Je hoort de experts en politici er amper over praten, maar het virus maakt wél een onderscheid

In een huisartsenpraktijk in Laag-Schaarbeek staat de telefoon roodgloeiend. Tientallen mensen die vermoeden dat ze besmet zijn met Covid-19 hangen aan de lijn om te vragen wat ze moeten doen. Sommigen zijn in paniek en maken zich zorgen over hun kinderen en familie. Anderen stellen vragen over hun werk of school. 

De huisartsen zijn nagenoeg voltijds bezig met het informeren van patiënten. “We verwerken tussen dertig en veertig telefonische consultaties per dag en ontvangen nog eens veertig patiënten fysiek”, zegt dokter Laura Arribas Fernandez.

In Schaarbeek klauwt het virus dan ook wild om zich heen. De voorbije veertien dagen testten 403 mensen in de gemeente positief, wat overeenkomt met 303 besmettingen per 100.000 inwoners. Dat is dubbel zoveel als het nationale gemiddelde. 

De huisartsen zeggen te weten hoe dat komt. “Experts zeiden in maart dat het virus geen onderscheid maakt tussen arm en rijk – om te benadrukken dat corona iedereen kan treffen – maar eigenlijk klopt dat niet”, zegt dokter Nele Vandenbempt. “Corona treft vooral de kwetsbaarste mensen. Dat zien we hier elke dag.”

Schoolsluitingen

Schaarbeek is effectief een van de armste gemeenten van België, en de wijk Laag-Schaarbeek is binnen die gemeente dan nog eens een van de armste buurten. Van de jongeren tussen 18 en 24 jaar is 40 procent werkloos, en van alle inwoners moet 30 procent zien te overleven met het minimumloon. 

Het is bovendien een van de dichtstbevolkte buurten van Brussel. Mensen wonen er noodgedwongen met verschillende generaties onder één dak. “Onlangs was hier een moeder met een besmet kind”, zegt Vandenbempt. “Twee andere kinderen hadden symptomen. Dat hele gezin moest worden getest. In hun geval ging dat over de twee ouders, hun vijf kinderen, een grootmoeder én een oom. Die wonen allemaal samen in een klein huis.”

De link tussen achtergestelde buurten en corona is ook af te leiden uit de schoolsluitingen in Brussel. Woensdag sloot een school in Evere – een van de Brusselse gemeenten die aan Schaarbeek grenzen – vanwege een corona-uitbraak. 

Vorige week gebeurde hetzelfde in de gemeentelijke basisschool in Schaarbeek. Daar hadden vijf leerkrachten positief getest. In Molenbeek gingen toen ook twee middelbare scholen dicht. 

En nog een week daarvoor sloot de Brusselse basisschool ’t Klavertje Vier, in de schaduw van de sociale woonblokken achter het Noordstation. Dokter Vandenbempt: “Het valt op dat in dat lijstje voorlopig geen scholen uit pakweg Sint-Lambrechts-Woluwe staan.”

Het aanvoelen van de huisartsen in Schaarbeek dat vooral arme mensen besmet raken, wordt gestaafd door tal van data-analyses. Kijken we naar de armste tien gemeenten in België, dan valt op dat in acht daarvan het aantal besmettingen veel hoger ligt dan het landelijke gemiddelde. 

Zijn er in België gemiddeld 140 besmettingen per 100.000 inwoners, dan ligt dat gemiddelde voor de armste tien gemeenten op 293 infecties. Ter vergelijking: voor de rijkste tien gemeenten ligt het gemiddelde op 118 per 100.000. Of: hoe het virus in de armste gemeenten momenteel 2,5 keer zo hard de ronde doet als in de rijkste. Het verklaart ook waarom Brussel er in deze tweede golf zo boven uitsteekt.

Al is het heus niet enkel in Brussel dat vooral achtergestelde buurten en gemeenten getroffen zijn. Het patroon is ook duidelijk te zien in Gent, waar we het aantal besmettingen op wijkniveau konden inkijken. De stad telt in totaal 25 wijken en noteerde tussen 6 en 12 september 176 infecties. Meer dan de helft daarvan (55 procent) situeert zich in de armste acht wijken. 

In Luik horen we dan weer bij een van de grootste ziekenhuizen in de streek, het Centre Hospitalier Régional de la Citadelle, dat de meeste patiënten uit de armste wijken van de stad komen. 

En ook in Antwerpen bevestigen artsen in twee grote ziekenhuizen ons dat het patroon van de besmettingen en de opnames duidelijk is: inwoners van achtergestelde buurten zijn oververtegenwoordigd. Dat was ook al zo toen de besmettingen eind juli in Antwerpen fors toenamen.

Het patroon is dan ook al langer duidelijk. Halverwege augustus kwam De Tijd met een data-analyse die haarfijn aantoonde dat Covid-19 zich onder de armste mensen het makkelijkst verspreidt. Ongeacht of ze nu in Brussel, Antwerpen, Gent, Luik of een andere stad wonen. 

De krant keek naar het gemiddelde inkomen van de mensen die positief testten op corona en maakte vervolgens tien groepen. Groep 1 zijn de mensen met het laagste inkomen, groep 10 de mensen met het hoogste inkomen. Wat viel op? In groepen 2 tot 10 was de kans op besmetting met Covid-19 gelijklopend. In groep 1 werd die kans plots dubbel zo groot.

Andere nationaliteiten

Wat ook bleek uit de analyse van De Tijd is dat het aantal besmettingen in wijken met veel inwoners die een niet-Europese achtergrond hebben bijna dubbel zo hoog ligt als elders. De verklaring daarvoor is logisch: mensen met een migratieachtergrond of een andere nationaliteit dan de Belgische wonen statistisch gezien het vaakst in achtergestelde buurten en hebben vaker een laag inkomen. 

In Schaarbeek, bijvoorbeeld, heeft één op de drie inwoners een andere nationaliteit dan de Belgische. Het gaat om Polen, Roemenen, Bulgaren, Fransen, Spanjaarden, Turken, Marokkanen, Portugezen en Italianen. Maar ook in andere zwaar getroffen gemeenten, zoals Sint-Gillis en Sint-Joost-ten-Node, wonen procentueel meer migranten dan in de gemiddelde Belgische wijk of gemeente.

Dat is geen puur Belgische vaststelling, overigens. Ook heel wat buitenlandse wetenschappelijke studies die de voorbije weken gepubliceerd werden, wijzen erop dat het risico op besmettingen met het coronavirus het grootst is in de wijken en gemeenten waar mensen met de laagste inkomens wonen. 

In Spanje heeft men de recente besmettingen in de hoofdstad Madrid op wijkniveau bekeken en vervolgens afgezet tegenover de huurprijzen in die wijken. Wat blijkt? De 37 Madrileense wijken met het hoogste aantal infecties per 100.000 inwoners zijn tegelijk ook de wijken waar de huurprijzen lager dan gemiddeld zijn. 

In Engeland ziet men dan weer dat het aantal besmettingen in de laagste inkomensklasse tot dubbel zo groot is als in alle andere inkomensklassen. En in Schotland heeft men zelfs ontdekt dat het risico om te sterven aan Covid-19 liefst 2,3 keer zo hoog ligt bij mensen in de allerlaagste inkomensklasse. 

Kortom: het bewijs dat corona vooral de armsten onder ons treft, is overweldigend. Het is evenwel opvallend dat noch de experts, noch de politici in ons land hun adviezen of beleid daarop afstellen.