een opiniestuk in The Guardian. “Grassen, struikgewas en jonge bomen werden geregeld weggehaald uit de grondlaag van de bossen. Daardoor was er weinig snelle brandstof voor branden en vermeed men dat die zwaar vernielend konden worden en ook de grote bomen opbrandden zoals we nu zien.”

En dat opruimen gebeurde ironisch genoeg met vuur. Trouets analyses van jaarringen van oude bomen toont dat de inheemse Amerikanen de grondlaag van bossen geregeld schoonveegden met gecontroleerde branden.

Maar die jaarringen laten ook zien dat de overheid daar in het begin van de twintigste eeuw abrupt mee stopte. “Toen richtte president Franklin Roosevelt de US Forest Service op. Uit schrik voor brand werd vanaf dan iedere brand geblust, ook de matige grondbranden die spontaan ontstonden”, vertelt Trouet aan De Morgen via Skype. “Brandmateriaal raakt zo niet weggeruimd en stapelt zich op, waardoor er nu vaker veel grotere branden ontstaan.”

Het irriteert Trouet dat ze Trump een stuk gelijk moet geven, “want het is erg kwalijk dat hij de grote impact van de klimaatverandering ontkent. Maar zeggen dat dit enkel de opwarming is, is niet juist.” Ook Verbeeck zegt: “Beide factoren bepalen in belangrijke mate de omvang en intensiteit van de branden.”

Trouet haalt er een studie bij, gepubliceerd in vakblad PNAS, die toont dat de opwarming en het teveel aan brandbaar materiaal elk voor zowat de helft aan de oorzaak van de bosbranden liggen. Beide haken ook in elkaar, want de opwarming droogt brandbaar materiaal nog meer uit.

“De klimaatverandering is zeker niet op korte termijn nog te keren, maar dat teveel aan brandbaar materiaal aanpakken is wel sneller haalbaar”, zegt Trouet. “Zo creëer je corridors waar een brand veel moeilijker zal kunnen woeden, wat de kwetsbare stukken bos beschermt. Die kennis is er al jaren, maar door bureaucratie en angst bij het grote publiek voor ook die ‘goede’ branden gebeurt het niet. Toch zou dit helpen, net zoals de beslissing om sommige branden die geen mensen bedreigen te laten woeden.”

Maar dit is geen goed moment voor die boodschap. “Het is nu allemaal heel rauw. Wij zitten hier in Tuscon ook in die rook”, vervolgt Trouet. “Bovendien gaat nu zoveel geld naar brandbestrijding, dat er geen budget zal zijn voor preventie.”

En ze wijst op nog een vicieuze cirkel. “Ik vind het moeilijk om het nu over veel anders te hebben dan over het menselijke leed, maar ondertussen doen ook deze branden het omgekeerde van wat nodig is”, zegt Trouet. “Bomen die verbranden stoten CO₂ uit in plaats van het op te slaan, wat de opwarming alleen maar aanwakkert.”