"Vergeten conflict" in Nagorno-Karabach laait op: waarom twisten Armenië en Azerbeidzjan al jaren over deze regio?
In de zuidelijke Kaukasus is het "vergeten conflict" tussen buurlanden Armenië en Azerbeidzjan opnieuw hevig opgelaaid. De inzet is de betwiste regio Nagorno-Karabach. Waarom houdt het conflict al decennialang aan, en komt het ooit tot een oplossing?
1. Waar ligt Nagorno-Karabach?
Nagorno-Karabach is een klein gebied in de zuidelijke Kaukasus, ten zuiden van Rusland en Tsjetsjenië. Het is ongeveer anderhalf keer zo groot als Antwerpen. Toch klinkt de naam bekend in de oren, toch voor wie al iets ouder is. Vanaf het einde van de jaren 80 woedde in Nagorno-Karabach immers een bloedige oorlog, die zo'n 30.000 mensenlevens eiste.
Nagorno-Karabach is dan ook al decennialang betwist gebied. Het ligt in Azerbeidzjan, maar wordt vooral bewoond door etnische Armeniërs.
2. Waarover gaat het conflict?
Armenië en Azerbeidzjan hebben een lange geschiedenis van conflicten. Kort na de Russische Revolutie in 1917 vochten ze al een oorlog uit om Nagorno-Karabach.
Beide buurlanden werden als sojetrepublieken ingelijfd bij de Sovjet-Unie. Nagorno-Karabach werd door Stalin overgedragen van Armenië naar Azerbeidzjan om Turkije, grote buur van de Azeri's, gunstig te stemmen.
Onder het sovjetbestuur werden de nationalistische en religieuze tegenstellingen tussen Armenië en Azerbeidzjan-het ene land is christelijk, het andere islamitisch- uitgevlakt.
Maar al kort voor de val van de Sovjet-Unie, in 1988, barstten de conflicten tussen beide buurlanden in alle hevigheid los. De inzet was Nagorno-Karabach, waar de Armeense bevolking de onafhankelijkheid opeiste.
Met de val van de Sovjet-Unie in 1991 brak een nieuwe oorlog uit tussen de nu opnieuw onafhankelijke staten Armenië en Azerbeidzjan. Tijdens het drie jaar durende conflict stierven 30.000 mensen.
In 1994 tekenden de buurlanden een wapenstilstand. De regio hoort officieel bij Azerbeidzjan, maar de Armeniërs regeren Nagorno-Karabach als "autonoom", de facto onafhankelijk gebied. Meer dan een half miljoen Azeri's moesten vluchten uit het gebied tussen Nagorno-Karabach en de republiek Armenië.
De status quo bevalt echter geen van de partijen: de Armeense inwoners van Nagorno-Karabach willen hun aanhechting bij Armenië formeel maken, Azerbeidzjan wil de controle over het gebied terug.
Het bestand uit 1994 is dus altijd wankel gebleken. In 2016 flakkerde het geweld weer op, en ook dit jaar zijn er al militaire confrontaties geweest.
3. Wat speelt er op de achtergrond?
Als het conflict uit de hand zou lopen, dreigt dat dan ook meer dan alleen regionale gevolgen te hebben. Armenië, een christelijk land in een islamitische regio, krijgt traditioneel de steun van de christelijk-orthodoxe geloofsgenoten in Moskou.
Rusland bewapent Armenië, maar in mindere mate ook Azerbeidzjan, dat erg veel bodemrijkdommen heeft. Nagorno-Karabach ligt dicht bij belangrijke olie- en gaspijpleidingen die vanaf de Kaspische Zee doorheen Georgië en Turkije naar Europa lopen. .
Het islamitische en Turkssprekende Azerbeidzjan wordt dan weer gesteund door Turkije, erfvijand van de Armeniërs. De relaties tussen Turkije en Armenië worden al een eeuw overschaduwd door de brutale volkerenmoord op Armeniërs door Turkije in het begin van de 20 eeuw, een herinnering die nog sterk doorleeft in Armenië en bij de Armeense diaspora.
Er zijn trouwens niet alleen religieuze verschillen tussen beide buurlanden. Ook de politieke ontwikkelingen die zich in beide landen hebben voorgedaan, zijn ontzettend groot. Armenië heeft sinds de Fluwelen Revolutie van 2018 een democratisch verkozen president, terwijl Azerbeidzjan intussen al decennialang wordt geleid door de familie Alijev (eerst de vader, nu de zoon).
Ook Iran, dat grenst aan beide landen, is een belangrijke speler in de regio. Iran heeft een complexe relatie met Azerbeidzjan. Net als Iran is dat een overwegend sjiitisch land, maar etnisch zijn de Azeri's vooral verwant aan Turken en andere Centraal-Aziatische volkeren.
De Azeri's vormen ook de grootste etnische minderheid in Iran: er wonen meer Azeri's in Iran dan in Azerbeidzjan zelf. Teheran is er niet zo happig op om Azerbeidzjan uitdrukkelijk te steunen, want dat zou de Azeri's in eigen land wel eens op gedachten kunnen brengen.
4. Waar zal dit conflict eindigen?
Het conflict, dat vooral gaat over cultuur, geschiedenis en identiteit gaat al zo lang mee, dat het noch voor Armenië noch Azerbeidzjan evident is om toegevingen te doen.
Nagorno-Karabach is een kruitvat gebleven, ook na de wapenstilstand van 1994. Tot dusver doofden eerdere vuurtjes uit, maar de escalatie die nu aan de gang is, lijkt verder te zullen gaan dan de heropflakkering van het conflict in 2016.
Armenië riep de staat van beleg af, wat de vrees voor een nieuwe oorlog voedt. Door een open oorlog tussen Armenië en Azerbeidzjan dreigt een ernstige destabilisatie van de regio. De escalatie dreigt ook de spanningen tussen Turkije en Rusland te doen toenemen.
Beluister hier ook auteur en Oost-Europakenner Johan De Boose over Nagorno-Karabach:
Wat is er aan de hand in Nagorno-Karabach?
Bekijk hieronder het verslag uit "Het Journaal":
