Het ABC van de Amerikaanse presidentsverkiezingen: hiermee ben je helemaal mee in de titanenstrijd tussen Trump en Biden

Nadat de kandidaten van de partijen bekend zijn, start de echte campagne in aanloop naar verkiezingsdag of election day. Die vindt traditioneel plaats op de dinsdag na de eerste maandag van november. In 2016 was dat 8 november, dit jaar is het met 3 november iets vroeger.

De Verenigde Staten van Amerika bestaan uit 50 staten, die in de loop van de geschiedenis tot het land zijn toegelaten, en uit het aparte federale gebied Washington D.C., waarbij dat laatste District of Columbia betekent. Zoals in België zijn politieke bevoegdheden verdeeld tussen het federale niveau, en de aparte staten.

Amerikanen kiezen hun president niet rechtstreeks, maar doen dat getrapt via het kiescollege of electoral college. Het is dat instituut dat om de vier jaar de president en de vicepresident van de Verenigde Staten officieel aanduidt enkele weken na de verkiezingsdag (officieel: de eerste maandag na de tweede woensdag van december, dit jaar op 14 december).

In het kiescollege zetelen de kiesmannen, ze komen samen per staat.

Alle vijftig staten van de VS hebben recht op een bepaald aantal delegates of kiesmannen. Het aantal kiesmannen per staat is identiek aan het aantal Congresleden waar een staat recht op heeft en is afhankelijk van het aantal inwoners van die staat. Het minimale aantal kiesmannen per staat is 3 in weinig bevolkingsrijke staten, en 55 in grootste staat Californië. 

In totaal zijn er momenteel 538 kiesmannen. Wie tijdens de verkiezingsnacht een meerderheid van die 538 weet te verzamelen - het magische getal 270 - wordt president. In 2016 sprong Trump rond 2.30 uur lokale tijd ( 8.30 uur ‘s ochtends bij ons) over die drempel.

De stemmen van de 538 kiesmannen worden officieel pas op 6 januari 2021 geteld in het Congres, waarna de winnaar wordt uitgeroepen. In 2016 haalde Trump 306 kiesmannen binnen, Hillary Clinton bleef steken op 232.

De nieuwe president legt op 20 januari 2021 de eed af.

Op de staten Maine en Nebraska na worden alle kiesmannen verdeeld via het winner-take-all-systeem. Dat betekent dat alle kiesmannen van een staat zich automatisch moeten scharen achter de kandidaat die de meeste stemmen haalt in die staat. Wie in bijvoorbeeld Pennsylvania 1 stem meer haalt dan de andere krijgt er alle 20 kiesmannen. 

Een gevolg van het systeem is dat een kleine groep kiezers meteen over de hele lijn zijn slag kan thuishalen. Dat leidt onder meer tot ondervertegenwoordiging van minderheden zoals jongeren en etnische minderheidsgroepen.

Het systeem zorgt er ook voor dat de kandidaat met de meeste stemmen, de winnaar van de popular vote, niet altijd de verkiezingen wint.

De popular vote of ‘stem van het volk’ is het aantal rechtstreekse stemmen voor een bepaalde kandidaat. Zoals hierboven al gezegd wijkt de popular vote soms af van de electoral vote, zoals het systeem met de kiesmannen wordt genoemd.

Zo haalde Hillary Clinton vier jaar geleden bijna drie miljoen stemmen meer dan Donald Trump: 65.853.514 tegenover 62.984.828 of 48,2 procent tegenover 46,1 procent. Toch kon ze daarmee geen president worden.

Swing states of kantelstaten (ook wel battleground states of purple states genoemd) zijn staten waar geen van beide partijen met overweldigende meerderheid gesteund wordt. Sommige staten zijn duidelijk pro-Democratisch of pro-Republikeins: zo stemmen staten als Montana en Wyoming al decennialang Republikeins, terwijl kuststaten als Californië en New York traditioneel Democratisch stemmen. 

In andere staten is het echter op voorhand niet of bijzonder moeilijk om te voorspellen wie er gaat winnen. Traditionele swing states zijn onder andere Arizona, Minnesota, New Hampshire, Florida, Michigan, Pennsylvania, Wisconsin. Dat betekent ook dat er slechts in een tiental staten echt campagne wordt gevoerd: aangezien de kandidaten al zeker zijn dat ze in de andere staten gaan winnen of verliezen, spenderen ze er geen geld.

De swing states spelen dus een erg belangrijke rol tijdens de presidentiële campagne. Een overwinning boeken in deze staten kan immers het verschil betekenen tussen het presidentschap winnen of verliezen. Vier jaar geleden waren er bijvoorbeeld vier staten met minder dan een procent verschil tussen Trump en Clinton: Trump won 46 kiesmannen in Michigan, Pennsylvania en Wisconsin, Clinton won slechts 4 kiesmannen in New Hampshire.

Florida, Michigan, Pennsylvania en Wisconsin worden de ‘Big Four’ van de swing states genoemd, omdat het daar allicht het spannendst wordt. Florida heeft bovendien het derde grootste aantal kiesmannen van het land: 29. Wie er verliest, maakt bijzonder weinig kans om nog de landelijke overwinning binnen te halen. Ook Pennsylvania met 20 kiesmannen is bijzonder cruciaal.

Een verpletterende overwinning, waarbij een kandidaat zo goed als alle Amerikaanse staten binnenhaalt, wordt een landslide victory genoemd.

Een mooi voorbeeld van zo’n landslide is de verkiezing van Republikeins president Ronald Reagan in 1984. Heel de VS kleurde toen rood, op de staat Minnesota en hoofdstad Washington DC na. Enkel daar kon zijn Democratische opponent Walter Mondale winnen. In het kiescollege kreeg Reagan zo 525 van de 538 kiesmannen achter zich.

Een van de meest nipte (en befaamde) verkiezingen daarentegen was die van 2000 tussen George W. Bush en Al Gore. Bush won die met 271 kiesmannen tegenover 266 voor Gore, die 0,5 procent meer stemmen had gehaald. Vooral Florida was bepalend: Bush haalde na hertellingen en een lange gerechtelijke procedure de volledige 25 kiesmannen binnen met een marge van amper 537 stemmen op bijna 6 miljoen.  

Bellwether-staten zijn staten die historisch gezien (bijna) altijd voor de winnaar van de uiteindelijke verkiezing hebben gestemd. Een goed voorbeeld is Ohio, dat sinds 1896 op twee keer na een perfecte voorspeller van de winnaar is gebleken. Sinds 1964 heeft de staat zelfs onafgebroken voor de uiteindelijke president gestemd. 

De term is afkomstig van de naam voor een schaap dat in een kudde een bel om zijn nek heeft: hoort de herder het schaap met de bel, dan weet hij waar zijn hele kudde is.

De rust belt of ‘roestgordel’ is een een streek in het noordoosten van de VS waar in de twintigste eeuw veel zware (staal-)industrie te vinden was, maar waar veel fabrieken vandaag gesloten zijn, met een hoge werkloosheid tot gevolg. Het gebied omvat (delen van) staten als Pennsylvania, West-Virginia, Michigan, Ohio en Wisconsin. 

Door de traditionele industrie die er vroeger zo sterk stond, hadden de vakbonden er veel macht, en stemde de regio decennialang vooral voor de Democraten. Trump slaagde er in 2016 voor het eerst sinds lang in verschillende staten binnen te halen. Zo won hij in Pennsylvania, West-Virginia, Ohio, Michigan en Wisconsin.

“De Republikeinse Partij vecht voor een vrijer en sterker Amerika waar iedereen de kans krijgt om de Amerikaanse Droom te bereiken”, zo staat te lezen op de website van de Republikeinen, of GOP. Dat staat voor ‘Grand Old Party’, al zou GOP in 1875 eerder gestaan hebben voor ‘Gallant Old Party’.

Het symbool van de Republikeinen is de olifant. Dat gaat terug tot een tekening die politiek cartoonist Thomas Nast in 1874 neerpende in het magazine Harper’s Weekly, en waarin een Democratische ezel te zien is die een Republikeinse olifant schrik probeert aan te jagen. Beide symbolen worden nog steeds gebruikt.

De Republikeinse Partij werd opgericht in een schooltje in Ripon, Wisconsin, in 1854 door een groepje tegenstanders van de slavernij. Ze kozen voor de naam ‘Republikeinen’ als verwijzing naar de Democratisch-Republikeinse Partij van voormalig president Thomas Jefferson, die de basis legde voor de Onafhankelijkheidsverklaring. Tegenwoordig gelden de Republikeinen als erg conservatief, met uitgesproken standpunten tegen onder meer abortus en strengere wapenwetten.

De kleur van de Republikeinen is rood.

“Al meer dan 200 jaar leidt onze partij de strijd voor burgerrechten, gezondheidszorg, sociale zekerheid, arbeidersrechten en vrouwenrechten. Wij zijn de partij van Barack Obama, John F. Kennedy en FDR (Franklin D. Roosevelt, red.) en de ontelbare gewone Amerikanen die elke dag bouwen aan een meer perfecte unie”, zo prijzen de Democraten zichzelf aan op hun website.

De wortels van de partij gaan terug tot 1792. Daarmee is de Democratische Partij een van de oudste actieve politieke partijen ter wereld, ook al zijn hun standpunten door de eeuwen heen grondig veranderd. 

Oorspronkelijk waren de Democraten immers tegen de afschaffing van de slavernij en tegen burgerrechten voor zwarten na de Amerikaanse burgeroorlog. Tegen het midden van de 20ste eeuw had de partij een bocht van 180 graden gemaakt, en sindsdien staan de Democraten voor meer rechten voor minderheden en progressieve hervormingen.

De kleur van de Democraten is blauw.

Tussen 1992 en 2012 stemden 18 staten en hoofdstad Washington DC consequent voor de Democraten. Dat blok werd na verloop van tijd dan ook de blue wall of blauwe muur genoemd: een niet te slopen bouwwerk waar de Democraten heer en meester waren. Dankzij het blok konden de Democraten zich bij verkiezingen op slechts een handvol andere staten concentreren om campagne te voeren, aangezien ze toch al zeker waren van niet minder dan 242 kiesmannen in ‘hun' staten. 

Ook Hillary Clinton vertrouwde in 2016 op de blue wall, maar kwam daarbij van een kale kermis thuis. Door onder meer een veranderende demografie, met een hoge werkloosheid in de rust belt-staten, slaagde Donald Trump erin barsten in de muur te slaan: met een bijzonder nipt verschil haalde hij zowel Michigan, Wisconsin als Pennsylvania binnen. Een van Joe Bidens belangrijkste opdrachten dit jaar is dan ook de scheuren in de blauwe muur te herstellen. 

Ook de Republikeinen hebben hun ‘muur’, al wordt die ook wel eens ‘zee’ genoemd omdat ze een veel lager aantal kiesmannen oplevert. Dertien staten stemden de laatste 7 keer consequent voor de Republikeinse kandidaat, maar dat leverde hem in totaal slechts 102 kiesmannen op. Zelfs met de staten erbij die zes van de zeven keer Republikeins stemden, is de rode muur nog maar 158 kiesmannen dik. Het beeld van de zwakkere rode muur wordt wel vertekend doordat veel zuidelijke staten in 1992 en 1996 voor Democratisch streekgenoot Bill Clinton stemden, maar sindsdien trouw Republikeins stemmen.

Door de coronacrisis en om te vermijden dat veel mensen bij elkaar zouden komen in de duizenden kiesbureaus, hebben veel staten dit jaar het stemmen per post vergemakkelijkt. Miljoenen Amerikanen kunnen zogenaamde ‘absentee ballots’ aanvragen, kiesbrieven die ze voor 3 november moeten terugsturen. De Democraten zijn grote voorstander van het systeem en Democratische gouverneurs in de staten maken het de kiezers dan meestal ook zo gemakkelijk mogelijk om te stemmen. Velen krijgen vanzelf een stembrief in de bus.

De Republikeinen, president Trump op kop, zien dat stemmen per post veel minder zitten. Volgens Trump wordt daarmee fraude vergemakkelijkt, hoewel daar geen enkel bewijs voor is. Republikeinse gouverneurs leggen dan ook meer restricties op bij de aanvragen van de stemformulieren. Angst om besmet te geraken is daarbij meestal geen voldoende reden. 

Door de verwachte toestroom van miljoenen stemformulieren wordt wel gevreesd voor chaos en moeilijkheden bij het tellen. Dat zal dit jaar mogelijk dagen en zelfs weken duren om alles geteld te krijgen. 

Presidentskandidaten kiezen in de loop van de voorverkiezingen een running mate. Die nummer twee wordt dan vicepresident als de kandidaat verkozen wordt. De huidige vicepresidentskandidaten zijn Mike Pence, die nu ook al Trumps luitenant is, en senator Kamala Harris voor Joe Biden.

De echtgenote van de Amerikaanse president wordt de First Lady genoemd, letterlijk de ‘eerste vrouw van het land’. Mocht Hillary Clinton, zelf een voormalige First Lady, in 2016 president geworden zijn, was Bill Clinton meteen ook de eerste First Gentleman geweest. Die term wordt al gebruikt voor de echtgenoten van vrouwelijke gouverneurs. Als er wordt gesproken over het gezin van de president, wordt de term First Family gebruikt.

POTUS is de afkorting die wordt gebruikt voor de President Of The United States. Ook de First Lady is dan weer de FLOTUS.

Tegelijk met de Amerikaanse president wordt er ook een nieuw Congres of parlement gekozen. Het Amerikaanse Congres bestaat uit twee kamers: het Huis van Afgevaardigden (House of Representatives) en de Senaat. Het Congres komt bijeen in het Capitool in Washington D.C. Alle 435 zetels in het Huis - verdeeld per district volgens bevolking - worden om de twee jaar opnieuw verkozen, samen met een derde van de 100 zetels in de Senaat - twee per staat. De ambtstermijn van een senator is dus zes jaar.

Vandaag hebben de Democraten de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden (232 - 198), en de Republikeinen de meerderheid in de Senaat (53 - 45 + twee onafhankelijken die meestal met de Democraten meestemmen).

Elke tien jaar vindt er in de VS een volkstelling plaats, de census. Die telling is bepalend voor de verdeling van de 435 zetels in het Huis van Afgevaardigden, die verdeeld zijn tussen districten met een ongeveer gelijklopend bevolkingsaantal. Wie de grenzen van die districten controleert, kan ook een grote invloed uitoefenen op de uiteindelijke uitslag van de verkiezingen. 

Bij gerrymandering worden grenzen zo getekend om de winstkans van de ene of de andere partij te maximaliseren. Stel dat er in een staat 5 districten zijn en dus 5 zetels te verdelen, en er 60 procent Democratische kiezers zijn en 40 procent Republikeinse. In een perfect evenwichtige indeling zou dat 3 Democratische en 2 Republikeinse zetels opleveren. In een soort van winner take all-systeem zouden de Democraten echter ook 5 zetels kunnen halen.

Maar het omgekeerde is ook mogelijk: worden de grenzen zo getekend dat de Democraten in een paar districten bij elkaar worden gezet, blijven ze uiteindelijk met slechts 2 districten over, en halen de Republikeinen er 3 binnen. 

Dat ‘bij elkaar drijven' van kiezers met een gelijklopend profiel, is een van de meestgebruikte technieken bij gerrymandering. Zo worden de kiezers van partij A in een paar districten ‘weggestoken’, zodat die geen invloed meer hebben in de andere districten, waar partij B dan met een kleinere marge kan winnen. Dat levert soms bijzonder vreemde vormen van districten op, zoals hieronder te zien is. 

De gouverneurs zijn de belangrijkste politici op lokaal vlak, zij staan aan het hoofd van hun staat en zijn op dat vlak een soort premier. Ze worden om de vier jaar rechtstreeks verkozen door de inwoners van die staat.