Ontdek de "zwarte Hans Memling": hedendaagse kunstenaars in dialoog met Vlaamse primitief in Brugge

Het Sint-Janshospitaalmuseum in hartje Brugge herbergt een schat aan werken van de 15e-eeuwse schilder Hans Memling. In opdracht van de plaatselijke kloostergemeenschap vervaardigde hij een reusachtig altaarstuk, twee drieluiken en vooral het wondermooie schrijn voor de heilige Ursula, een houten kist met relikwieën, aan alle kanten uiterst fijn beschilderd als een middeleeuws stripverhaal.

Memling (1430-1494) had in zijn tijd al veel bewonderaars en dat is zo gebleven.  Ook nu nog, 500 jaar later, is hij een influencer. "Memling Now" laat werk van vijf hedendaagse kunstenaars uit drie continenten zien. Het zijn gedurfde, maar altijd respectvolle interpretaties voor deze tijd. Ze zijn doorheen het museum geweven en hangen of staan vlak naast de echte Memlings. 

Dat levert af en toe een wow-effect op. Tegenover de kapel met het grote altaarstuk met Johannes de Doper en de Johannes de Evangelist hangt een werk uit de "Memory of destructions"-reeks van de Iraniër Aydin Aghdashloo. Een Memling-portret van een man met een Romeinse munt bewerkt Aghdashloo tot iets anders. Michel Dewilde van Musea Brugge: "De munt is verdwenen en de achtergrond is een winterlandschap van Bruegel. Maar vooral: het gezicht is weggekrast. Het werk kwam tot stand in de jaren 70 in Iran, toen ayatollah Khomeini het regime van de sjah omverwierp. Het gaat over het uitvegen, het aantasten van cultuur en kunst door grote politieke omwentelingen."

Even confronterend is "After Memling" van de Amerikaanse conceptuele kunstenaar Joseph Kosuth, die destijds ook deelnam aan "Chambres d’amis" van Jan Hoet. Hij hangt reusachtige afbeeldingen van Memlingportretten op hun kop. Met onbegrijpelijke tekst erbij en kruisjes bij plekken waar we zogenaamd op zouden moeten letten, "maar er is gewoon niets," lacht Till-Holger Borchert, directeur van Musea Brugge. "Het is bedoeld om je ongemakkelijk te doen voelen. Te tonen hoe zeer we gehecht zijn aan voorwerpen. Het is een samenspelen en samenspannen tegen al wat wij denken te weten en te kennen over deze werken," voegt Eva Tahon van Musea Brugge toe. 

De Syrisch-Amerikaanse Diana Al-Hadid heeft een reusachtige installatie gemaakt voor de elf meter hoge ziekenhuiszaal: een bergachtig kluwen van draden en palen. Bekijk de opbouw ervan hierboven.

Je herkent een oosters tapijt en gotische vensters, zoals op veel schilderijen van de Vlaamse primitieven. Hadid haalt de mosterd rechtstreeks van een piepklein prachtig Memlinkje dat Brugge in bruikleen kreeg uit Parijs, een "Allegorie op de kuisheid", een van de weinige niet-religieuze werken. 

Ook speciaal voor deze expo gemaakt: "Wildfire. Meditation on fire" van de Belg David Claerbout. Een video die op een monumentaal scherm wordt getoond en waar je in een minuut of 20 een zachte overgang ziet van bos naar bosbrand, "van een koel beeld met water en vogeltjes naar een heet beeld" van vuur en vlammen. Een apocalyptische film die doet denken aan de vele recente bosbranden en de klimaatopwarming.

"Ik hou van dingen die niet bij elkaar horen, zoals Memling hemel en hel in één oppervlakte samen laat bestaan bij het Laatste Oordeel. Ik laat vuur en vegetatie met elkaar samenleven of ijs en water of schaduw en zon. Het is een gesprek tussen werelden die niet samen bestaan." Twee jaar heeft de "digitale schilder" Claerbout aan de video gewerkt. "Over elke pixel is nagedacht."  

Op zolder springen de portretten van de Afro-Amerikaan Kehinde Wiley in het oog. Opengeklapte houten drieluikjes met kleurrijke portretten van zwarte mannen. Precies geschilderd op de manier van Memling. De geportretteerden zijn dit keer geen gefortuneerde 15e-eeuwse Bourgondische opdrachtgevers, maar "mensen die Wiley van de straat haalde. Ze mochten kiezen voor welk schilderij ze wilden poseren," zegt Eva Tahon. "Het is niet zomaar een aanklacht, maar ook een blijk van groot respect voor Memling." 

En zo kom je beneden in het Sint-Janshospitaalmuseum het originele middeleeuwse portret van de trotse burgemeester Maarten van Nieuwenhove tegen én boven de versie van Kehinde Wiley met een trotse zwarte man in een knalrode hoodie. Geschilderd vóór de Black Lives Matter-betogingen, maar er zeker mee verwant. Wiley borstelde trouwens in 2018 een portret van de Obama's.

Aan het eind van de reeks zwarte portretten bots je weer op een echte Memling, en wat voor een. Een beeld van een edelman uit de Spaanse adellijke familie de Rojas. Het paneel is nog maar vorige week aan Musea Brugge geschonken door een Amerikaanse mecenas.

Een toevallige buitenkans dat het al meteen een plek krijgt in deze tentoonstelling, zegt directeur Till-Holger Borchert.  Die erop wijst dat hij door het contact met hedendaagse kunstenaars zelf een andere blik op Memling kreeg. Dat geldt ook voor de bezoeker. Het nieuwe werk doet je ronddwalen in het museum en de Memlings en andere schilderijen (her-) ontdekken.

"Memling Now. Hans Memling in de actuele kunst" in het Sint-Janshospitaalmuseum in Brugge, tot en met 1 februari 2021. Voor wie van Vlaamse primitieven houdt is ook "Van Eyck in Brugge" een aanrader, nog tot en met 8 november in het Groeningemuseum.