Ruth Bader Ginsburg (1933-2020) brak barrières af voor talloze Amerikaanse vrouwen en groeide uit tot de rockster van het Supreme Court

‘Ze is niet helemaal goed bij haar hoofd - aftreden!’, viel Donald Trump twee jaar geleden op Twitter uit tegen Ruth Bader Ginsburg, de liberale rechter uit het Amerikaanse Hooggerechtshof die vrijdagavond op 87-jarige leeftijd overleed. Volgens hem had ze de reputatie van het Hof bezoedeld door hem middenin de verkiezingscampagne een ‘nepfiguur’ te noemen, een persoon die ze zich niet kon voorstellen in de hoedanigheid van Amerika’s president.

Ginsburg gaf later toe dat ze wel een beetje te ver was gegaan met haar opmerking over Trump. Maar het was ongetwijfeld wel wat ze dacht: haar hele leven heeft ze zich ingezet voor de rechten van vrouwen. Ze zal zich dood hebben geërgerd aan de denigrerende opmerkingen van Trump over vrouwen die hij als beroemdheid kon betasten.

Ginsburg kampte al geruime tijd met een zwakke gezondheid. Eind 2018 werden twee kwaadaardige gezwellen uit haar longen verwijderd, maar ze was vastbesloten door te gaan met haar werk. Daarbij speelde ongetwijfeld mee dat ze Trump niet de kans wilde geven in haar plaats nóg een conservatieve rechter te benoemen. Dat gaat nu in het zicht van de verkiezingsdatum van 3 november wellicht toch nog gebeuren, met als gevolg dat het Hooggerechtshof nog verder naar rechts zal opschuiven.

Grote Depressie

Ginsburg werd in 1933 in een joods gezin geboren, middenin de Grote Depressie die haar vader, een bontwerker, hard trof. Er waren nog maar weinig mensen die geld hadden om bont te kopen. Vooral haar moeder zorgde dat ze toch een goede opleiding kreeg, die uiteindelijk uitmondde in een studie rechten aan Harvard en de Columbia universiteit. Op Harvard zat ze als een van de negen vrouwelijke studenten in een jaar met 543 mannen. Naar verluidt zou de decaan hun hebben gevraagd: ‘Waarom zitten jullie hier op Harvard Law School de plaats van een man in te nemen?’

Ook later kwam Ginsburg nog regelmatig dergelijke barrières tegen. Ondanks uiterst lovende aanbevelingen van haar hoogleraren wees Felix Frankfurter, destijds lid van het Hooggerechtshof, haar sollicitatie voor een baantje als assistent af. ‘Ik neem geen vrouwen aan’, was zijn uitleg. Als hoogleraar aan de Rutgers universiteit kreeg ze een laag salaris omdat haar man, Marty Ginsburg, volgens de universiteit ruim voldoende verdiende. Haar man, zelf fiscaal jurist, heeft haar zijn hele leven aangemoedigd op haar pad naar het Hooggerechtshof.

Het Zweedse voorbeeld

Bij een verblijf in Zweden, waar ze het Zweedse rechtssysteem bestudeerde, raakte ze onder de indruk hoe Zweedse vrouwen hun werk en gezinsleven combineerden dankzij het voorhanden zijn van kinderopvang. Amerika liep op dat gebied nog een stuk achter.

Als hoofd van het Women’s Rights Project van de Amerikaanse burgerrechtenorganisatie ACLU voerde ze verscheidene processen bij het Hooggerechtshof over de gelijke behandeling van mannen en vrouwen. Ze moest daarbij rekening houden met de behoudende traditie binnen het Hof. Nog steeds stond een uitspraak uit 1873 overeind waarin het Hof verklaarde dat staten het recht hadden vrouwen de toegang tot de advocatuur te verbieden. Volgens het vonnis was het ‘de missie van de vrouw het nobele ambt van vrouw en moeder uit te oefenen’.

Heel slim zocht Ginsburg zaken uit die juist om de rechten van mannen draaiden, zoals een man die getrouwd was met een vrouwelijke luchtmachtofficier. Hij klaagde dat hij geen aanspraak kon maken op voorzieningen die officiersvrouwen wel kregen. Uiteindelijk gaf het Hof Ginsburg gelijk dat mannen en vrouwen gelijke behandeling verdienden. Van de zes gelijke-rechten-zaken waarin zij voor het Hooggerechtshof pleitte, won ze vijf keer.

Tweede vrouw

In 1993 kwam ze op voordracht van president Clinton in het Hooggerechtshof, na Sandra O’Connor de tweede vrouw in het eerbiedwaardige instituut. Drie jaar later stond ze aan de wieg van een nieuwe juridische mijlpaal, een uitspraak waarin het Hof zich keerde tegen een militair opleidingsinstituut in Virginia dat geen vrouwen toeliet, hoewel het met belastinggeld werd gefinancierd.

Haar collega Antonin Scalia, een van de meest behoudende rechters, stemde tegen. Ondanks hun meningsverschillen ontwikkelden de twee een hechte vriendschap. Scalia, die begin 2016 overleed, had er ook geen moeite mee dat Ginsburg in het Hooggerechtshof vaak recht tegenover haar stond. ‘Ik ben nooit boos geweest op Ruth of een van mijn collega’s over hoe zij over een zaak stemden’, zei hij ooit. ‘Ruth en ik zijn het voortdurend oneens over het recht. Maar dat heeft nooit enige invloed op onze vriendschap gehad’.

Twee keer, in 1999 en 2009, werd er kanker bij haar geconstateerd, maar ze wist zich door de behandeling heen te slaan zonder een zittingsdag verstek te laten gaan. Om fit te blijven, werkte ze zich twee keer in de week onder leiding van een personal trainer in het zweet in de gym in het gebouw van het Supreme Court.

Recht op abortus

Vanaf haar aantreden vormde Ginsburg een van de meest uitgesproken leden van het liberale smaldeel binnen het Hof. Wat het recht op abortus betreft, was ze duidelijk: dat is volgens haar geen zaak waarmee de overheid zich moet bemoeien. Al jaren betoogde ze dat de doodstraf waarschijnlijk in strijd is met de Achtste Amendement op de Grondwet dat ‘wrede en ongebruikelijke’ straffen verbiedt.

Samen met haar liberale collega Sonia Sotomayor tekende ze ook bezwaar aan tegen de derde versie van het reisverbod dat president Trump afkondigde tegen reizigers uit een reeks moslimlanden. Volgens Ginsburg had Trump met zijn tweets duidelijk laten blijken dat de maatregel bedoeld was tegen moslims in het algemeen, ook al verpakte hij het later als een nationale veiligheidskwestie. Maar de meerderheid van het Hof gaf Trump het groene licht.

De laatste jaren behoorde ze steeds vaker bij het kamp dat aan het kortste eind trok binnen het Hof, maar daarbuiten groeide haar reputatie. In liberale kringen kreeg ze de status van een rockster. Bewonderaars noemden haar ‘The Notorious RBG’, met een knipoog naar de New Yorkse rapper Notorious B.I.G.’ Een documentaire over haar trok volle zalen, net als een speelfilm over haar rol als voorvechtster van gelijke rechten voor vrouwen.

‘Eén mens, één stem’

Toen de kersverse nieuwe conservatieve rechter Neil Gorsuch in 2017 zijn collega’s kort na zijn aantreden voorhield dat zij zich aan de tekst van de Grondwet moeten houden en niet moeten proberen er in het licht van de tijd allerlei rechten aan te ontlenen, legde Ginsburg hem het zwijgen op met de opmerking: ‘En waar komt dan ‘één mens, één stem’ dan vandaan?’

Dat geluid verdwijnt nu met de dood van Ginsburg. Veel vrouwen vrezen dat Trump als haar opvolger nog een oerconservatieve rechter zal benoemen met als gevaar dat Roe v. Wade misschien zal worden teruggedraaid. Met die uitspraak uit 1973 legde het Hooggerechtshof het recht op abortus vast. De Republikeinen zinnen er al jaren op die uitspraak te vernietigen.