The Notorious RBG: een superdiva in het Hooggerechtshof van de VS

Twee jaar geleden was Ruth Bader Ginsburg het onderwerp van een waanzinnig populaire documentaire. Jongeren holden naar de cinema. Ouderen holden naar de bioscoop. Van El Paso tot Salt Lake City, van Charlottesville tot Reno was er een stormloop voor "RBG". De documentaire van het jaar bracht miljoenen dollars in het laatje voor Magnolia Pictures en CNN Films. Een meeslepend en hartverwarmend document.

"RBG" verkondigt min of meer een diep snijdende boodschap over hoop voor Amerika. De film biedt een intieme inkijk in het persoonlijk en professionele leven van RBG, haar decennialange werk voor gelijkheid van mannen en vrouwen en haar 56 jaar durende liefdesaffaire met haar man, haar steun en toeverlaat Martin Ginsburg. Ruth Bader was 85 ten tijde van de documentaire en je ziet haar gewichten heffen en push-ups doen in de fitness. Je geniet mee van een persiflage van en over haar in Saturday Night Live (en Ginsburg die zichzelf bijna te pletter lacht, met haar aandoenlijke hamsterwangetjes). 

(lees verder onder de foto)

Ruth Bader Ginsburg was in 1993 nog maar de tweede vrouw in de geschiedenis die als opperrechter werd benoemd. Alleen Sandra Day O’Connor uit Texas ging haar voor, in 1981. RBG is een cultuurfenomeen. Een legende. Interviews, lezingen en prachtig archief zorgen voor een mooi panoramisch beeld in de film, over haar leven en haar betekenis. Door haar conservatieve tegenstanders werd ze soms een duivelin en een heks genoemd. De documentairemakers staken hun sympathie voor Ginsburg en haar opvattingen niet onder stoelen of banken. In het gepolariseerde land dat Amerika is, hebben alle zijdes helden nodig. Ruth Bader Ginsburg was zo’n heldin voor de progressieve Verenigde Staten.

Voor ze opperrechter werd, was ze achtereenvolgens een succesvol professor, advocate en federaal rechter. Ze triomfeerde in vijf van de zes zaken die ze als juriste bepleitte voor het Hooggerechtshof over discriminatie van vrouwen én mannen. Ze beriep zich geregeld op het 14e amendement van de Amerikaanse grondwet, de clausule die zegt dat elkéén in Amerika recht heeft op gelijke behandeling en gelijke bescherming van de wet. Daardoor won ze zaken over discriminatie op de werkvloer of in de sociale wetgeving. Toen Ginsburg de klachten voor het hof bracht in de jaren 70 van de vorige eeuw, was dat verre van evident. Ze had het zelf ervaren toen ze als een van de enige vrouwen op de Harvard Law School zat. 

Van de 500 studenten uit haar lichting in de rechten op Harvard, eind jaren 50 van de vorige eeuw, was zij een van de amper negen vrouwelijke studenten. Twee percent was vrouw, niet eens. Het was toen nog een echte mannenwereld. #Metoo moest nog geboren worden. Ze moest zelfs een strijd voeren om toegang te krijgen tot de rechtenbibliotheek. De decaan van de faculteit vroeg haar wat ze eigenlijk in deze mannenwereld kwam doen. Die tijd, die mentaliteit. 

Ruth Bader kreeg een prachtige, moderne man, revolutionair voor zijn tijd. Martin -Marty- Ginsburg, zelf een succesvol advocaat, gespecialiseerd in belastingrecht. Marty kookte, Marty zorgde voor de kinderen, hij deed het huishouden. Ruth kon geschiedenis schrijven omdat Marty alle ruimte voor haar maakte. Het was Marty die campagne voerde voor haar om haar op de lijst te krijgen van kandidaat-opperrechters van president Bill Clinton, want Ruth was daar sociaal niet handig in. Marty wel. Ja, met wie je trouwt kan je leven totaal veranderen. 

(lees verder onder de foto)

Ruth Bader Ginsburg werd opperrechter in 1993, ze was al redelijk oud, ze was de 60 voorbij. Ze werd benoemd met 96 stemmen voor, amper 3 tegen. Ook conservatieve senatoren respecteerden haar, toen. In deze tijd is zo’n monsterscore totaal ondenkbaar. En nu is ze dus RBG. Haar fans noemen haar zelfs The Notorious RBG, een verwijzing naar de beroemde rapper Biggie Smalls, The Notorious B.I.G. Rechter Ginsburg noemde het een fijne vergelijking. Allebei geboren en getogen in Brooklyn, New York. Ze was er trots op. 

De anekdote die haar het beste beschrijft, is de anekdote dat er geen anekdotes zijn, zeggen haar intimi. Ze gedroeg zich als en zag eruit als een Mona Lisa: een zacht glimlachende brok mysterie, wijs en een beetje onpeilbaar. De documentaire RBG doet meer dan Ginsburg neerzetten als een icoon. Het is een portret van iemand die haar hele leven heeft gekozen voor het recht op recht, niet voor het luide protest. Ze koos voor de langzame weg, het verankeren van de verandering op een trage manier, die van de rechtsgang. Soms tergend traag, voor velen. Ginsburg voelde zich duizend keer meer op haar gemak tussen woorden en teksten, dan tussen de jetset van sterren en beroemdheden.

Het is haar paradox. Ruth Bader Ginsburg. Een stille vrouw in de coulissen, en toch beroemd en populair. De nerdy rechter, een beetje gestoord in de dagdagelijkse omgang, maar uiterst helder in haar werk. Haar man was de leverancier van de humor in het gezin en daarbuiten. Zij? Zij werkte, en werkte. Heel vaak tot in het holst van de nacht. Ze werkte godganse dagen, zeggen haar kinderen. Alleen in het weekend sliep ze bijna de hele tijd door, om haar uitputting te bekampen. 

Op een bepaald ogenblik in de film beschrijft Ginsburg haar liefde voor opera: “The sound of the human voice is like an electrical current going through me.” De klank van de menselijke stem is als een stroomstoot doorheen je lijf. Ze droomt van opera, maar ze weet dat ze alleen maar goed is in het recht: “The law is something I deal well with”, zegt ze.

Haar man kreeg teelbalkanker toen ze pas een dochter had gekregen in 1955. Ze zat zelf nog op Harvard. Ook haar man zat nog op Harvard. Ze typte al zijn notities en die van haar, terwijl er ook een baby was. Maar koken leerde ze nooit. Haar kinderen lachen er nu nog om. Haar man genas en zorgde snel weer voor haar. Volgens zoon en dochter Ginsburg moest vader bijna elke dag Ruth bellen op kantoor om haar te dwingen naar huis te komen om te eten. Dat vergat ze altijd, toen ze tussen de boeken zat. Humor was ook niet haar sterkste kant. Haar kinderen hielden cynisch een boekje bij: Mommy laughed. Er stonden maar een paar karige anekdotes in het dunne schriftje. 

(lees verder onder de foto)

Ruth Bader Ginsburg heeft veel gezien en gehoord in haar lange leven. Ze maakte de communistenjacht mee in de jaren 50 van de vorige eeuw. Haar eigen dromen werden vaak gedwarsboomd. Ze droomde ervan om met het recht de samenleving een beetje beter te maken. Maar na haar afstuderen was er geen enkele advocatenfirma die haar als vrouw wilde aannemen, hoogstens voor een baan als secretaresse. Dié mentaliteit, dié tijd. De tijd van Mad Men en van goor, onbestraft seksisme. Ruth Bader Ginsburg werd prof aan Rutgers University en Columbia Law School. 

Marcheren en demonstreren en haar stem verheffen, zijn nooit haar ding geweest. De wereld proberen te veranderen en te verbeteren met een rechtszaak wél. Ze heeft vaak voor de ACLU gewerkt als advocate. De Civil Liberties Union, een organisatie die opkomt voor de burgerlijke vrijheden van alle Amerikanen. Ruth Bader Ginsburg werd volwassen in een tijd, de jaren 50, waarin een vrouw nog kon worden ontslagen vanwege een zwangerschap, een tijd waarin mannen ongestraft hun vrouw konden verkrachten in het huwelijk.

Ruth Bader Ginsburg was er voor vrouwen én mannen. Zo verdedigde ze voor het Hooggerechtshof een man die om gelijke rechten vroeg over een uitkering nadat zijn vrouw was overleden. Ze legde haarfijn de lacunes in de sociale wetten bloot. Ze schreef: “I ask for no favor for my sex. All I ask of our brethren is that they take their feet off our necks…” Haal jullie voeten uit onze nek. Behandel ons niet als porselein, maar behandel ons als gelijke.

Ook daar gaat de film over: hoe kunnen vrouwen sterke bondgenoten worden van mannen als veel vrouwen de heerschappij van mannen eigenlijk gewoon op de bek willen slaan? De Ruth Bader Ginsburg Way. The law! De wet, niets dan de wet, en hem proberen te veranderen indien nodig. Stap voor stap de samenleving ombuigen, vermolmde structuren aanpakken. De Ruth Bader Ginsburg Way.

De film begint zeer sterk, als Ginsburg praat over haar veel te vroeg overleden moeder, een Joodse vrouw met Oostenrijkse wortels. Ze spreekt over de levensles die ze van haar moeder kreeg, en de weg die ze daarna altijd heeft gevolgd: “Be a lady.” En ook “Be independent.” Vrouw zijn voor Ginsburg betekent: je niet laten leiden of afleiden door zinloze emoties, zoals woede. Je ziet RBG die boodschap doorgeven aan haar kleindochter die haar Bubby noemt. Haar kleindochter die haar spoor volgt, als rechtenstudente aan Harvard. “The way to win an argument is not to yell…” Je wint alleen het pleit als je rustig blijft en niet begint te roepen. De rustige vastheid van je argumentatie.

(lees verder onder de foto)

Al ging ze zelf één keer uit de bocht toen ze zich in de zomer van 2016 publiekelijk tegen Trump uitsprak als kandidaat-president. Ze noemde hem in de New York Times een faker. Ze bood snel haar excuses aan, ook al meende ze elk woord van wat ze had gezegd. Op CNN zei ze nog meer: het wordt stilaan tijd om te verhuizen naar Nieuw-Zeeland.

Rechters moeten geen publieke commentaren geven, bekende ze achteraf, ook al hebben ook rechters recht op een mening. Zoals ze over het inreisverbod van Trump voor het Hof argumenteerde: mensen uit moslimlanden de toegang tot Amerika ontzeggen schurkt aan tegen discriminatie en racisme. Dat pleit verloor ze voor het Hooggerechtshof. 

Soms produceerde Ruth Bader Ginsburg straffe anekdotes zonder dat ze het zelf doorhad. Als ze in de documentaire spreekt over een zaak uit 1973 die ze als advocate bepleitte bij het toenmalige Hooggerechtshof van de VS, een zaak over discriminatie bij het toekennen van sociale voordelen aan vrouwen in het leger, merkt ze op dat niet een van de negen rechters haar ook maar één vraag stelde.

In de zaak Frontiero v. Richardson zegt ze: "Ik zag mezelf als een soort kleuterleidster die de rechters iets met handen en voeten moest uitleggen, met engelengeduld". Ze vergeleek haar cliënte met hun eigen dochters en kleindochters, zodat ze het zouden snappen. Want deze negen mannen wisten werkelijk niets over de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Ivoren toren-mannen. Dié tijd, dus. De Ruth Bader Ginsburgaanpak, ten voeten uit. Honing op azijn gieten. Met woede en haat vernietig je jezelf. Als je haat, verlies je, zegt ze.  De zachte aanpak, die van de kleuterleidster, met rationele argumenten. 

Ze lijkt op een oude vrouw, een kleine gestalte, gedrongen, beetje starre blik bij momenten. Ze is ook oud geworden, maar bleef erg vitaal. Ooit was ze zeer knap, heel aantrekkelijk. Een vrouw van Joodse komaf, met Russisch-Oostenrijks bloed. Brooklynite. Op zomerkampen speelde ze al de wijze vrouw, de stand-in rabbijn, experte van de joodse wet en wijsheid.

(lees verder onder de foto)

Ruth Bader Ginsburg was een bepalende stem bij de rechtszaak United States v. Virginia uit 1996. Door haar moet het Militaire Instituut van Virginia voortaan ook vrouwelijke cadetten toelaten op school. Vele jaren later komt RBG een toespraak houden op het instituut. “Wacht,” zegt ze “je zult wel zien, je zult trots zijn op al die vrouwelijke militairen als ze hun diploma halen.” De vrouwelijke graduates hebben veel aan haar te danken.

De strategie van Ruth Bader Ginsburg, toen, en nu: geen woede, geen straatprotest, geen fuck you roepen, geen ongecontroleerde boosheid en furie tentoonspreiden. Wel denken aan de lange termijn, met een strategie van inleving en medeleven, van empathie en compassie. Voorwaar geen strategie van deze tijd, waarin marsen, protesten, fuck you’s en polarisatie te boventoon voeren. Deze tijd van wij tegen zij.

En toch was en is Ruth Bader Ginsburg razend populair. Ze is zo’n beetje de Bernie Sanders van de rechtswereld. Koffiemokken met haar afbeelding als vliegende ninja of als Notorious RBG vliegen de deur uit. Elke lezing van haar veroorzaakte een stormloop voor tickets. Er zijn zelfs jongeren met RBG-tatoeages op hun arm of been. 

Er zijn er ook die het haar kwalijk namen dat ze koos voor de langzame weg van de geleidelijkheid. De weg van de wet. Zo ook vonden velen haar onverwachte vriendschap met de oer-conservatiefste aller opperrechters onbegrijpelijk. Haar vriendschap met Antonin Scalia, tot aan zijn dood begin 2016. Scalia was de opperrechter die tot zijn laatste snik beweerde dat de grondwet nergens bescherming bood tegen discriminatie op vrouwen, en dat homo’s nooit het recht mogen hebben om te trouwen. De man die na de verkiezing van George W. Bush, na een beslissing om de hertelling van de stemmen te verbieden, op televisie, op CBS News, zei: Get over it! 

“Waarom zou ik niet met Scalia bevriend mogen zijn,” zei Ginsburg. “Ik vind ‘m grappig en hilarisch in de omgang. Hij brengt me aan het lachen.” Ze zag vriendschap met Scalia niet als verraad of als onvergeeflijke morele toegeeflijkheid. Ze probeerde haar intellectuele argumentatie voor het Hof te scheiden van medemenselijkheid en beschaafde beleefdheid in de omgang. Hoe is dat zeg, in deze tijd van extreme polarisatie? Ginsburg geloofde diep in vriendschap, in collegialiteit, en in de stabiliteit van de instellingen. Ze geloofde in rationele overtuigingskracht. 

(lees verder onder de foto)

Zoals ze ook toegewijd was aan haar man, Marty. Hij stierf aan kanker in 2010. De dag na zijn dood – kapot van verdriet – ging ze toch gewoon werken. Dat onvoorstelbare plichtsgevoel, ook al kampte ze zelf al met darmkanker, en vele jaren later, met pancreaskanker. Eigenlijk – en dat merk je in de film over haar – is niet zij, maar haar man de feministische rockster. Lang voor zij het boekenwurm-icoon werd dat ze nu is. Met haar intellectuele stormkracht die iedereen omver blaast.

Dit is de ultieme les: dat je twijfelaars kan overtuigen met verstandige argumenten. Beleefd, met stijl, respectvol, maar ondubbelzinnig en helder. De overtuiging van haar dat de wet en het recht de geesten kunnen veranderen, de tijden kunnen omkeren en de werkelijkheid een draai geven. Zonder roem, zonder poeha. In stilte. Met de rede.

Het feit dat iedereen met haar op de foto wilde, is een aardige beloning voor al haar werk, maar was nooit het uitgangspunt. Deze kleine, kwetsbaar ogende vrouw was een levend monument. Ze had een T-shirt waarmee ze sportte, en daarop stond: Super Diva. Niet onverdiend als je kijkt naar haar staat van dienst.

Nu ze overleden is, zal president Trump in haar plaats zijn derde conservatieve rechter benoemen en dan zal het Hof voor een hele generatie alleen maar conservatieve arresten vellen, wellicht. Nu ze overleden is, zal het Hooggerechtshof nooit meer hetzelfde zijn. Iemand zei, en mogelijk is het waar: Ruth Bader Ginsburg is misschien wel de laatste verdedigingswal tegen de krachten van de duisternis.