Op 31 december vorig jaar werd de eerste case van corona door China aan de Wereldgezondheidsorganisatie gemeld. Een maand later, op 30 januari, kondigde ze het internationaal gezondheidsalarm af. Toen was wereldwijd sprake van 7.818 bevestigde gevallen, waarvan het overgrote deel in China. In België had de ‘Risk Management Group’ een week voordien al samengezeten.

“De instellingen hebben op zich heel snel gereageerd. Qua snelheid valt er niet veel op af te dingen”, concludeerde De Raedt. Toch vindt hij dat er nadien kansen zijn gemist om de snelle verspreiding van het virus te voorkomen. “Het virus zou zich verspreid hebben, maar misschien was die verspreiding wat vertraagd.”

“Kansen laten liggen”

Zo kwamen er geen reisrestricties, niet rond China en nadien Italië, waar het virus binnen Europa als eerste lelijk huishield. Ook werd de case definition, over wie bijvoorbeeld moet worden getest, eerder eng gehouden. Wat het opleggen van quarantaine betreft, zei De Raedt dat het nu de normaalste zaak is om die op te leggen voor wie uit een rode zone terugkeert, maar dat was in de beginmaanden niet het geval.

“Op het niveau van de Europese Unie en de WHO zijn kansen laten liggen om van in het begin strikter met de situatie om te gaan, misschien zelfs met de kennis die men toen had”, vindt De Raedt, die benadrukte dat het om een persoonlijke inschatting gaat. De marsrichting was dat de lidstaten ervoor moesten zorgen dat patiënten tijdig werden gedetecteerd en dat de verspreiding van het virus werd voorkomen, maar tot harde politieke maatregelen kwam het de eerste maanden niet.

Snelheid onderschat

Volgens De Raedt werd de snelheid van het virus van in het begin onderschat. De ‘ieder voor zich’-situatie die zich in maart voordeed, was daar voor een stuk het gevolg van. Er werden volop grenzen afgesloten en sommige landen begonnen mondmaskers in beslag te nemen. “België heeft daar niet aan meegedaan. We mogen er trots op zijn dat we daar niet zijn in meegestapt”, vindt De Raedt.

Verschillende commissieleden fronsten de wenkbrauwen bij die uitspraak. Op dat moment rezen er immers bijzonder veel vragen over de beschikbaarheid van beschermingsmateriaal voor mensen in de eerste lijn. “Sommige landen zijn wel in die confiscaties meegestapt, maar dat zullen andere landen niet snel vergeten. Italië kon geen mondmaskers krijgen en dat zal nog lang in het geheugen gegrift staan. Als België mogen we onszelf in de spiegel bekijken”, reageerde De Raedt.

“We waren wakker”

Over de manier waarop België de aanbevelingen heeft toegepast, blijft hij voorzichtig, omdat dat buiten zijn bevoegdheden valt. Maar algemeen vindt hij dat we in ons land “wakker waren”. Er was de snelle vergadering van de RMG, en uit feedback uit de vergaderingen concludeert De Raedt dat de signalen bij de verantwoordelijken goed waren aangekomen. “Er was altijd oprechte interesse en bereidheid om de adviezen ter harte te nemen. Het was het kompas dat België zo goed mogelijk probeerde op te volgen.”

Hij merkt ook op dat internationale richtlijnen niet altijd zwart-wit zijn. Zo stelt de richtlijn van de ECDC over social distancing dat er goede argumenten zijn om scholen te sluiten, maar ook dat zo’n sluiting nefaste gevolgen kan hebben voor kinderen. Over heel veel aspecten worden op die manier afwegingen voorgesteld die de lidstaten dan moeten implementeren.

Belang WHO

Toch benadrukt De Raedt het belang van de WHO en de ECDC. Ze bundelen immers enorm veel expertise. Zonder hen zou elke lidstaat apart die kennis moeten bundelen en “dan waren we nog ver van huis.” Hij ziet ook een belangrijk lichtpunt, namelijk de samenwerking die op Europees niveau tot stand is gekomen over de gezamenlijke aankoop van vaccins.

De Raedt kreeg ook vragen over de Europese reactie op de nakende terugkeer van skiërs uit Italië. Hij herinnert zich een vergadering op 23 februari, waar de Italiaanse vertegenwoordiger melding maakte over de uitbraak en de quarantainemaatregelen. “Als ik mijn eigen verslag nalees, verschoot ik dat er niet met meer dringendheid en emotie over werd gesproken. Er is geen zware discussie geweest over wat moest gebeuren om een verdere verspreiding te voorkomen. Ik heb die vragen ook niet gesteld. Achteraf gezien had ik wel de persoon willen zijn die die vragen had gesteld.”

WHO stuurt kat

De Wereldgezondheidsorganisatie heeft vrijdagmorgen, een uur voor de start van de vergadering, dan weer laten weten dat ze niet aanwezig zal zijn op de hoorzitting. De commissieleden keken nochtans erg uit naar de aanwezigheid van Hans Kluge, de regionaal directeur van de WHO, om vragen te beantwoorden over de aanpak van de strijd tegen het coronavirus. Dat was echter buiten de waard gerekend. Amper een uur voor aanvang, werden de commissieleden ingelicht dat Kluge zijn kat zou sturen. De WHO stelt voor dat de commissieleden hun vragen zouden bezorgen aan de organisatie. Mogelijk kan Kluge later naar het parlement afzakken.

De commissieleden zijn niet te spreken over die gang van zaken, bij alle fracties heerst ongenoegen over de manier van werken. Hier en daar werd (opnieuw) geopperd de bijzondere commissie om te vormen tot een onderzoekscommissie, die ruimere bevoegdheden heeft. Het is echter niet duidelijk of die in staat is de multilaterale organisatie effectief naar de commissie te sommeren. Voorzitter Robby De Caluwé, die de afwezigheid van de WHO eveneens betreurt, beloofde de teleurstelling door te geven aan de WHO, en alsnog aan te dringen op haar komst naar de commissie.

Yves Van Laethem: “Het had beter gekund”

Yves Van Laethem, interfederaal woordvoerder in de strijd tegen het coronavirus, kwam vrijdag dan weer aan het woord in de Covid-commissie van het Waals parlement. “We hadden beter kunnen doen als we een pandemieplan hadden dat up to date was, indien we beter voorbereid waren. Maar in het echte leven moet je ook rekening houden met het beperkte economische gewicht van België, dat niet zomaar op het tarmac van de luchthavens materiaal kon gaan recupereren”.

“Onze ziekenhuizen werden nooit overspoeld zoals in het oosten van Frankrijk of het noorden van Italië. Onze gezondheidsstructuur kon iedereen opvangen voor wie een opname vereist was, al kan of moet die definitie voorwerp uitmaken van een ethisch debat”, zei Van Laethem. Parallel “werden we in de rusthuizen geconfronteerd met een epidemie binnen de epidemie, met een gebrek aan menselijke en technische middelen”. Hij merkte daarbij op dat de opvang van ouderen op een andere manier moet worden beheerd.

“De spaghetti, de institutionele staatsstructuur, heeft zeker niet geholpen de crisis te beheren”, vervolde Van Laethem. “Binnen de structuren die op poten werden gezet, was er daarentegen geen enkel probleem tussen de Franstalige en Nederlandstalige experts, al was het evenwicht misschien niet ideaal”. Ook de communicatie had soepeler gekund, gaf Van Laethem toe, zowel naar het verplegend personeel als naar het grote publiek.