Is de avondklok tussen 24 en 5 uur wel grondwettig? Grondwetspecialist geeft antwoord
De avondklok die maandag om middernacht ingaat, en die ons de daaropvolgende maand ‘s nachts in ons kot moet houden, is die wel grondwettig? We vragen het aan grondwetspecialist Stefan Sottiaux van de KU Leuven.
In het hele land komt er maandag een avondklok van middernacht tot 5 uur ‘s ochtends. Je mag in dat tijdslot wel nog buitenkomen voor dringende medische redenen of als het niet anders lukt voor je werk. Wie zich niet aan de avondklok houdt, riskeert een boete van 250 euro.
Professor Sottiaux: “Het is te kort door de bocht te zeggen dat dit ongrondwettig is. Zo’n maatregel doorkruist ons recht ons vrij op het grondgebied te verplaatsen, dat gegarandeerd wordt door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, en ons recht op persoonlijke vrijheid waarmee onze grondwet bijvoorbeeld garandeert dat we niet in een huisarrest terechtkomen. Maar dat zijn geen absolute grondrechten: ze kunnen ingeperkt worden om andere rechten, zoals het recht op gezondheidszorg, veilig te stellen.”
Drie voorwaarden
De wettelijke basis van een maatregel zoals de avondklok moet aan drie voorwaarden voldoen. Vooreerst moet de maatregel geschikt of pertinent zijn om het doel te bereiken. In deze moet hij voldoende bijdragen aan het indijken van het virus.
Ten tweede moet de maatregel noodzakelijk zijn: het beoogde doel kan je niet op een andere manier bereiken. Een andere manier zou in deze het verbieden van samenscholingen kunnen zijn.
Ten derde moet de maatregel evenredig zijn: men moet de mate van vrijheidsbeperking afwegen tegenover wat de maatregel oplevert in de strijd tegen het virus. Om één leven te redden, kan je niet iedereen opsluiten.
Sottiaux: “Voor de avondklok is één verantwoording gegeven: het tegengaan van feestjes thuis. In Antwerpen klonk het deze zomer dat de avondklok was ingesteld om samenscholingen te vermijden. Toen was iedereen het erover eens dat die maatregel niet noodzakelijk en evenredig was.”
Voldoet de avondklok zoals die vandaag voorligt aan de drie criteria? Sottiaux: “Het eerste criterium lijkt me problematisch: is de maatregel geschikt om het doel te bereiken? Welke feestjes vermijd je nog tussen middernacht en 5 uur? Als jurist kan je de vraag stellen wat de winst van de maatregel is op het vlak van tegengaan van feestjes. Het zal aan de Raad van State zijn om bij betwisting daarover te oordelen, en ik vraag me af welke argumenten de advocaten van de regering zullen aanvoeren.”
De avondklok die vanaf 21 uur in grote Franse steden is ingevoerd, is volgens Sottiaux wél geschikt in de zin dat er veel feestgedruis mee zal vermeden worden, maar daar stelt zich een probleem bij het derde criterium. Sottiaux: “Mensen vanaf 21 uur opsluiten, weegt wellicht niet op tegen de gezondheidswinst die je ermee boekt. Daar rijst de vraag of de maatregel evenredig is.”
Wettelijke basis, graag
Een wettelijke basis voor onze avondklok is volgens Sottiaux meer dan wenselijk. “Het ontbreken van een parlementaire goedkeuring was bij de eerste lockdown al problematisch. Zo’n verregaande inperking van onze vrijheid was gebaseerd op de wet van civiele veiligheid, waardoor de overheid, een minister, burgemeester of gouverneur bij dreigende omstandigheden zoals ontploffingsgevaar tijdelijk lokale maatregelen kan nemen. Nu gebruikt men die wettelijke basis voor verregaande vrijheidsbeperkingen op heel het grondgebied. Het is verkieslijk het parlement hierbij te betrekken en een wettelijke basis te creëren. Die democratische controle zou een meerwaarde zijn. Het parlement kan advies inwinnen van de Raad van State én je kan voor tijdelijkheid zorgen waarbij na een afgesproken termijn de bevoegdheid vervalt.”
Stel dat je de avondklok aanvecht, wat kan de rechter dan doen? Sottiaux: “Je kan beroep aantekenen en dan zal de Raad van State (RvS) controleren of de regering de grondrechten heeft gerespecteerd. Bij de eerste lockdown heeft de RvS ruime marge gelaten aan de overheid. Begrijpelijk, want het virus was nog vrij onbekend. Vraag is of de RvS nu even terughoudend zal zijn of de lat hoger gaat leggen voor de regering. De RvS heeft de stad Brussel teruggefloten na een verbod op prostitutie omdat de burgemeester daartoe niet bevoegd was, maar is toch heel voorzichtig geweest. Zal de RvS nu een bewijs eisen van de geschiktheid van de avondklok? Vergeet niet dat ook de Raad van State onder druk staat van de publieke opinie. Maar zelfs al vindt een meerderheid van de bevolking zo’n avondklok een goede maatregel, de RvS moet onze grondrechten beschermen.”
