Waarom Elvire niet meer verder wil leven. ‘Ik ben de ellende gewoon moe’

“Het was op de derde dag, toen we afscheid namen”, zegt VRT-journalist Ward Bogaert. “Dat vond ik het meest beklemmend. Ik had iemand van dichtbij leren kennen, die ik voordien nog nooit had gesproken. En ik dacht: waarschijnlijk zullen we in de volgende weken een bericht krijgen dat ze er niet meer is.”

Het was in december, 2018. Bogaert en zijn collega Philip Heymans luisteren aan de kust naar het levensverhaal van een vrouw, een vijftiger die wil sterven. De artsen hebben haar euthanasieaanvraag voor ondraaglijk psychisch lijden goedgekeurd.

Een van de redenen waarom Elvire niet meer verder wou, is omdat ze haar kinderen al jaren niet meer heeft kunnen spreken. De psychiaters vroegen haar of ze haar beslissing om euthanasie te laten uitvoeren niet wou uitleggen in een brief, zodat haar kinderen dat zouden kunnen lezen. Het wordt zelfs een voorwaarde om het proces te voltrekken.

Maar er is een probleem: Elvire kan niet lezen of schrijven.

En er was nog iets: ze wist te weinig over haar jeugd om haar verhaal echt te kunnen onderbouwen. Dus was ze op zoek gegaan naar haar juridisch dossier. Elvire werd in de mallemolen van de administratie van het kastje naar de muur gestuurd, tot ze bij toenmalig parketmagistrate Ine Van Wymersch terechtkwam.

“Elvire was op zoek naar documenten over haar jeugd, die ze volledig in instellingen heeft doorgebracht”, zegt Bogaert. “Ine heeft het zich dan persoonlijk aangetrokken om haar dossier op te zoeken. Omdat ze haar relaas zo opmerkelijk vond, heeft ze er ook over verteld aan Fatma Taspinar, een van onze VRT-collega’s. Zo kwamen wij haar op het spoor.”

Verhaal als erfenis

Omdat Elvire het zelf niet kon, besloot Van Wymersch om haar verhaal neer te schrijven. Een papieren erfenis voor haar kinderen, dat volgende week ook in boekvorm uitkomt bij uitgeverij Lannoo. Maar omdat het een verhaal is met veel maatschappelijke relevantie vroeg Van Wymersch aan de journalisten om er een podcast van te maken. “Via de radio zouden we ook analfabeten kunnen bereiken”, zegt Bogaert. “Dat sprak Elvire erg aan.”

Van Wymersch nam de journalisten en Elvire mee naar een vakantiehuis aan de zee. Wat er toen gezegd is, vormt nu het onderwerp van de podcast Drie dagen, die vanaf maandag te beluisteren is online en uitgezonden wordt op Radio 1, in het programma Zandman.

Eenmaal aan de zee begon Elvire te vertellen – eerst onwennig, dan bloeide ze open. Elvire zei dat er van een vader nooit echt sprake is geweest. Haar moeder, die al stierf toen ze zeven jaar oud was, liet haar onderbrengen in instellingen. Ze liet haar achter, heeft Elvire de hele tijd gedacht. Pas wanneer ze inzage kreeg in haar dossier, besefte Elvire dat haar moeder haar via de instellingen een betere toekomst probeerde te geven.

“Als Elvire dan op haar achttiende uit de instelling kwam, stond ze er eigenlijk helemaal alleen voor”, zegt Bogaert. “Ze had geen familie, niets. Dan waren er een resem verkeerde ontmoetingen, verkeerde mannen en een huwelijk dat in een pijnlijke scheiding eindigt.

“Ze raakte toen in een zware depressie, heeft ze verteld. Ze kon er niet zijn voor haar kinderen. En haar ex-man heeft die tijd vervolgens gebruikt om haar kinderen tegen haar op te zetten. Zo is ze twintig jaar geleden haar kinderen kwijt geraakt. ‘Eigenlijk’, zei ze, ‘ben ik al meer dan veertig jaar aan het vechten, en ik ben ellende gewoon moe.’”

Haar drie kinderen zijn ondertussen al lang volwassen. Hebben zelf kinderen. Maar haar kleinkinderen heeft Elvire nog nooit ontmoet. Er zijn vragen die verschillende keren door de hoofden van de journalisten gaan. Wat als we haar kinderen proberen contacteren? Kan dat helpen? Laten we haar maar vertellen of grijpen we zelf in in het verhaal?

“Daar hebben we als mensen en als journalisten echt mee geworsteld”, zegt Bogaert. “Die twijfels hebben we ook verwerkt in onze podcast. Want uiteindelijk weten we wie haar kinderen zijn. Waarom zouden we het dan niet proberen?

“Maar rouwexpert Manu Keirse gaf ons de raad om dat toch niet te doen. Op zulke momenten moet je iemand vooral begeleiden, zei hij. Je gaat naast iemand lopen, zonder zelf de richting te bepalen. Met die machteloosheid moet je heel vakkundig kunnen omgaan. Maar dat is ongelofelijk lastig, ik ga dat niet ontkennen.”

Voortdoen zolang er hoop is

Er zit een moraal in wat Elvire vertelde. Als je wieg op de verkeerde plaats staat, welke kansen krijg je dan uiteindelijk in het leven? Omdat mensen nu de moeite hebben gedaan om naar haar te luisteren, lijkt het uiteindelijk toch iets dragelijker geworden. Bijna twee jaar na de opnames heeft Elvire haar euthanasie nog steeds on hold gezet.

Bogaert spreekt over een nieuw elan. Ondanks financiële problemen slaagt ze er ook in om een nieuw huis te huren. “Misschien heeft het inderdaad iets in gang gezet”, beaamt zijn collega Philip Heymans. “Elke keer dat je haar hoort, kan nog steeds de laatste keer zijn. Maar ze zei dat ze voort zou doen, zolang er hoop is. De mens zit heel complex in elkaar. Elvire zit al heel lang in die euthanasieprocedure, maar toch voel je dat ze eigenlijk verder wil leven.”