Australië: het land waar zelfs de bomen het op je gemunt hebben

Ga je in het noordoosten van Australië op reis, dan pas je best op voor brandnetelbomen. In de taal van de lokale inheemse bevolking staan ze bekend als gympie-gympie. In het latijn klinkt de naam al wat minder vrolijk, dendrocnide. Want er is geen reden om vrolijk te zijn als je met deze plant in aanraking komt. Een fractie van een seconde is voldoende om uren tot soms wel dagen of weken pijn te voelen. Enkelen beschrijven het zelfs als de ergste pijn die ze ooit meegemaakt hebben.

Als je gestoken wordt door dit lid van de brandnetelfamilie, zeg maar op je hand, dan zou dit aanvoelen alsof die in brand staat en geëlektrocuteerd wordt tegelijkertijd. Deze vurige start maakt vervolgens plaats voor een gevoel dat doet denken alsof het desbetreffende lichaamsdeel is vast te komen zitten tussen een dichtgeslagen autodeur. En alsof dat niet genoeg is en je er eindelijk van af denkt te zijn, treedt er uiteindelijk nog een laatste fase op die allodynia wordt genoemd. Gedurende deze periode kan een douche nemen of gewoon eens krabben voldoende zijn om de pijn terug te doen oplaaien.

Wetenschappers hebben nu uitgezocht waarom de plant hiertoe in staat is. De gympie-gympie is bedekt met holle naaldachtige haren, beter bekend als trichomen. Net als bij de brandnetels die wij kennen bevatten deze haren schadelijke stoffen. Eerder werd gedacht dat het molecuul moroïdine, één van die stoffen, de pijn veroorzaakte. Verdere testen bij menselijke vrijwilligers resulteerde echter niet in de pijnlijke symptomen die werden waargenomen bij een steek door de plant.

Maar nu hebben wetenschappers dus de echte schuldige gevonden. Een mini-eiwit dat ze ‘gympietide’ hebben genoemd. Zelfs als dit toxine in het laboratorium werd nagemaakt kon het nog dezelfde pijnreactie teweegbrengen. Dit soort eiwit blijkt een ingewikkelde driedimensionale structuur te hebben, ondersteund door een netwerk van verbindingen. Daardoor is het zeer stabiel. Dat is voor het slachtoffer geen goed nieuws, want dat betekent dat het waarschijnlijk gedurende een lange tijd intact blijft in het menselijk lichaam. En dat betekent ook dat je altijd op je hoede moet blijven. Er zijn namelijk anekdotes waarin mensen gestoken werden door 100 jaar oude stalen die in een herbarium bewaard werden.

Opmerkelijk is dat de Australische onderzoekers zagen dat de vorm van de gympietiden leek op die van de eiwitten uit de giffen van bepaalde spinnen, kegelslakken en schorpioenen. Van dit soort eiwitten is geweten dat ze ionkanalen in zenuwcellen aantasten. Ze zorgen ervoor dat die kanaaltjes niet goed meer kunnen sluiten, waardoor de cel het moeilijk heeft om het pijnsignaal te doen stoppen.

De manier waarop de gympietiden ionenkanalen en zenuwcellen beïnvloeden, wordt momenteel volop onderzocht. Hopelijk zorgt dit nieuwe onderzoek voor behandelingstherapieën waarmee artsen de pijn onder controle kunnen krijgen.