Geen asielquota in langverwacht migratiepact van Europese Commissie

Over het asiel- en migratiepact is afgelopen maanden intensief overlegd met alle EU-landen. De migratievoorstellen van de vorige Commissie liepen vast op diepgaande verdeeldheid tussen de zuidelijke lidstaten (die willen dat andere landen een deel van de migranten overnemen), de oostelijke lidstaten (die vrijwel niemand willen opnemen) en de westelijke (die veel mensen zonder papieren via andere EU-landen ontvangen). De voorstellen uit 2016 voor verplichte herplaatsing van migranten hebben de sfeer totaal verziekt. De impasse die daarop volgde, leidde tot overvolle opvangkampen en boten met geredde migranten die nergens kunnen aanmeren.

Om aan die chaos en misère een eind te maken, kiest de nieuwe Commissie voor een ketenaanpak. Het nieuwe pact omvat een eerste selectie (binnen vijf dagen) aan de Europese buitengrenzen, inclusief havens en luchthavens. De identiteit van de migrant moet worden vastgesteld, alsook of hij een bedreiging is voor de veiligheid of volksgezondheid. Tijdens deze screening wordt gekeken of iemand vrijwel geen kans maakt op asiel (minder dan 20 procent kans op een verblijfsvergunning) of juist wel. In het laatste geval stroomt de migrant door naar de bestaande asielprocedure in het land van aankomst.

Economische migranten

De eerste groep (merendeels economische migranten) komt in de grensprocedure. Binnen de twaalf weken wordt vastgesteld of de asielaanvraag toch terecht is. Zo niet, dan moet die persoon binnen nog eens twaalf weken zijn uitgezet. Om de landen van herkomst onder druk te zetten hun onderdanen terug te nemen, houdt de Commissie ze de wortel van geld, handelsvoordelen en ruimere reis- en studiemogelijkheden voor. Landen die niet meewerken, zijn op die manier financieel slechter af. Momenteel vertrekt minder dan een derde van de migranten die weg moeten daadwerkelijk.

Als Griekenland, Spanje of Italië in de toekomst opnieuw te maken krijgen met een grote toestroom van migranten, stelt de Commissie een systeem van ‘permanente solidariteit’ voor. Andere lidstaten moeten dan migranten overnemen of met financiële en personele steun (grenswachters, asielexperts) aanbieden. Gedane toezeggingen zijn bindend. Als een land per se geen migranten wil overnemen, kan dat. In plaats daarvan wordt het dan wel verantwoordelijk voor de terugkeer van kansloze migranten in die overbelaste landen.

Acute crisissituaties

Tijdens acute crisissituaties wordt de druk op lidstaten verder opgevoerd om hulp te bieden, maar ook dan is het herplaatsen van migranten geen verplichting. De Commissie legt zich daarmee neer bij het onwrikbare verzet van Hongarije, Polen, Tsjechië en Slovakije (gesteund door verschillende andere noordelijke lidstaten) tegen bindende asielquota.

De Commissie komt verder met een nieuwe regeling voor de migranten die uit zee worden opgepikt. Aan lidstaten wordt op voorhand gevraagd hoeveel migranten zij van die boten in een jaar willen opnemen. Dat moet een eind maken aan de taferelen nu waarbij landen als Italië en Malta boten de toegang weigeren tot hun havens uit vrees dat zij verantwoordelijk blijven voor de opvang.

Betrokken EU-ambtenaren zien het nieuwe migratiepact als een ‘elegante en moedige’ poging om de patstelling over een nieuw Europees migratiebeleid te doorbreken. De Commissie hoopt dat regeringsleiders – die volgende week in Brussel bijeenkomen – de plannen niet direct van tafel vegen. In oktober bespreken de justitie- en asielministers van de lidstaten het pact.