‘Jullie zijn pussies. Dat verplichte mondmasker staat symbool voor angst’

“Méén je dat? Jullie kinderen moeten op de middelbare school een mondmasker dragen, acht uur per dag? Waanzin.” Tina (34) rolt met haar ogen. De serveerster in John Scott's, een Ierse pub in het centrum van Göteborg, kan het bijna niet geloven. Als we haar vertellen dat we in België de voorbije maanden soms ook buiten op straat een mondmasker moesten dragen als we geen fikse boete wilden riskeren, schenkt ze de glazen nog eens vol. "Schol, jongens. Dat hebben jullie wel verdiend."

Het is 16 uur en een zonovergoten Göteborg geeft een verlaten aanblik. Qua inwonersaantal is de Zweedse stad te vergelijken met Antwerpen, voor het overige kan het verschil niet groter zijn. In het centrum zien we amper een auto en het is er ook stil voor een grootstad. Maar wat het hardste opvalt, is iets wat er niét is: niemand draagt hier een mondmasker. Niet op straat, maar ook niet in de bus of op de tram. In de winkelstraten plakken wel stickers op de grond waarmee je wordt aangemaand om afstand te houden en op de toog van John Scott's staat een flacon alcoholgel, maar verder lijkt het alsof corona hier niet bestaat. Het is een absurde vaststelling: hoe een (bijna) normaal leven ineens hoogst abnormaal oogt.

"Ik schrijf nog elke dag stukken over Covid-19", zegt Filip Persson (23), coronareporter van Göteborgs-Posten, de grootste krant in de stad. "Maar terwijl ik in het begin van de crisis elke dag de voorpagina haalde, is dat nu al lang niet meer het geval. Zeker nu er hier in Zweden voorlopig geen sprake lijkt van een tweede golf zoals in de rest van Europa, is het amper nog een gespreksonderwerp."

Lelijk huisgehouden

'Voorlopig': de jonge journalist blijft voorzichtig. Want het is niet omdat de gemiddelde Zweed zich weinig lijkt aan te trekken van de pandemie, dat Covid-19 hier niet lelijk heeft huisgehouden. Het land telt een goeie 10 miljoen inwoners en tot vandaag werden 90.000 besmettingen vastgesteld (België: 107.000) en bijna 6.000 doden (België: 10.000). "Tijdens de piek in het voorjaar hadden we 200 coronapatiënten, 50 op intensive care", zegt Lowie Vanfleteren (40), een Belgische longarts die al twee jaar in het universitaire hospitaal Sahlgrenska werkt. Dat is met 17.000 medewerkers en 4.000 artsen het grootste ziekenhuis van Noord-Europa. "We waren voorbereid op veel erger. Het extra veldhospitaal dat speciaal was opgetrokken voor Covid-19-patiënten, is nooit in gebruik genomen."

Terwijl andere Europese landen scholen, winkels en horecazaken sloten, was er in Zweden van een lockdown geen sprake. "In een democratisch land kun je de mensen niet maandenlang opsluiten", klonk de uitleg van staatsepidemioloog Anders Tegnell. "En als je een lockdown opheft of de maatregelen versoepelt, krijg je automatisch weer een opflakkering van het virus.”

Wél regels

Geen lockdown, dus. Maar wél regels. "Dat wordt weleens vergeten", zegt Filip Persson van GP. “Als ik buitenlandse commentaren hoor, lijkt het soms alsof we ons zonder nadenken in een twijfelachtig experiment hebben gestort. Maar het tegendeel is waar: Anders Tegnell heeft bij het begin van de crisis enkele basisregels en -aanbevelingen op papier gezet die noodzakelijk waren én vol te houden op lange termijn: afstand houden, handhygiëne en geen bijeenkomsten van meer dan 50 mensen."

"Vanaf de start is er ook op gehamerd dat iedereen die iéts van een symptoom voelde - een hoestje, een loopneus of wat koorts - meteen enkele dagen moest thuisblijven", zegt Lowie Vanfleteren. "Aan 70-plussers werd gevraagd om zo weinig mogelijk contacten te hebben. Al die maatregelen worden heel goed opgevolgd. Ik ken oudere mensen die zich al maanden in zelfisolatie plaatsen."

Niet te veel regels, maar ze worden gedragen door de bevolking: is dat de clou van het Zweedse succesverhaal? Vanfleteren knikt. "Er is hier heus wel kritiek geweest op de aparte aanpak van de coronacrisis, maar dat ging toch om een minderheid, zowel binnen de bevolking als binnen de wetenschap. Zweden zijn gewoon zo: ze gaan ervan uit dat de overheid het beste met hen voorheeft en dus doen ze wat hen gevraagd wordt. Het wederzijds vertrouwen tussen burgers en bestuurders is groot."

Het geeft meteen ook aan waarom deze soepelere strategie niet had gewerkt in ons land. "Maar de Belgische overheid kan wel een les leren uit het Zweedse model", denkt Vanfleteren. "Dat eenheid van commando en stabiliteit van het beleid cruciaal zijn. Ik bekijk het vanop afstand, maar als ik zie dat de regels om de zoveel weken veranderen en dat telkens weer andere mensen die regels komen uitleggen: dat zorgt alleen maar voor verwarring en stress."

Knuffelen

Van coronapaniek is in Göteborg inderdaad geen sprake. Hoewel de meeste volwassenen netjes afstand houden op elk moment van de dag, zien we jongeren vaak zelfs knuffelen. "Anders Tegnell heeft in het begin van de coronacrisis verteld dat het virus bijna niet overgedragen wordt onder jongeren", zegt Imra (16). "En dat wij amper last hebben van symptomen, mochten we toch besmet geraken. Dus: waarom zouden we bang zijn? Nergens voor nodig."

Imra is één van de dertig leerlingen die in een krappe klas opeengepakt zitten in Hvitfeldtska gymnasiet, de grootste middelbare school van Göteborg. Terwijl hun leeftijdsgenoten in België een gelijkaardig uurtje wiskunde zouden moeten volgen vanachter een mondmasker, zitten de Zweedse leerlingen bijna op elkaars schoot zonder mondkapje. "Jullie zijn pussies", zegt Samuel (16) droogjes en hij krijgt de lachers op zijn hand. "Dat verplichte mondmasker staat symbool voor angst. Het enige wat je moet doen, is thuisblijven als je een symptoom vertoont: op die manier vermijden we hier al maanden dat mensen ziek worden."

Dat lijkt te kloppen. Hvitfeldtska telt 2.000 leerlingen, maar de voorbije maanden waren er maar twee besmettingen. "Leraars krijgen van ons mondmaskers en draagbare plexischermen", zegt directeur Mikael O Karlsson (60). "Maar ik schat dat slechts 20% van het korps die items ook echt gebruikt. Het allerbelangrijkste is dat iedereen thuisblijft bij het minste hoestje, ook het onderwijzend personeel. De klas van Samuel en Imra, bijvoorbeeld, moet het vandaag stellen zonder haar wiskundeleraar, Ivar. Hij geeft les vanachter zijn computer thuis, in de klas is hij te zien op een groot scherm. Deze ochtend heeft hij per koerier al een zelftest gekregen. Tot de uitslag bekend is, moet hij sowieso thuisblijven.”

Paradijs

"Als kleine kinderen ziek zijn, mag zelfs één van de ouders thuisblijven", vult Lowie Vanfleteren aan. "Die man of vrouw wordt dan gewoon verder betaald en een collega neemt het werk over. Ja, op dat vlak is het hier allemaal supergoed geregeld. Als je in België zo'n systeem zou voorstellen, krijg je gegarandeerd als eerste reactie: 'En wie gaat dat betalen?' (lacht)"

Zweden lijkt wel een paradijs in deze barre tijden, een oase in de dorre coronawoestijn. En toch moet ook dat genuanceerd worden. Terwijl bij ons alweer supporters toegelaten worden in de voetbalstadions, is daar in Zweden geen sprake van. Ook pretparkbezoekers komen niet aan hun trekken. "En dat zorgt voor een erg bitter gevoel", zegt Stefan Wern, communicatiemanager van Liseberg, een groot pretpark net buiten het centrum van Göteborg. 

"Bijeenkomsten worden beperkt tot 50 man, maar wij hebben 5.000 klanten nodig op een dag om break-even te draaien. We begrijpen de noodzaak van de maatregel, maar al die attracties stil zien staan, doet pijn. Zeker als je weet dat in de rest van Europa de boomstammetjes en de rollercoasters wél rondjes maken." Financieel is er voor Stefan geen probleem. "Ik werk nu twee dagen op vijf, maar krijg 92% van mijn normale loon betaald. Het pretpark betaalt 40%, de rest wordt bijgepast door de staat. Ik kan me wat vaker bezighouden met de kinderen en heb de tijd om een muurtje te metselen in mijn tuin, een klus die ik al lang moest doen. Heel tof en goed geregeld, maar toch: het wringt."

Cultheld

Stefan mag dan al een klein persoonlijk bezwaar hebben, geen haar op zijn hoofd dat eraan denkt om de Zweedse strategie of Anders Tegnell, de auteur ervan, in vraag te stellen. "In het begin van de crisis hingen sommige mensen zelfs posters van Tegnell voor hun raam", zegt Filip Persson. "Op het internet kun je T-shirts van hem bestellen. Voor sommigen heeft hij een soort cultheldstatus."

Dat geldt zeker voor Gustav Lloyd Agerblad (32). De ingenieur uit Stockholm liet zelfs het gezicht van de staatsepidemioloog op zijn onderarm tatoeëren. "Toen mijn vaste tattoo artist reclame maakte voor tattoos van Anders Tegnell, heb ik meteen een afspraak gemaakt. Ter plekke bleek dat hij afwasbare tattoos van de epidemioloog had laten produceren. Hij schrok toen ik zei dat ik een echte wilde, maar hij zag er ook de grap van in en even later stond het hoofd van een grijze wetenschapper op mijn arm. (lacht)" Tegnell zelf kan het maar matig appreciëren. "Hij vindt het allemaal wat overdreven", zegt Agerblad. "Maar ik beschouw deze tattoo als een leuke herinnering aan een crisis die de rest van de wereld zo snel mogelijk wil vergeten. De tatoeage symboliseert hoe wij in Zweden met corona zijn omgegaan: een tikje luchtiger dan de rest van de wereld."

‘Groepsimmuniteit is nooit een doel geweest’

Als het over de aparte aanpak van Zweden gaat in deze coronacrisis, komt ook altijd het begrip 'groepsimmuniteit' ter sprake. Begin deze week nog verkondigde de Deense wetenschapper Kim Sneppen dat Zweden dankzij de groepsimmuniteit verstoken blijft van een tweede golf. En dat de coronacrisis in het land daardoor feitelijk bezworen is. “Op dit moment heeft hooguit 15% van de Zweden het virus gehad, dat is veel te weinig voor groepsimmuniteit", zegt Lowie Vanfleteren, Belgische longarts in Göteborg. "Minstens 40% van de bevolking moet antistoffen hebben voor je kunt spreken van groepsimmuniteit. Daar zijn we nog lang niet."

De groepsimmuniteit is ook nooit een doel op zich of zelfs maar een uitgangspunt geweest van de Zweedse experten. "Dat is in het buitenland vaak zo begrepen, maar dat is fout", zegt journalist Filip Persson. "Anders Tegnell heeft de herd immunity van in het begin gezien als mogelijk positief gevolg van zijn strategie. Maar ook niet meer dan dat. Als groepsimmuniteit het doel was geweest, had hij nooit de beperkende regels die er nu wel degelijk zijn, ingevoerd." 

Bekijk ook: Vlaamse epidemiologe bekritiseert aanpak in ‘haar’ Zweden