Mails met Europese Commissie onthullen hoe farma-industrie coronacrisis misbruikt om winst op te drijven

Maandag 9 maart, Brussel. In de kantoren van Europees Commissaris voor Gezondheid Stella Kyriakides heerst nervositeit. Europa is in paniek. Covid-19 is definitief op het continent geland en verspreidt zich als een lopend vuurtje door alle lidstaten. De nationale overheden zitten met de handen in het haar, sluiten de grenzen en maken zich klaar voor lockdowns. Die maandag krijgt Kyriakides telefoon. Aan de andere kant van de lijn hangt een vertegenwoordiger van de Europese Federatie van de Farmaceutische Industrie (EFPIA). Die organisatie is de spreekbuis van alle grote farmabedrijven. Ze heeft sinds het uitbreken van de coronacrisis in China een wekelijks overleg met de Europese Commissie. Die rechtstreekse lijn is goud waard, want zo kan de industrie wegen op belangrijke beslissingen.

Op die bewuste 9 maart gaat het gesprek onder meer over hoe de EU ervoor kan zorgen dat haar burgers snel toegang hebben tot geneesmiddelen die Covid-19 kunnen genezen en vaccins die ons kunnen beschermen. De EU denkt eraan om groepsaankopen te organiseren. Op die manier kan men vermijden dat lidstaten onder elkaar beginnen te vechten en kan men ook de prijs drukken. Het is een les die de Europese Unie getrokken heeft uit de crisis met de varkensgriep in 2009. Vanuit het standpunt van de volksgezondheid zijn Europese groepsaankopen in de nakende coronacrisis een logische beslissing. 

De farma-industrie ligt echter dwars. In het telefoongesprek op 9 maart gaat de farmalobby zelfs actief tégen het idee van groepsaankopen in. EFPIA zegt alles in het werk te zullen stellen om de EU correct te bevoorraden. “Maar”, zo maakt de lobbyist duidelijk. “We verkiezen dan wel dat de verdeling van nieuwe behandelingen via de klassieke kanalen gebeurt en niet via groepsaankopen.” De farmabedrijven willen dus liefst met iedere lidstaat apart kunnen onderhandelen. Die methode gaat lijnrecht in tegen het algemeen belang en heeft maar één doel: de onderhandelingspositie van de farmabedrijven zo sterk mogelijk houden.

“De farmaceutische industrie wordt in deze crisis gezien als redder in nood, maar in werkelijkheid gebruikt ze de crisis al van bij de start om er munt uit te slaan en om haar problematische model van winstmaximalisatie te verankeren”, zegt Olivier Hoedeman van CEO, een ngo die het lobbywerk in Europa al jaren onderzoekt. Hoedeman en zijn collega’s vroegen bij de Europese Commissie de voorbije maanden tientallen documenten, e-mails en transcripties van telefoongesprekken op via de Wet op Openbaarheid van Bestuur. Wat ze daarin ontdekten, toont aan dat de industrie meer bekommerd is om zichzelf dan om de gezondheid van de Europese burgers. 

 Dat de farmalobby in maart actief tegen de groepsaankopen heeft gelobbyd, is daar volgens CEO een van de beste voorbeelden van. “Door dat te doen, heeft men geprobeerd om een systeem te boycotten dat moest zorgen voor eerlijke prijzen voor covidvaccins en geneesmiddelen en een eerlijke toegang tot die behandelingen voor alle Europese burgers.”

Sluwe tactieken

Het is bovendien niet het enige voorbeeld van de sluwe tactieken die de farma-industrie bij de start van de crisis heeft toegepast om misbruik te maken van de paniek bij de bevolking en de overheden. Zo ontdekte CEO dat Europees Commissaris voor Gezondheid Kyriakedes in maart gecontacteerd is door een vertegenwoordiger van een durfkapitaalfonds met een opmerkelijk voorstel. De man liet Kyriakedes weten dat het Amerikaanse biotechbedrijf Altimmune aan een veelbelovend kandidaat-vaccin werkte en dat hij met haar eens wou bekijken hoe de EU inspanningen kon leveren om de ontwikkeling van dat vaccin te ondersteunen. De onderliggende boodschap was dreigend. 

De man verklaarde dat Altimmune de steun van de EU zou nodig hebben om het vaccin “zo snel mogelijk in de handen van de Europese bevolking te krijgen” en om ervoor te zorgen dat “het niet enkel een Amerikaanse oplossing” zou worden. Dat laatste is onmiskenbaar bedoeld om de Europese commissaris onder druk te zetten. “Het is een perfect voorbeeld van hoe de industrie geprobeerd heeft om het ‘vaccinnationalisme’ aan te wakkeren”, zegt Hoedeman. “De boodschap was: ‘Steun ons financieel, want anders gaan de VS misschien wel met ons vaccin lopen!’ 

Ook het Franse bedrijf Sanofi heeft die tactiek in mei gebruikt. De CEO vertelde toen dat de VS 30 miljoen dollar steun hadden gegeven aan hun kandidaat-vaccin en dat aan die overheidssteun bovendien geen enkele voorwaarde was gekoppeld over de prijs of de beschikbaarheid van het vaccin. De man was vol lof voor de Amerikaanse aanpak en vond dat de EU er een voorbeeld aan moest nemen. Hij waarschuwde zelfs dat de VS op die manier de EU ‘voor’ zou kunnen zijn als het vaccin van Sanofi op de markt komt. Zo trachtte hij Europa onder druk te zetten om ook geld te geven. En liefst zonder voorwaarden.”

De tactiek om overheden schrik aan te jagen met de boodschap dat ze de covidvaccins mogelijk niet als eerste zouden hebben, bleek doeltreffend. Een aantal rijke en grote Europese lidstaten vreesden eind april dat de VS en Donald Trump de covidvaccins naar zich toe zouden trekken en hebben in mei snel een eigen groepje gevormd, los van de andere lidstaten. Nederland, Duitsland, Italië en Frankrijk sloten een ‘vaccinalliantie’ en startten onderhandelingen met AstraZeneca, dat het veelbelovende vaccin van de Oxford Universiteit op de markt wil brengen. De farma-industrie wreef zichzelf in de handen, want berichten over die onderhandelingen plaatsten de hele EU onder druk om zich bij het initiatief aan te sluiten. Als er dan toch groepsaankopen zouden komen, dan wilde de industrie daar liever zelf het startschot voor kunnen geven. De onderhandelingspositie moest immers zo sterk mogelijk blijven. En ook daar is men uiteindelijk in geslaagd.

Onthullingen

“De onderhandelingen tussen de farmaceutische firma’s en Europa verlopen allesbehalve transparant”, schrijft CEO in haar onderzoek. “Maar dankzij een aantal onthullingen in de media weten we ondertussen dat ook bij die onderhandelingen de farmabedrijven proberen om het risico zoveel mogelijk bij de overheden te leggen en de opbrengsten zoveel mogelijk voor zichzelf te houden.” 

De Financial Times kon midden augustus een memo inkijken van een speciale werkgroep binnen de Europese farmalobby waarin stond dat de bedrijven een ‘compensatiesysteem’ en een ‘vrijstelling van burgerlijke aansprakelijkheid’ eisten van de Europese lidstaten. Eenvoudig gezegd: als het na de vaccinaties ooit mis zou lopen met bijwerkingen, dan wilden de bedrijven daar niet financieel voor opdraaien.

Deze krant bracht enkele weken geleden aan het licht dat één van de personen die namens de EU met de farmabedrijven onderhandelt zélf zeer nauw betrokken is bij de sector. Het gaat om de Zweed Richard Bergström. Hij was tot 2016 nog de topman van de Europese farmalobby en is actief in twee firma’s die zaken doen met de farmaceutische sector. Dat de Europese Commissie die naam – en bij uitbreiding alle andere namen van de onderhandelaars – geheim wil houden, maakt iedere democratische of journalistieke controle van het proces onmogelijk. Nochtans staan er miljarden euro op het spel en toont het onderzoek van lobbywaakhond CEO aan dat de farma-industrie er niet voor terugdeinst om de eigen winst voor de volksgezondheid te stellen. 

“Voor ons is het duidelijk dat er meer nood is aan transparantie vanuit de EU”, zegt Hoedeman. “Maar belangrijker is dat men eindelijk beseft dat de farmaceutische firma’s niet uit liefdadigheid handelen. Ze zijn niet uit op een eerlijke prijs of een eerlijke toegang tot geneesmiddelen voor álle landen. Hun agenda is zeer duidelijk: winst maken. Dat hebben we in het verleden ook al gezien met de HIV-epidemie. Ook toen heeft de industrie winst voor laten gaan op het algemeen belang. We mogen niet opnieuw dezelfde fout maken. Volksgezondheid is een mensenrecht, dat laat je niet in handen van private ondernemingen.”