Formatie (alweer) in het slop: gaan we dan toch naar verkiezingen? Dit zijn de mogelijke scenario's

Het is bijna een wetmatigheid in de Wetstraat: voor er een oplossing komt, moet er een crisis uitbarsten. Moet er geroepen worden aan de onderhandelingstafel en moet er met deuren worden geslagen. Moet er achteraf ook gelekt worden in de media. En vaak brengt de nacht dan raad. Of niet. Wat staat er deze keer te gebeuren? Er zijn verschillende scenario's denkbaar.

Ondanks het gekletter van wat een ultiem weekend moest worden, zou het kunnen dat straks gewoon gebeurt wat de bedoeling was: Conner Rousseau (SP.A) en Egbert Lachaert (Open VLD) trekken naar de koning met de naam van een formateur en dus ook van de toekomstige premier. 

Het kan natuurlijk altijd dat de Wetstraat er in een tijdspanne van amper enkele uren in slaagt abstractie te maken van geblutste ego's en van het provocatieve gedrag van MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez. Wie weet heeft de nacht wel raad gebracht en vinden de partijvoorzitters inderdaad een oplossing als ze deze voormiddag bijeen komen. Want soms is eerst een crisis nodig om de oplossing te vinden.

En je kunt helemaal niets uitsluiten in deze formatie, maar het ultimatum van SP.A maakt dit scenario wel heel onrealistisch.

Anderzijds zou het niet de eerste keer zijn tijdens deze regeringsvorming dat een probleem dat aanvankelijk groot lijkt een paar uur later alweer is opgelost. Denk maar aan CD&V-voorzitter Joachim Coens en zijn emotionele uitbarsting live op tv. Coens vond dat hij niet voldoende garanties kreeg en leek de regeringsonderhandelingen te gaan opblazen. Maar die soep werd niet zo heet gegeten als ze werd opgediend. Ondanks het drama en de schijnbaar geblutste ego's. 

Bekijk hier de "ontstemde" Joachim Coens op 7 september jongstleden (en lees voort onder de video):

Toch lijkt zo veel soepelheid op dit moment onwaarschijnlijk. Een tweede scenario dan maar: dat er helemaal niets gebeurt, namelijk. Ook op dat scenario heeft de Wetstraat een patent: de spanning wordt zorgvuldig opgebouwd naar een welbepaald moment, en dan gebeurt er helemaal niets. Of zo goed als niets. 

Zoals vorige week bijvoorbeeld, toen de deadline voor de regering-Wilmès verstreek, maar ze toch het vertrouwen van de Kamer niet vroeg. Deadlines zijn, zeker in de Wetstraat, erg relatief en vallen met creatieve oplossingen makkelijk te omzeilen. 

Nu zal er natuurlijk wel ièts moeten gebeuren. De afspraak met de koning later vandaag moet gehonoreerd worden en iemand zal een creatieve oplossing moeten bedenken om een mogelijk uitstel voor de benoeming van een formateur goed te praten. En tegelijkertijd een verklaring vinden waarom SP.A eerst zegt dat de MR weg moet, om dan toch weer verder te onderhandelen. 

Dat is vervelend - omdat het imago van de Wetstraat daarmee toch alweer wat verder beschadigd wordt - maar niet onmogelijk. Lachaert en Rousseau die nog een rondje draaien, bijvoorbeeld, misschien met de titel van formateur. Dat laatste is toch niet meer dan semantiek: beide voorzitters hebben geen ambitie om zelf premier te worden.

En dan beslissen de Vivaldipartijen (de SP.A, de PS, Open VLD, de MR, Groen, Ecolo en CD&V) helemaal aan het einde van het verhaal wie premier wordt, nadat de inhoudelijke twistpunten zijn weggewerkt (want die zijn er ook nog altijd natuurlijk).

Dat kan zelfs een voordeel hebben: hoe meer factoren worden meegenomen in een onderhandeling, hoe meer er kan geschoven worden. Misschien is het wel dit scenario waarop Bouchez mikt. Misschien wil hij met zijn onbuigzame opstelling in de premierkwestie inhoudelijke toegevingen afdwingen. Misschien is Bouchez niet zo'n groot ego als velen denken, eentje dat volgens de kwatongen enkel over zichzelf kan praten, en gaat hij rationeler te werk dan sommigen denken. 

In elk geval hoor je zo al de verklaring voor dit nieuwe uitstel uitgesproken worden, daar op het trottoir van de Wetstraat. Het gaat om de inhoud en niet om de postjes. Maar het vertrouwen is ondertussen zo geschaad, dat ook dit scenario heel erg moeilijk en misschien zelfs onmogelijk is geworden. 

Het mag duidelijk zijn dat Bouchez voor velen aan tafel hét grote probleem is. Ook al omdat hij er niet voor terugdeinst om gesprekspartners te vernederen of in de media te blijven vasthouden aan partijgenoot Sophie Wilmès als premier. 

Laat ons daarbij de wiskundige werkelijkheid niet vergeten. Die is dat de MR niet onmisbaar is om een meerderheid te halen als CDH erbij gehaald wordt (wat ze daar ook willen). Enkel de PS is écht onmisbaar. Voor dit scenario ligt de sleutel bij Open VLD: is voorzitter Lachaert bereid om zichzelf los te koppelen van de Franstalige liberalen? Tot nog toe heeft hij geen enkel signaal in die richting gegeven.

En vandaag nog meldde Open VLD dat Lachaert de handdoek in de ring gooit als er nog iets aan de formule met 7 Vivaldipartijen wijzigt. Daar staat echter het ultimatum van SP.A tegenover, dat niet meer met de MR in eenzelfde regering wil. Maar weerom: misschien raakt dat nog opgelost, maar de toekomst van Vilvaldi hangt natuurlijk wel aan een zijden draadje.  

Er zijn mensen die er Bouchez al sinds het begin van beschuldigen dat hij niet geïnteresseerd is in een oplossing en vooral de situatie wil behouden zoals ze is. Dat hij verder wil met een minderheidsregering waarin zijn partij de premier mag leveren - die ondertussen de populariteitlijstjes aanvoert - met nog zeven ministers er bovenop. Voor de MR is dat een uitgelezen kans de populairste partij in Franstalig België te worden.

Bouchez heeft zonder twijfel zijn best gedaan om de huidige situatie zo lang mogelijk in stand te houden, maar het zou naïef zijn te denken dat zoiets nog lang kan blijven duren. Er is geen bereidheid bij de andere partijen om de regering-Wilmès in het zadel te houden en dan kan het altijd tot een motie van wantrouwen komen.

Grondwettelijk kan dat in twee scenario's uitmonden. Als er een meerderheid is tegen de regering, krijgt die de regering enkel weg als ze tegelijkertijd een eigen premier en een eigen coalitie voorstelt. Dat is weinig waarschijnlijk - de voorbije maanden zijn alle alternatieven getest en verworpen. Vivaldi was het allerlaatste wat restte.

In het tweede scenario - waarbij er wel een meerderheid tegen de regering is, maar geen alternatieve ploeg en premier - schrijft de grondwet voor dat de koning het parlement kan ontbinden, en er dus nieuwe verkiezingen komen.

Dat houdt in dat er nog altijd een nieuwe formatiepoging kan ondernomen worden. Een zonder de MR bijvoorbeeld, en met CDH. Maar dan moet open VLD wel bereid zijn om te springen zonder MR.

Hoe dan ook is dit weer een stap dichterbij nieuwe verkiezingen. Er zijn ondertussen ook al meer signalen dat daar ook een meerderheid te vinden is in de Kamer.

Toch zijn ook hier een aantal argumenten die dat tegenspreken. Want op verkiezingen volgen nieuwe onderhandelingen, met als extra moeilijkheid een (wellicht) nog sterker Vlaams Belang (radicaal rechts) en PTB-PVDA (radicaal links). Zoiets brengt een oplossing voor de gezondheids- en economische crisis niet dichterbij.

Bovendien zijn er een paar partijen die heel erg bang moeten zijn voor nieuwe verkiezingen. Zoals CD&V en zeker ook Open VLD, waar voorzitter Egbert Lachaert ondanks zijn rechtser profiel in zee ging met een links(er)e regering dan paars-geel. Misschien kan het vooruitzicht op nieuwe verkiezingen, Open VLD wél inspireren om de MR los te laten. 

Maar als ook de deadline van 1 oktober niet gehaald wordt, en dat moment is nu wel érg dichtbij, wordt het almaar moeilijker om verkiezingen te vermijden.

Op dit moment is het moeilijk om een voorspelling te doen, daarvoor is de toestand nog te volatiel. Zoals wel vaker in de Wetstraat: het kan vriezen of het kan dooien. En ondertussen wordt het imago van de politiek (nog meer) beschadigd en komt een oplossing voor de gezondheidscrisis en de economische crisis niet echt dichterbij.