Wit-Russische oppositie verliest opnieuw kopstuk: ook Alexijevitsj verlaat het land

De oppositie in Wit-Rusland heeft een van haar meest prominente gezichten verloren: de schrijfster en Nobelprijswinnaar Svetlana Alexijevitsj. Bijna twee maanden na het uitbreken van een vreedzame volksopstand tegen president Aleksandr Loekasjenko besloot Alexijevitsj te vertrekken naar Berlijn.

Het vertrek van Alexijevitsj komt hard aan: zij was het laatste lid van de coördinatieraad van de oppositie die nog niet naar het buitenland was gevlucht, het land was uitgezet of gevangen was gezet. Maar vooral: Alexijevitsj gold als het geweten van de protestbeweging die in opstand kwam na de frauduleus verlopen presidentsverkiezingen in augustus.

Onaantastbaar

Nog maar drie weken geleden verzekerde de 72-jarige schrijfster dat zij er niet over piekerde haar land te verlaten, maar het lijkt erop dat de druk toch te hoog werd. Sinds ze in 2015 de Nobelprijs ontving voor haar boeken waarin ze het leven in de Sovjet-Unie beschreef, leek ze een onaantastbare positie te hebben. Maar nadat ze zich bij de leiding van de protestbeweging had aangesloten, werd haar flat in Minsk permanent in de gaten gehouden door geüniformeerde figuren in busjes zonder kenteken.

Eind vorige maand werd ze door het Wit-Russische Onderzoekscomité op het matje geroepen voor een verhoor op beschuldiging van het beramen van een staatsgreep. Gemaskerde mannen probeerden haar flat binnen te dringen, waarna de dissidente schrijfster gezelschap kreeg van westerse diplomaten om te voorkomen dat ze zou worden opgepakt.

Volgens een medewerker van Alexijevitsj is ze voor een medische behandeling naar Duitsland gereisd en is ze vastbesloten over een maand terug te keren naar haar vaderland. Maar in oppositiekringen vraagt men zich af of dat zal gebeuren: de kans is groot dat Loekasjenko haar niet zal toelaten om zichzelf een vernederend proces tegen een gerespecteerde schrijfster te besparen.

Het zou niet de eerste keer zijn dat Alexijevitsj in ballingschap moet leven: begin deze eeuw woonde ze tien jaar in Parijs, Göteborg en Berlijn, voor ze in 2011 terugkeerde naar Wit-Rusland.

De afgelopen weken is de complete leiding van de oppositie ontmanteld: presidentskandidate Svetlana Tichanovskaja, volgens de oppositie de werkelijke winnaar van de verkiezingen, vertrok onder zware druk naar het buitenland. Anderen, onder wie Maria Kolesnikova en advocaat Maksim Znak, zitten vast.

De oppositie zegt dat zich duizenden mensen hebben aangemeld om het stokje over te nemen van de oorspronkelijke coördinatieraad, maar de namen van de nieuwe leiders worden geheim gehouden om te voorkomen dat ze meteen worden opgepakt. Ondanks het harde optreden van de politie gingen afgelopen weekeinde opnieuw tienduizenden mensen, vooral vrouwen, in Minsk de straat op om tegen Loekasjenko, die al sinds 1994 aan de macht is, te protesteren.

De betogers proberen de oproerpolitie in verlegenheid te brengen door hun maskers af te rukken. Hackers hebben de namen en adressen van sommige agenten gepubliceerd, maar Loekasjenko kan nog steeds rekenen op de steun van het veiligheidsapparaat dat nog doordesemd is van een sovjetmentaliteit. De geheime politie, de KGB, is nauwelijks veranderd sinds de ineenstorting van de Sovjet-Unie.

Grote broer Rusland

Aanvankelijk leek het bewind te wankelen, nadat fabrieksarbeiders zich hadden aangesloten bij de betogers. Maar de stakingen bloedden al snel dood, toen de stakers te horen kregen dat ze hun baan zouden verliezen. In het verpauperde Wit-Rusland blijft er dan weinig over. Steeds meer jonge ondernemers kiezen eieren voor hun geld en vertrekken naar het buitenland.

Loekasjenko heeft verder een levensverzekering gekregen van de Russische president Poetin, maar wel tegen een prijs. Nog maar een half jaar geleden klaagde Loekasjenko dat het Kremlin zat te stoken in zijn land, maar nu heeft hij zich onderworpen aan de ‘grote broer’ Rusland in ruil voor 1,3 miljard euro aan financiële steun en de toezegging dat Poetin een machtsgreep zal voorkomen.

Andersom hoeft de oppositie niet te rekenen op daadwerkelijke steun van het Westen. De EU erkent Loekasjenko niet lager als rechtmatige president, maar over sancties konden de EU-landen het niet eens worden. Dinsdag beloofde de Franse president Macron Tichanovskaja te helpen een uitweg te vinden uit de crisis, maar hij beklemtoonde dat daarvoor wel de medewerking van Poetin nodig is.