Direct naar artikelinhoud
Ig Nobelprijzen

Belgische professor Damiaan Denys wint alternatieve Nobelprijs met onderzoek naar ‘afkeer van andermans geluiden’

Het geluid van iemand die een appel eet, kan voor mensen met misofonie al niet te harden zijn.Beeld Pikrepo

De Belgische psychiater en filosoof Damiaan Denys is in de prijzen gevallen bij de Ig Nobelprijzen. Hij wordt bekroond voor zijn onderzoek naar de afkeer die het geluid van etende medemensen kan oproepen. Deze alternatieve Nobelprijzen zijn in het leven geroepen voor ‘prestaties die mensen eerst doen lachen, en dan doen nadenken’.

en

De Ig Nobels worden sinds 1991 jaarlijks uitgereikt en hebben onder wetenschappers een cultstatus bereikt. Universiteiten sturen trots persberichten de deur uit als ze een Ig Nobel winnen. Wetenschappers reageren doorgaans verheugd op hun Ig Nobel, zo ook deze keer bioloog Stephan Reber van de Universiteit van Wenen. 

Hij voerde een experiment uit waarbij een alligator een typisch laag rommelend geluid maakte in een ruimte gevuld met afwisselend lucht en een mengsel van zuurstof en helium – bekend van de feestballonnen waarbij je stem als Donald Duck gaat klinken. Zo konden Reber en zijn collega’s met een akoestische truc aannemelijk maken dat alligators met dat typische geluid aan soortgenoten duidelijk kunnen maken hoe groot ze zijn. “Wetenschap moet ook fun zijn”, zegt Reber aan de telefoon. “En als die fun ervoor zorgt dat kennis een groter publiek bereikt, vind ik dat fantastisch.”

‘Echte’ Nobellaureaten verbinden hun naam aan de Ig Nobels door prijzen uit te reiken aan winnaars. Normaal gebeurt dat aan de Universiteit van Harvard, bij een bizarre ceremonie waar het publiek vouwvliegtuigjes gooit en een kind op het podium “ik verveel me, stopt u alstublieft” in de microfoon mag zeggen als sprekers te langdradig worden. Vanwege de coronacrisis zaten de winnaars dit jaar achter een scherm en poseerden trots met een zelf in elkaar geknutselde trofee (waarvan de bouwinstructies hen eerder per pdf werden verstuurd). Een greep uit de winnaars van 2020.

Professor Damiaan Denys.Beeld Danny Schwarz

Prijs voor geneeskunde

Wie?

Drie psychiaters in het (toenmalige) AMC onder wie de Belgische hoogleraar psychiatrie en filosoof Damiaan Denys.

Wat hebben ze ontdekt?

Een zeldzame aandoening: misofonie. Letterlijk gaat het om ‘haat tegen geluid’. Wie aan deze ziekte lijdt, verdraagt het niet als anderen hoorbaar kauwen, slikken, zwaar ademhalen, smakken, slurpen of op hun toetsenbord rammen.

Waarom meer dan alleen ludiek?

Het lijkt grappig, maar dat is de aandoening niet. Sommige mensen hebben volgens de onderzoekers zoveel last van deze door de mens gefabriceerde geluiden dat ze ervan walgen en er agressief van worden. Ze moeten de neiging onderdrukken om te schreeuwen tegen de veroorzaker van het geluid en ze zouden hem of haar het liefst een klap geven zodat het geluid stopt.

Samen eten met de partner of de kinderen zit er vaak niet meer in. Ook naar de bioscoop of met de bus wordt lastig. Iedereen kan overal de tanden in een boterham of appel zetten. Soms is alleen al de aanblik van malende kaken genoeg om woede en walging te voelen. Het gevolg is dat de zwaarste patiënten in sociaal opzicht geïsoleerd raken.

In het winnende artikel in het internationale tijdschrift Plos One beschrijven Denys en zijn collega’s in 2013 in totaal 42 patiënten. De symptomen zijn zo ‘consistent’ dat de onderzoekers menen dat er wel sprake moet zijn van een aparte ziekte die losstaat van andere psychische aandoeningen. Overigens hebben nogal wat mensen met misofonie (22 procent) ook een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis (OCPD). Ze hebben ook vaker stemmingsstoornissen en angstklachten dan gemiddeld.

Om de ernst van de aandoening te bepalen, ontwierpen de psychiaters een vragenlijst, de Amsterdam Misophonia Scale. Er is ook een behandeling voor de kwaal ontwikkeld die bij ongeveer de helft van de misofonen lijkt te helpen.

Over wat de ziekte precies is, tast men nog in het duister. Er lijkt in elk geval niets mis met het gehoor. Mogelijk worden bepaalde prikkels, vooral geluidsprikkels, niet goed verwerkt in het brein. De geluiden van naasten roepen over het algemeen meer walging en agressie op dan van vreemden. Ook daarvoor is nog geen verklaring. Het is onduidelijk hoeveel mensen misofoon zijn.

Er is ook kritiek op de auteurs omdat zij te weinig oog zouden hebben voor de (vaak onbedoelde) gevolgen van het lanceren van een nieuwe ziekte. De Groningse psychiater Laura Batstra schreef in een reactie op het werk van Denys op de opiniepagina van de Volkskrant: ‘Het almaar creëren van nieuwe stoornissen praat mensen met lichte problemen een ziekte aan en helpt degenen die lijden aan extreme vormen van de eigenschap niet. Deze laatste groep staat nu te vaak op een wachtlijst omdat de psychiatrie het te druk heeft met het behandelen van alledaagse kwellingen en ongemakken.’ Volgens Batstra is de DSM, het handboek van psychiatrische stoornissen, al dik genoeg. ‘Het is onze collectieve verantwoordelijkheid om psychiatrische diagnoses en zorg te bewaren voor degenen met de meest ernstige problemen.’

Prijs voor entomologie

Wie?

De gepensioneerde Amerikaanse onderzoeker Richard S. Vetter.

Wat heeft hij ontdekt?

Dat ook entomologen (wetenschappers die insecten bestuderen) bang kunnen zijn voor spinnen.

Waarom meer dan alleen ludiek?

De manier waarop ze bewegen. Dat ze ineens kunnen opduiken. Dat ze zo snel kunnen rennen. Dat ze kunnen bijten. Dat ze ‘veel poten’ hebben. Dat waren nog maar enkele eigenschappen die entomologen noemden als reden waarom ze spinnen onprettig vinden in de enquête van de gepensioneerde Amerikaanse onderzoeker Richard S. Vetter. De enquête is niet representatief voor entomologen; het betrof een vragenlijst speciaal gericht op wetenschappers die vrijwillig hun negatieve gevoelens over spinnen wilden delen. Toch is het opmerkelijk dat mensen die beroepsmatig jarenlang met insecten bezig zijn, toch een aversie voor spinnen kunnen hebben. Die kan dan ook diepgeworteld zijn, suggereren sommige studies, bijvoorbeeld doordat iemand als kind geconfronteerd is met ouders die bang reageerden op spinnen. Belangrijke kanttekening hierbij: spinnen behoren officieel niet tot de familie van insecten, maar vormen een aparte klasse binnen de geleedpotigen. Vergeleken met insecten hebben spinnen twee poten meer. Een groot verschil voor sommige mensen in onze beroepsgroep, concludeert de kersverse Ig Nobel-laureaat Vetter in zijn studie.

Prijs voor management

Wie?

Vijf Chinese huurmoordenaars en een zakenman die hun potentiële slachtoffer niet omgelegd kregen.

Wat hebben ze ontdekt?

Een huurmoordenaar te veel betalen leidt tot problemen. Te weinig betalen ook.

Waarom meer dan alleen ludiek?

Ook als onderaannemer van een huurmoord ga je voor jaren de bak in. Een Chinese zakenman bood een huurmoordenaar in 2013 2 miljoen yuan (247.000 euro) om een concurrent uit de weg te ruimen. De hitman besloot de opdracht door te schuiven naar een tweede huurmoordenaar voor de helft van de prijs. De tweede gaf de klus door aan een derde, de derde contracteerde een vierde en de vierde besteedde de klus uit aan nummer vijf. Die was zo gepikeerd over de lage prijs (inmiddels omgerekend zo’n 12.000 euro) dat hij naar het slachtoffer stapte en hem adviseerde zijn eigen dood in scène te zetten. Zo kwam de politie alle betrokkenen op het spoor. Ze zitten tussen de 2,5 en 5 jaar in de gevangenis wegens poging tot moord.

Prijs voor economie

Wie?

De Schotse sociaal-psycholoog Chistopher D. Watkins en collega’s.

Wat hebben ze ontdekt?

Romantische stelletjes en echtparen in landen met een grote inkomensongelijkheid vinden tongzoenen belangrijker dan stelletjes in welvarende landen. Ze doen het ook vaker.

Waarom meer dan alleen ludiek?

Het werpt nieuw licht op de vraag waarom mensen zoenen. Eén theorie luidt dat tongzoenen draait om de juiste partnerkeuze. Speeksel uitwisselen helpt om een gezonde partner te kiezen die genetisch bij je past. Andere wetenschappers denken dat tongen juist draait om bonding: het verstevigen van de onderlinge band als de relatie eenmaal een feit is.

Als we tongen om de juiste partner te selecteren, zouden we het vooral doen tijdens de verkering. Dat blijkt in deze studie niet het geval. En dus draait het bij tongzoenen om bonding. Het feit dat paren in minder ontwikkelde landen méér waarde hechten aan tongzoenen, duidt ook op het belang van bonding. Het strookt met de theorie dat koppels meer energie in elkaar steken naarmate de economische omstandigheden lastiger zijn.