Rechtsstaat in Europa staat onder druk, zegt EU-rapport: vooral zorgen over Hongarije en Polen
In verschillende Europese lidstaten staat de rechtsstaat onder druk. Dat blijkt uit een eerste jaarlijks rapport dat de Europese Commissie heeft laten uitvoeren. Het rapport is voorgesteld door de Belgische eurocommissaris Didier Reynders en zijn Tsjechische collega Vera Jourová. Hongarije is zeer misnoegd over het rapport en wil dat de kwestie op tafel komt tijdens de komende Europese top.
Het rapport over de handhaving van de rechtsstaat in de 27 EU-landen biedt een overzicht van wat goed loopt, maar lijst ook pijnpunten op. Het rapport bekijkt vier pijlers: de nationale rechtsstelsels, de kaders voor corruptiebestrijding, pluriformiteit en vrijheid van de media, en andere institutionele kwesties die verband houden met democratisch bestuur.
"Het is de bedoeling om potentiële problemen bloot te leggen, de dialoog met de lidstaten aan te gaan en in heel Europa de rechtsstaatcultuur te versterken", zei Vera Jourova, die als vicevoorzitter van de Europese Commissie bevoegd is voor Waarden en Transparantie.
"Iedereen wordt geraakt"
In het rapport komen vooral Hongarije en Polen vaak naar voren als landen waar het met de rechtsstaat en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht niet goed is gesteld. Zo haalt de Commissie aan dat tegen Hongarije en Polen zelfs een artikel 7-procedure is geopend. Ook over Bulgarije en Roemenië is de Commissie bezorgd.
In verschillende landen is de rechtsstaat onder druk komen te staan door het al te vaak teruggrijpen naar versnelde wetgeving en noodwetgeving. In Polen werd in de periode 2015-2019 meermaals op die methode beroep gedaan om justitie er structureel te hervormen, een proces dat ertoe geleid heeft dat de politieke beïnvloeding van het gerecht toegenomen is.
Op het vlak van corruptiebestrijding haalt de Commissie aan dat in Malta het onderzoek naar de moord op onderzoeksjournaliste Daphne Caruana Galizia ernstige corruptiepatronen heeft blootgelegd.
Wat betreft de onafhankelijkheid van de media, doet de politisering van de mediaregulatoren in sommige landen de wenkbrauwen fronsen, bijvoorbeeld in Hongarije, Malta en Polen. Ook in Spanje komt de persvrijheid geregeld in het geding. In landen als Bulgarije, Griekenland, Luxemburg, Roemenië en Slovenië dreigt de werking van de regulatoren bemoeilijkt te worden door een gebrek aan financiering.
In België krijgt de Vlaamse Vereniging van Journalisten dan weer goede punten voor haar meldpunt voor fysieke en verbale agressie tegenover journalisten.
Bij de voorstelling van het rapport zei Jourová dat wanneer de rechtsstaat met de voeten getreden wordt, iedereen erdoor wordt geraakt. "Ik kan het weten", zei de Tsjechische, "want ik ben zelf onder een autoritair regime opgegroeid waar de rechtsstaat niet werd gerespecteerd."
Hongarije en Polen verbolgen over rapport
Aan de publicatie van het rapport worden geen concrete gevolgen verbonden, maar dat neemt niet weg dat de twee landen die het meest met de vinger worden gewezen, Hongarije en Polen, zeer verbolgen zijn over de publicatie. Hongarije noemt de conclusies in het rapport "ongefundeerd".
"Het concept en de methodologie zijn niet goed, de bronnen van de Commissie zijn niet evenwichtig en de inhoud is ongefundeerd", zegt de regering.
De Hongaarse premier Viktor Orbán zegt dat hij de kwestie de komende dagen op tafel wil leggen tijdens de EU-top in Brussel. Hij dreigt ermee het coronaherstelfonds te blokkeren, het fonds voor landen die in de financiële problemen zitten door de coronacrisis. Toegang tot de fondsen zou worden gekoppeld aan respect voor de rechtsstaat, werd in juli besproken.
Eerder deze week had Orbán in een brief aan Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen al het ontslag gevraagd van Vera Jourová omdat ze Hongarije in een interview met het Duitse blad Der Spiegel "een zieke democratie" had genoemd. Orbán vindt dat ze met die uitspraak "een rechtstreekse politieke aanval op een democratisch verkozen regering" doet. De aantijging noemt hij "een vernedering voor Hongarije en het Hongaarse volk".