Waar is de EU in dit alles?

Ruim een week geleden ging het meest notoire vluchtelingenkamp van de EU, Moria op Lesbos, in de vlammen op. Als bij wonder vielen er geen doden of gewonden in het overbevolkte kamp dat met ruim 12.500 officiële bewoners tot viermaal boven capaciteit zat.

Sindsdien probeert de Griekse overheid onderdak te bieden aan de asielzoekers die na de brand dakloos werden. Het oorspronkelijke plan om ongeveer 1.000 mensen op een ferry in het haventje van Sigri onder te brengen, bleek niet uitvoerbaar. Sigri ligt aan de andere kant van het eiland en is zo goed als onbereikbaar voor de asielzoekers. De twee marineschepen die zouden worden gebruikt, zijn ook niet gekomen: ze kunnen niet worden gemist op een moment dat Griekenland in conflict ligt met Turkije.

De uiteindelijke oplossing was een tentenkamp op de verlaten schietstand van het leger in Kara Tepe, niet ver van Moria. In een PR-oefening voor de buitenlandse pers, wilde de Griekse regering laten zien hoe efficiënt ze het kamp kon opzetten. Er staan een paar honderd tenten die elk plaats bieden aan zes mensen. Ruim tweeduizend asielzoekers hebben zich al aangemeld om er te verblijven. Bij de registratie – ze dienen hun papieren voor te leggen – wordt er een coronatest afgenomen en een aantal vluchtelingen bleek positief. Wie binnen in het kamp zit, mag voorlopig niet naar buiten.

Maar niet iedereen wil naar het kamp: de meeste vluchtelingen vrezen dat ze permanent vast zullen komen te zitten en niet van het eiland weg zullen geraken. Rond de 10.000 mensen blijven ondertussen dakloos en hebben zich genesteld op de weg naar hoofdstad Mytilini. Ngo’s die nog op Lesbos aanwezig zijn, zorgen voor voedselbedeling en medische hulp. De angst voor corona blijft, en mensen hebben nauwelijks de mogelijkheid om zichzelf te beschermen.

Minister van Migratie en Asiel Notis Mitarakis zei maandag dat vluchtelingen geen asielaanvraag kunnen indienen als ze niet naar het kamp komen, een dreiging waarvan je de wettelijkheid in vraag kunt stellen. Dinsdag klonk hij al wat milder: mensen die naar het kamp komen, zullen een procedure kunnen doorlopen om hen van het eiland te halen.

Of dat inderdaad het geval zal zijn, is onduidelijk. Premier Mitsotakis had afgelopen weekend nog gezegd dat het nieuwe kamp op Lesbos permanent zou zijn. Eerder had algemeen secretaris voor Migratiebeleid, Manos Logothetis, gedreigd dat ‘de asielzoekers op straat zullen blijven, zolang als nodig, voor wat ze aangericht hadden’. Minister van Burgerbescherming Chrysochoidis sprak ook harde taal: iedereen moet het kamp in en niemand mag weigeren want ‘de Europese en Griekse wet schrijft dit voor’. Over welke wet het precies gaat, zei hij er niet bij. In een interview met The Guardian beloofde hij wel dat alle vluchtelingen van Lesbos zullen worden weggehaald tegen Pasen 2021.

Wellicht is dat laatste bedoeld om de eilandbewoners te kalmeren. Die vrezen namelijk ook dat het nieuwe kamp een permanent karakter krijgt en dat het eiland (net zoals Chios, Kos, Samos en Leros) verder nog mensen moet opvangen die de EU niet wil. Eind februari kwam het al tot rellen toen Athene oproerpolitie naar Chios en Lesbos stuurde om het protest tegen geplande nieuwe permanente kampen met geweld de kop in te drukken. Dat lukte niet en de oproerpolitie moest afdruipen nadat een aantal agenten gewond raakte, maar ondertussen is ze wel weer aanwezig op het eiland om voor het geval weer protesten uitbreken en wellicht ook om de asielzoekers die op straat zitten met geweld in het kamp te dwingen.

Maar waar is de EU in dit alles? Er komen aarzelende stemmen van een aantal lidstaten om asielzoekers uit Moria op te vangen, maar is dat een oplossing? Er zitten in heel Griekenland meer dan 100.000 asielzoekers vast zonder perspectief. Wat moet er met hen gebeuren?

Het vluchtelingenbeleid van Brussel is getekend door mislukking: de Dublin-regulatie zorgt voor onevenredige druk op de landen aan de periferie, de EU-Turkije deal heeft voor kampen zoals Moria gezorgd en heeft de EU in een bijzonder chantabele positie tegenover Turkije gezet, en het ambitieuze relocatieprogramma dat 160.000 vluchtelingen vanuit Griekenland en Italië zou herverdelen over de EU-lidstaten, is een stille dood gestorven in 2017.

De EU kan de lidstaten straffen opleggen als ze zich niet aan begrotingsregels houden. Kan dat niet wanneer het gaat om het weigeren van opvang van asielzoekers en van het verwerken van hun aanvragen in menswaardige omstandigheden? Of is het de bedoeling dat er een bewust afschrikkingsbeleid wordt gevoerd op EU-bodem dat haaks staat op de principes waarop de EU is gebouwd en dat ons blijkbaar langzaam immuun maakt voor de beelden van de menselijke ellende in de Griekse kampen?