Vikingen waren niet allemaal Scandinaviërs blijkt uit grootste DNA-onderzoek skeletten ooit

Het woord Viking is mogelijk afkomstig van de Scandinavische term 'vikingr' wat zoveel betekent als 'rover', 'piraat'. De Vikingen waren dan ook het deel van de Noormannen dat er met snelle boten op uittrok om te plunderen. 

Hun 'gouden eeuw', het Tijdperk van de Vikingen, valt tussen 800 n.C., enkele jaren na hun eerste gedocumenteerde aanval op het klooster van Lindisfarne voor de kust van Engeland, en de jaren 1050 n.C., enkele jaren voor de Normandische verovering van Engeland in 1066 n.C. 

De Vikingen veranderden de politieke, culturele en demografisch-genetische kaart van Europa, wat vandaag nog steeds zichtbaar is in plaatsnamen, familienamen en moderne genetische gegevens. De Deense koning Kanoet de Grote werd koning van Engeland, Leif Eriksson was waarschijnlijk de eerste Europeaan die Noord-Amerika bereikte - 500 jaar voor Cristoffel Columbus - en van de Noorse koning Olav Tryggvason wordt aangenomen dat hij het christendom naar Noorwegen heeft gebracht. 

Veel expedities van de Vikingen waren rooftochten naar kloosters en steden langs de kusten en rivieren van Europa, maar vaak was het meer pragmatische doel van de expedities het verhandelen van goederen als pelsen, slagtanden van walrussen en vet van zeehonden. 

In het tijdperk van de Vikingen was er nog geen woord voor Scandinavië, dat kwam pas later. Maar toch verdeelden ze hun doelwitten al: de studie bevestigt dat de Vikingen van wat nu Noorwegen is, naar Ierland, Schotland, IJsland en Groenland trokken. De Vikingen van wat nu Denemarken is, voeren naar Engeland en de Vikingen uit het huidige Zweden trokken op plundertocht naar de Baltische landen en het huidige Rusland, dat zijn naam aan hen te danken heeft. Uit het nieuwe DNA-onderzoek blijkt dan ook een genetische invloed van de Noorse, Deense en Zweedse Vikingen in de gebieden waar ze naartoe getrokken zijn. 

Het internationale team met wetenschappers uit 14 landen bracht met de nieuwste technieken het volledige genoom - het geheel aan genetische informatie - in kaart van 442 skeletten uit Vikinggraven. 

Ze deden dat aan de hand van stalen uit de tanden en het rotsbeen - het been dat het inwendige oor volledig omsluit - van mannen, vrouwen, kinderen en baby's die voor het grootste deel in het tijdperk van de Vikingen leefden. De skeletten kwamen uit begraafplaatsen in Groenland, Scandinavië, het Verenigd Koninkrijk, Polen, Estland, Rusland en Oekraïne. 

"We hebben de grootste DNA-analyse ooit uitgevoerd op stoffelijke resten van Vikingen om te onderzoeken hoe ze passen in het genetisch beeld van de oude Europeanen voor het tijdperk van de Vikingen", zei eerste mede-auteur van de studie, dr. Ashot Margaryan van de Københavns Universitet. "De resultaten waren erg verrassend en sommige resultaten beantwoorden historische vragen waarover we ons al lang het hoofd breken, andere bevestigen eerdere aannames waarvoor geen bewijs was." 

Twee grote conclusies die uit het onderzoek naar voren komen, zijn enerzijds dat de Vikingen al voor het tijdperk van de Vikingen genetische invloeden ondergaan hebben vanuit Zuid-Europa en Azië, en anderzijds dat de verschillende populaties in Scandinavië zelf meer geïsoleerd waren dan gedacht werd. 

"We hebben ontdekt dat de Vikingen wat hun genetische afkomst betreft niet uitsluitend Scandinaviërs waren, aangezien we genetische invloeden in hun DNA hebben gevonden vanuit Zuid-Europa en Azië, die nog nooit eerder overwogen waren", zei eerste mede-auteur professor Maartin Sikora van de Københavns Universitet. "Veel Vikingen hebben hoge niveaus van niet-Scandinavische afstamming, zowel binnen als buiten Scandinavië, wat wijst op een voortdurende overdracht van genen doorheen Europa."

"We hebben dit beeld van stevig met elkaar verbonden Vikingen die zich met elkaar vermengden, die handel dreven en op strooptocht gingen in Europa om koningen te bevechten, omdat dit is wat we zien op tv en lezen in boeken - maar genetisch hebben we voor het eerst aangetoond dat dit niet het geval was", zei Eske Willerslev, die de leiding had over het zes jaar durende onderzoek. Willerslev is professor aan de University of Cambridge en directeur van een genetisch onderzoekscentrum aan de Københavns Universitet. 

"Deze studie verandert de perceptie van wie een Viking werkelijk was - niemand had kunnen voorspellen dat deze aanzienlijke genenstromen in Scandinavië vanuit zuidelijk Europa en Azië plaatsvonden voor en tijdens het tijdperk van de Vikingen."

"We wisten genetisch gezien niet hoe ze er echt uitzagen tot nu", zei Willerslev. "We hebben genetische verschillen ontdekt tussen verschillende Vikingpopulaties in Scandinavië, wat aantoont dat Vikinggroepen in het gebied veel meer geïsoleerd waren dan gedacht werd. Ons onderzoek haalt zelfs het moderne beeld onderuit van de Viking met blond haar, aangezien veel Vikingen bruin haar hadden en beïnvloed waren door de genetische instroom van buiten Scandinavië."

Twee andere conclusies uit het onderzoek zijn dat de expedities in het begin van het tijdperk van de Vikingen een lokale aangelegenheid waren, waaraan mensen die familie van elkaar waren deelnamen, en dat de identiteit van Viking niet beperkt was tot mensen van Scandinavische afkomst. 

De eerste conclusie blijkt uit een scheepsgraf in Estland. Daar waren vier broers begraven die op dezelfde dag gestorven waren, en de rest van de mensen in de boot leken genetisch erg op de broers en op elkaar. Dat suggereert dat ze waarschijnlijk allemaal afkomstig waren van een kleine stad of een klein dorp ergens in Zweden. 

De tweede conclusie blijkt uit het feit dat skeletten in beroemde Vikinggraven op onder meer de Schotse Orkney-eilanden, in werkelijkheid plaatselijke inwoners waren die mogelijk een Viking-identiteit hadden aangenomen en begraven werden als Viking. 

"Individuen met twee genetisch Britse ouders die als Viking begraven zijn, zijn gevonden op de Orkney-eilanden en in Noorwegen", zei eerste mede-auteur dr. Daniel Lawson van de University of Bristol. 

"Belangrijk is dat onze resultaten aantonen dat de 'Viking-identiteit' niet beperkt was tot mensen met een Scandinavische genetische afkomst. Twee skeletten op Orkney die begraven werden met Vikingzwaarden in graven in Vikingstijl, zijn genetisch vergelijkbaar met hedendaagse Ierse en Schotse mensen. Mogelijk zijn het de oudste Pictische genomen die ooit bestudeerd zijn", zei mede-auteur professor Søren Sindbæk van het Moesgaard Museum in Denemarken. 

De Picten leefden gedurende de Late Bronstijd en de vroege Middeleeuwen in wat nu oostelijk en noordelijk Schotland is.

"Dit is de eerste keer dat we de evolutie van genetische varianten onderhevig aan natuurlijke selectie gedetailleerd kunnen bekijken gedurende de laatste 2.000 jaar van de Europese geschiedenis", zei eerste mede-auteur Fernando Racimo van de Københavns Universitet. "De genomen van de Vikings laten ons toe te ontwarren hoe de evolutie speelde voor, tijdens en na de bewegingen van de Vikingen door Europa. Die hadden een invloed op genen die verbonden zijn met belangrijke eigenschappen als immuniteit, pigmentatie en stofwisseling. We kunnen ook de fysieke verschijning van de oude Vikingen beginnen af te leiden en die vergelijken met moderne Scandinaviërs." 

De genetische erfenis van de Vikingen leeft vandaag nog voort: geschat wordt dat zes procent van de bevolking van het Verenigd Koninkrijk Viking-DNA in zijn genen heeft, terwijl dat in Zweden tien procent is. 

"De resultaten veranderen de perceptie van wie een Viking in werkelijkheid was. De geschiedenisboeken zullen herzien moeten worden", zei professor Willerslev. 

De studie van het internationale team is verschenen in Nature. Dit artikel is gebaseerd op een persmededeling van het St John’s College van de University of Cambridge.