HET DEBAT. Minder uren werken voor hetzelfde loon: de toekomst of economische sciencefiction?

Sinds oktober 2019 namen 58 medewerkers van de vrouwenvereniging Femma, onder wie één man, een jaar lang de proef op de som: ze gingen 30 uur per week werken, mét behoud van loon en zonder extra werkdruk. De meesten kozen voor vier dagen van 7,5 uur, wat in de praktijk neerkwam op een dag minder naar het werk, vaak woensdag of vrijdag. Resultaat: de vrijgekomen tijd leidt bij de meeste deelnemers tot meer rust en evenwicht en minder tijdsdruk. Andere voordelen zijn minder huishoudstress, meer tijd voor zichzelf en de kinderen, minder multitasken en werkbaar werk. Dat werknemers blij zijn als ze minder uren moeten kloppen voor hetzelfde loon, lijkt evident. 

Maar wat vinden de bazen? Bij Femma alvast geen klachten. “Er is in 2019, het jaar van het experiment, niet minder resultaat geboekt”, zegt Brenda Deny van de vzw. “Wij moeten elk jaar voortgangsrapporten opstellen: alle belangrijke doelen zijn behaald.” Een deel van de verklaring ligt volgens Femma bij de grotere focus van de werknemers. “Dit moet verder onderzocht worden, maar het is duidelijk dat die beduidend hoger lag in een 30-urenweek. Wie minder uren werkt, denkt veel meer na over wat ertoe doet en wat minder noodzakelijk is. De efficiëntie lag dus hoger.” In tegenstelling tot de 36-urenwerkweek meent het personeel verder dat de 30-urenwerkweek hen in staat stelt om tot aan hun pensioenleeftijd te werken. “Toch ook geen onbelangrijk gegeven.”

De vraag is natuurlijk hoe betaalbaar dit allemaal is. “We hebben dit een jaar kunnen doen met een extra budget van 233.000 euro. Dat zijn niet onaanzienlijke, bijkomende kosten, maar we zien die eigenlijk meer als een investering: een kortere werkweek zou kunnen leiden tot minder burn-outs. Of ook: sommige personeelsleden deden meer aan mantelzorg. Om maar te zeggen: dit systeem werkt ook kostenbesparend omdat het leidt tot een gezondere, evenwichtigere maatschappij.”

De Waalse PS heeft de vermindering van arbeidsduurtijd met behoud van loon al meermaals als speerpunt in de politieke strijd naar voren geschoven, in de vorm van een 32-urenweek en dan liefst als vierdaagse werkweek. “Minder werken betekent niet alleen beter werken, het betekent ook dat meer mensen werken, het betekent een betere afstemming tussen werk en privéleven,... De vermindering van de arbeidsduur is vandaag zeker en vast de hoeksteen van een nieuw samenlevingsmodel”, zei PS-politica Laurette Onkelinx daarover.

Ook de socialistische vakbond ABVV blijkt fan van een werkweek van 32 uren, om zo de combinatie werk en gezin makkelijker te maken en iedereen aan de slag te houden. “Een vierdagenweek heeft als voordeel dat die het meest voelbaar is voor de werknemer, en de werkgever verplicht tot extra aanwervingen. Ook woon-werkverkeer kan zo worden ingeperkt”, liet Jean-Marie De Baene, hoofd van de ABVV-studiedienst, eerder optekenen in de discussie. De vakbond wil zo een meer doenbare arbeidsorganisatie, met meer plaats voor de combinatie werk-gezin, en mensen die nu deeltijds werken de mogelijkheid geven om meer te werken. “We moeten met z’n allen wat minder werken, zodat we met z’n allen aan de slag kunnen”, aldus De Baene.

De vakbond gaf toen aan te beseffen dat ze niet op alle banken applaus zullen krijgen, bijvoorbeeld van de werkgevers. “We gaan tegen de stroom in door collectief minder te werken. Maar op bedrijfsniveau levert een arbeidsduurvermindering ook heel wat voordelen op. Er is minder ziekteverzuim, een hogere productiviteit. We moeten kijken naar het totale plaatje.”

De reactie van Unizo toen ABVV een voorstel op tafel wilde leggen? “Volstrekt onrealistisch en onbetaalbaar”, aldus de ondernemersorganisatie. Volgens gedelegeerd bestuurder Danny Van Assche komt een arbeidsduurvermindering van 38 naar 32 uur met behoud van loon neer op een verhoging van het uurloon met 18,75 procent. “Compleet onbetaalbaar”, besloot hij dan ook. “Dit zou alle werk van de taxshift ongedaan maken en ons uit de markt prijzen. We moeten de grote stap voorwaarts die we met de taxshift hebben gezet, net consolideren en versterken.”

Arbeidsmarktspecialist Stijn Baert (UGent) liet al herhaaldelijk zijn licht schijnen over de kwestie, die hij “economische sciencefiction” noemt. “De PS stelde arbeidsduurverkorting voor als een systeem om meer mensen aan een baan te helpen. Het omgekeerde ligt dichter bij de waarheid”, zei hij onlangs nog aan onze redactie. “Dat was ook de conclusie van zowat alle experten die recent optraden in een hoorzitting in het Federale Parlement rond een voorstel van PS-politica Laurette Onkelinx om effectief over te gaan tot arbeidsduurverkorting.”

“Hun redenering: een arbeidsduurverkorting met behoud van loon leidt automatisch tot hogere uurlonen. Als je maandloon constant blijft en het aantal uren dat je ervoor presteert daalt, dan stijgt je uurloonkost. Werk je bijvoorbeeld 165 uren (38 uur per week) voor een brutoloon van 3.000 euro, dan is je uurloonkost ongeveer 18 euro. Werk je maandelijks nog maar 130 uur (30 uur per week), dan stijgt die uurloonkost naar ongeveer 23 euro.”

“Hogere loonkosten maken het op slag veel minder interessant om mensen tewerk te stellen in België”, stelt Baert ook. “Werkgevers zullen dan geneigd zijn processen te automatiseren of hun productie naar een ander land te verhuizen. Het is alsof in de supermarkt precies dezelfde producten plots veel duurder zouden worden. Klanten zouden in dat geval deze producten ook links laten liggen voor andere goederen of elders hun boodschappen doen. Op die manier zou ons land in een negatieve spiraal komen. Op Belgisch niveau gaan voor een kortere werkweek met behoud van loon, als nieuwe model na de coronacrisis: het is economische sciencefiction.”

Zullen we dan voor altijd 38 uur per week werken? “Dat is weer wat anders”, stelt Baert. “Met dank aan de technologie en onze scholing worden we steeds productiever. Onze werkuren worden steeds meer waard voor werkgevers. De afgelopen decennia hebben we die hogere productiviteit steevast omgezet in een hogere welvaart: meer centen om ons meer materieel comfort te kunnen verschaffen. Niks zegt dat we als maatschappij die keuze moeten blijven maken. We zouden ervoor kunnen opteren om onze stijgende productiviteit deels om te zetten in tijd in plaats van in centen. Onze maandlonen zullen dan minder stijgen, maar beetje bij beetje zullen we minder werken.”

Een ander geluid bij Sacha Dierckx, wetenschappelijk medewerker bij denktank Minerva, in een opiniestuk in De Tijd. Zij beklemtoonde daarin dat bij de tegenargumenten van stijgende loonkosten en dalende tewerkstelling van Baert, “grote kanttekeningen te maken zijn”. 

“Ten eerste kan productiviteitswinst worden omgezet in arbeidsduurvermindering met loonbehoud, zonder dat daarom de loonkosten stijgen. Of werknemers nu collectief kiezen om productiviteitsstijgingen om te zetten in meer loon of in meer vrije tijd maakt voor ondernemingen financieel geen verschil. Bovendien zijn de uurlonen de voorbije decennia niet evenredig gestegen met de productiviteit.”

Dierckx verwees verder in De Tijd onder meer naar “historisch inzicht”. “Toen Henry Ford de vijfdagenwerkweek voorstelde in de jaren 20, kreeg hij sterke tegenkanting van de Amerikaanse kapitalisten. De ene verklaarde dat het tijd was voor de Amerikanen om te ontwaken uit hun droom van eeuwige vakantie, een andere hield het bij een simpel ‘de mensheid gedijt niet op vrije dagen’. De gemeenschappelijke deler bij die voorbeelden is dat rampscenario’s niet uitkomen. De ‘reductio ad economisch kerkhofum’ is geen geloofwaardig argument.”

“Dat betekent niet dat collectieve arbeidsduurvermindering een wondermiddel is”, aldus nog Dierckx. “Onderzoek heeft al aangetoond dat arbeidsduurverkorting de werktevredenheid kan verhogen, maar het zal er als geïsoleerde maatregel zeker niet toe leiden dat burn-outs niet meer bestaan. Maar het is niet omdat het geen wondermiddel is, en omdat er moet worden nagedacht over de manier waarop het geïmplementeerd wordt, dat het onterecht moet worden afgedaan als onhaalbaar of utopisch”

En nu is het aan jou. Wat is jouw mening? Laat het weten in de comments onder dit artikel. We bundelen de boeiendste reacties vanavond in een nieuw stuk.