Nee, ze kunnen de gezondheid niet schaden: 14 keer de onverhulde waarheid over mondmaskers

1. Helpen mondmaskers tegen de verspreiding van het virus?

Wanneer besmette mensen spreken, hoesten, niezen of zingen, produceren ze grote druppels die virusdeeltjes bevatten. Wie op minder dan anderhalve à twee meter afstand staat, kan besmet raken als druppels in de mond, neus of ogen terechtkomen. En wie héél dicht bij iemand staat die besmet is, kan rechtstreeks kleine druppeltjes inademen. Met een mondmasker, dat de druppels grotendeels tegenhoudt, bescherm je dus anderen en verspreid je het virus niet verder. Men onderzoekt nu of dragers van een mondmasker ook beter beschermd zijn tegen druppels van anderen. Er zijn namelijk aanwijzingen dat de ernst van de ziekte samenhangt met de hoeveelheid virus waaraan iemand is blootgesteld. Als je toch besmet raakt, zou je dankzij het mondmasker een mildere vorm van Covid-19 kunnen krijgen.

Of mondmaskers écht helpen om de opmars van het virus te stuiten, is nog niet bewezen. Volgens wetenschappers zijn er wel sterke aanwijzingen. Een studie waar vaak naar wordt verwezen, is die over een kapsalon in Missouri, waar twee kapsters positief testten op corona. Van de 139 klanten met wie ze in contact waren gekomen, bleek niemand symptomen te vertonen. 67 klanten die bereid waren zich te laten testen, bleken negatief. Beide werkneemsters van het kapsalon droegen een dubbelgelaagd katoenen of medisch mondmasker, en ook bijna alle klanten hadden de hele tijd een masker gedragen.

Uit een in juni in het medische vakblad The Lancet gepubliceerde studie blijkt dat het gebruik van mondmaskers het risico op besmetting met tot meer dan 80 procent kan verminderen. Het hangt wel sterk af van het type mondmasker. Uit onderzoek naar andere virussen weten we dat maskers geïnfecteerde druppels kunnen tegenhouden. Voor veel wetenschappers is dat voldoende om mondmaskers aan te raden. Anthony Fauci, directeur van het US National Institute of Allergy and Infectious Diseases en één van ’s werelds meest gezaghebbende virologen, is duidelijk: maskers helpen niet alleen om de verspreiding van het virus tegen te gaan, ze beschermen ook de dragers. Zijn collega Robert Redfield, directeur van de befaamde Centers for Disease Control and Prevention (CDC), deed twee maanden geleden nog de opvallende uitspraak dat men de pandemie in de VS in vier à acht weken onder controle zou kunnen krijgen als men iedereen zover kreeg om een mondmasker te dragen. Hoe efficiënt ze zijn om de opmars van het virus te stuiten, hangt ook af van het aantal mensen dat er één draagt. Volgens epidemiologen is het enigszins te vergelijken met de groepsimmuniteit, waar met vaccinatieprogramma’s op wordt gemikt: als voldoende mensen gevaccineerd zijn (bij mazelen is dat 95 procent van de bevolking), zijn ook alle anderen beschermd.

Mondmaskers kunnen nog een ander nut hebben. Het virus is een onzichtbare dreiging, en volgens gedragswetenschappers herinneren de maskers eraan dat er iets gevaarlijks circuleert, en dat kan mensen tot voorzichtiger gedrag aanzetten.

2. Wat zegt de Wereldgezondheidsorganisatie?

Vanaf het begin van de pandemie was het officiële advies van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat alleen mensen die ziek zijn of symptomen vertonen een mondmasker moeten dragen, evenals gezondheidswerkers die met hen in contact komen. Begin juni stelde de WHO haar advies echter bij: voortaan zouden ook gewone burgers beter een mondmasker dragen op plekken met een hoog aantal besmettingen of waar het onmogelijk is om meer dan een meter afstand te houden, zoals op het openbaar vervoer, in winkels en andere afgesloten en drukke ruimten. Er is namelijk steeds meer wetenschappelijk bewijs dat het virus ook verspreid kan worden door mensen die geen symptomen vertonen, en dus zonder het te beseffen anderen besmetten. Een bekend geval is dat van het cruiseschip Diamond Princess, dat eind januari met 2.500 passagiers en 1.000 bemanningsleden in de haven van het Japanse Yokohama vertrok: de helft van de 600 positieve gevallen aan boord van het schip had geen symptomen. Een Chinese studie concludeerde ook dat mensen met milde of geen symptomen veel besmettelijker zijn dan gedacht, en verantwoordelijk zijn voor bijna 80 procent van de coronabesmettingen.

De WHO benadrukt dat een mondmasker niet volstaat als bescherming tegen het virus. Het is slechts een onderdeel van een pakket maatregelen, zoals minimaal een meter afstand houden van anderen, regelmatig de handen wassen en je gezicht en het masker niet of zo weinig mogelijk met de handen aanraken. De WHO maakt ook een onderscheid tussen professionele maskers, zoals die in ziekenhuizen en de zorg worden gebruikt, en al dan niet zelfgemaakte stoffen maskers. Voor het nut van die laatste is er weinig bewijs.

3. Hoe zit het in andere landen?

De situatie verandert van dag tot dag, maar mondmaskers worden nu in zowat de hele wereld gedragen. Volgens een analyse in het medische vakblad BMJ in juli waren mondmaskers sterk aanbevolen of verplicht in 160 landen. Het meest ingeburgerd zijn ze in Oost-Azië, maar in Japan, Hongkong, Zuid-Korea of Singapore waren mondmaskers al vóór de coronapandemie heel gewoon. Het dragen van een mondmasker als je ziek bent of tijdens het hooikoortsseizoen, wordt gezien als een vorm van hoffelijkheid en respect tegenover je medeburgers. In het openbaar niezen of hoesten is er erg onbeleefd. In steden dragen veel mensen ook mondmaskers tegen de luchtvervuiling. In de regio weet men sinds de SARS-uitbraak in 2003, een telg van de coronafamilie, ook maar al te goed wat zo’n virus kan aanrichten.

In de Verenigde Staten adviseerde de CDC begin april al om niet-medische mondmaskers te dragen in het openbaar, maar dat hebben steden, county’s en staten in eigen regels of aanbevelingen omgezet. Bovendien werden die lokale regels vaak door hogere overheden herroepen. Wat ook niet helpt, is dat president Trump niet in het nut van mondmaskers gelooft. Half juli, drie maanden na de aanbeveling van de CDC, verscheen hij voor het eerst met een mondmasker in het openbaar en leek hij van mening veranderd, maar dat bleek slechts schijn. Kort daarop was hij tijdens officiële actes de présence en druk bijgewoonde verkiezingsrally’s alleen zonder mondmasker te zien. We kennen inmiddels het resultaat.

In de meeste Europese landen zijn mondmaskers verplicht op openbare plaatsen, al is dat in Denemarken, Finland en Noorwegen pas sinds eind juli en half augustus het geval – onder meer omdat het aantal besmettingen in Scandinavië binnen de perken leek te blijven. In Zweden, dat al sinds het begin van de uitbraak een eigen koers volgt, worden mondmaskers niet aanbevolen.

Een merkwaardiger buitenbeentje is Nederland, waar de regering pas enkele weken geleden overstag ging. Premier Mark Rutte adviseerde toen eerst om mondmaskers te dragen in winkels en publiek toegankelijke ruimten in grote steden, en breidde dat ‘dwingende advies’ een dag later uit naar het hele land. Nog diezelfde week raadde hij ook het gebruik van mondmaskers op scholen aan. Een flinke bocht, die Rutte op stevige kritiek kwam te staan.

Dat Nederland zich zo lang tegen het dragen van mondmaskers heeft verzet, heeft volgens sommigen te maken met één man: Jaap van Dissel, de directeur van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) – de Nederlandse tegenhanger van Sciensano – en voorzitter van het Outbreak Management Team (OMT). Dat is een expertenpanel dat, zoals de GEES/Celeval bij ons, de Nederlandse regering adviseert over de aanpak van de crisis. Viroloog Van Dissel houdt al maanden vol dat een algemene mondmaskerplicht geen enkele zin heeft en zelfs averechts kan werken, omdat mensen zich dan niet meer, of veel minder, aan de andere coronaregels houden, en omdat ze het masker ook niet correct gebruiken.

Ondertussen gaan de cijfers de verkeerde richting uit. Kortom: gidsland Nederland, dat bij het begin van de uitbraak voluit inzette op een ‘intelligente lockdown’ en groepsimmuniteit, lijkt even de weg kwijt.

4. Wat biedt de beste bescherming?

Veruit de efficiëntste zijn de N95- of FFP2-maskers (Filtering Facepiece Particles) die in ziekenhuizen, laboratoria en woonzorgcentra worden gebruikt en waarvan de best beschermende modellen in de beide richtingen haast géén potentieel schadelijke druppels of aerosolen doorlaten. Ook al dreigen er geen tekorten meer, in landen waar mondmaskers verplicht zijn, adviseert de overheid meestal om dat type maskers te reserveren voor mensen in de gezondheidssector. Uit onderzoeken weten we dat de meeste andere maskers de gevreesde druppels met virus ook kunnen tegenhouden, maar ze werken niet allemaal even goed.

Maskers met meerdere lagen genieten de voorkeur. Uit een test van onderzoekers van de Duke University in North Carolina blijkt dat drielagige chirurgische maskers of maskers gemaakt uit een combinatie van katoen en polypropeen het beste alternatief zijn voor een FFP-masker. Ook de WHO beveelt maskers aan die uit verschillende lagen en materialen zijn gemaakt: idealiter met een binnenste laag van een absorberend materiaal en een meer waterbestendige buitenste laag van bijvoorbeeld polyester. Volgens de WHO zou een masker minstens drie lagen moeten hebben: twee lagen stof met daartussen een filter van een ander materiaal, zoals een zijden doekje of een stuk keukenpapier. Vier lagen zijn volgens de WHO nóg beter en zouden tot zeven keer meer bescherming bieden dan maskers die slechts uit één laag bestaan.

Een masker moet ook goed rond de mond en de neus sluiten. Maskers met bovenaan een plooibare brug die je rond de neus kunt klemmen, zijn daarom beter. Bij brildragers zullen de glazen ook minder snel aandampen. Wat ook schijnt te helpen: de bril in water met een beetje zeep onderdompelen en dan laten drogen, zodat de glazen een dun antiaanslaglaagje krijgen. Hoe belangrijk een nauwsluitend masker is, blijkt uit een studie van de Florida Atlantic University die in juni in het blad Physics of Fluids is verschenen: met behulp van een luchtcompressor, een rookmachine en het hoofd van een etalagepop is onderzocht hoeveel virusdruppels niet-medische mondmaskers tegenhouden als iemand hoest. De conclusie is dat er bij loszittende maskers flink wat lekkage is. Ook goed om te weten: bij iemand die geen masker draagt en hoest, reiken de druppels gemiddeld 2,5 meter ver, maar ze kunnen ook tot 3,5 meter ver vliegen. Check vooral de mooie filmpjes die het onderzoek opleverde.

Gebruik geen wegwerpmaskers: die vergroten de afvalberg, als ze al niet als zwerfafval in de berm terechtkomen. Om een idee te geven: als alle 65 miljoen inwoners van het Verenigd Koninkrijk een jaar lang elke dag een wegwerpmasker zouden gebruiken, berekenden wetenschappers van University College London, zou dat 66.000 ton extra afval opleveren, dat bovendien mogelijk besmet is.

Nog enkele praktische tips: volgens researchers van Stanford University is het nuttig om met een latex handschoen over de buitenkant van je masker te wrijven voor je het opzet. Dat zou statische elektriciteit opwekken die de viruspartikels tegenhoudt. Gebruik verder ook zo vaak mogelijk een nieuw, schoon mondmasker. Een vochtig of nat masker beschermt minder goed.

5. Is een gezichtsschild een goed alternatief?

Alleen als u vindt dat het virus nog niet genoeg is verspreid. Of als u het, zoals in ziekenhuizen gebeurt, met een mondmasker combineert. Dat blijkt uit de berekeningen van Fugaku, de supercomputer van het Japanse Riken-instituut die dit jaar in gebruik werd genomen. Uit simulaties van Fugaku blijkt dat bij mensen die een gezichtsschild dragen, een groot deel van de aerosolen via de opening tussen het masker en het gezicht ontsnapt. En dat ze dus niet geschikt zijn voor gebruik in de horeca, winkels of kapperszaken, waar je ze weleens ziet opduiken.

Omdat Fugaku tóch bezig was, liet men hem ook enkele mondmaskers vergelijken. Maskers van geperste vezels bleken de beste: bij een hoest hielden ze bijna alle grotere druppels tegen. Bij maskers van katoen en polyester was dat 80 procent. De kleinere druppels van 20 micrometer (een duizendste van een millimeter) en minder hielden maskers van niet-geweven materiaal iets minder goed tegen. Volgens het computermodel ontsnapte 10 procent van die minuscule druppeltjes via de zijkant van het masker. Bij de maskers van polyester of katoen kan dat zelfs tot 40 procent oplopen.

6. Kunnen mondmaskers de gezondheid schaden?

Op sociale media worden berichten verspreid dat een mondmasker een tekort aan zuurstof zou kunnen veroorzaken omdat het de ademhaling belemmert. Mensen zouden zich licht in het hoofd of duizelig voelen, een gevoel van verstikking krijgen en zelfs flauwvallen. Volgens experts is de kans op een zuurstoftekort erg onwaarschijnlijk omdat de maskers van luchtdoorlatend materiaal gemaakt zijn, en er ook langs de zijkant lucht binnenkomt. Om te weinig of geen zuurstof binnen te krijgen, moet een mondmasker al héél strak zitten. Voor hardnekkige non-believers postte de Ierse arts Maitiu O Tuathail op Twitter een filmpje waarin hij een aantal chirurgische mondmaskers opzet naast een machine die het zuurstofniveau in het bloed meet. Zelfs met zes maskers voor zijn mond en neus bedroeg zijn zuurstofsaturatie 99 procent.

Op Facebook doet ook het verhaal de ronde dat een mondmasker tot te veel koolstofdioxide in het bloed kan leiden, omdat de lucht die we uitademen niet goed weg kan. Ook dat klopt niet. Om de eigen uitgeademde lucht weer te inhaleren, zou een mondmasker opnieuw zéér strak moeten zitten. CO₂-moleculen zijn bovendien veel kleiner dan de druppels die mondmaskers geacht worden tegen te houden, en passeren er dus vlotjes door. De kans dat zich ongezond veel CO₂ opstapelt, is nagenoeg onbestaande. Bij wie zeer lang aan een stuk een FFP-masker draagt, kunnen er mogelijk wel veranderingen in het bloed optreden die een invloed kunnen hebben op het bewustzijn, maar dat gevaar bestaat vooral bij mensen die al een groter risico lopen op ademhalingsproblemen, zoals rokers, mensen met obesitas of chronische longpatiënten.

7. Zijn mondmaskers juist slecht voor het immuunsysteem?

Volgens weer andere berichten op sociale media zouden mondmaskers ook het immuunsysteem onderdrukken. Ze zouden verhinderen dat virussen en andere pathogenen via je mond of neus je lichaam binnendringen, waardoor het immuunsysteem, dat we bij een besmetting nodig hebben om weerstand te bieden tegen het virus, niet meer naar behoren werkt. Ook voor die claim bestaat geen enkel wetenschappelijk bewijs.

8. Creëren we een broeihaard van bacteriën?

Dat kunnen maskers worden als je ze te lang ophoudt of niet regelmatig wast. De warme en vochtige lucht die we uitademen, is de ideale voedingsbodem voor bacteriën. Uit onderzoek aan de Universiteit Antwerpen blijkt dat vooral katoenen maskers een broeihaard van bacteriën kunnen zijn, en tot tien keer meer bacteriën kunnen bevatten dan chirurgische wegwerpmaskers. Wie lang een masker moet dragen, kiest dus best voor een chirurgisch exemplaar. De onderzoekers wijzen erop dat de meeste bacteriën en schimmels op de maskers onschuldig zijn, maar ze vonden op de geteste exemplaren ook stafylokokken, bacteriën die in grote hoeveelheden acute sinusitis of acne kunnen veroorzaken. Een bijkomend probleem is dat bacteriën zich op een mondmasker sneller vermenigvuldigen dan in het lichaam, waar ze door het immuunsysteem worden aangevallen.

Het UA-team bekeek ook welke methodes het efficiëntst zijn om mondmaskers van virusdeeltjes en bacteriën te ontdoen. Het masker drie dagen in de vriezer leggen is geen goed idee: in een koude omgeving blijven bacteriën geconserveerd. In laboratoria worden ze bijvoorbeeld ook in vriezers bewaard. Wel efficiënt bleken wassen op 60 graden met zeep, koken op 100 graden, of het mondmasker strijken met een stoomstrijkijzer. Als u zeker wilt zijn dat zowel het virus als de bacteriën geëlimineerd zijn, wast u het op 60 graden met zeep en gaat u er daarna met een stoomstrijkijzer overheen.

Mocht u één van de weinigen zijn die het gratis masker van de overheid bij de apotheek hebben afgehaald: die mondmaskers mogen alleen op 30 graden gewassen worden, en enkel met de hand. Ze mogen ook niet gestreken worden of in de droogmachine of de stomerij worden gedroogd. Voor wie zich al die moeite wil getroosten, zouden ze ongeveer dertig wasbeurten moeten meegaan.

Onderzoekers van de City University in Hongkong hebben ondertussen mogelijk de oplossing: zij ontwikkelden een mondmasker dat zelf de bacteriën doodt dankzij een laagje bewerkt grafeen, een materiaal dat allerlei bijzondere eigenschappen heeft. Als grafeen aan zonlicht wordt blootgesteld, warmt het bovendien op, waardoor het ook virusdeeltjes op het masker onschadelijk zou maken. Uit de eerste tests zou blijken dat de maskers in vijf minuten 90 procent, en na tien minuten 100 procent van de viruspartikels onschadelijk kunnen maken. Het masker is ook herbruikbaar.

9. Wat met huiduitslag?

In het Engels heeft men er een mooi woord voor: maskne, een samentrekking van mask en acne. De huiduitslag die je van een mondmasker kunt krijgen, is echter niet noodzakelijk een vorm van acne. De meeste kans lopen mensen die al huidproblemen hebben en gevoelig zijn voor vochtige of droge lucht, met allergieën kampen of huidaandoeningen als acne, rosacea of eczeem hebben. Dermatologen signaleren wel meer gevallen van clownseczeem, een vaker voorkomende huidaandoening die haar naam dankt aan de typische rode, jeukende plekken die ze rond de mond veroorzaakt. De vlekken kunnen ook aan weerszijden van de neus en rond de ogen voorkomen en een branderige pijn geven. Omdat de aandoening door het gebruik van cosmetica kan worden uitgelokt, komt ze vooral voor bij vrouwen tussen 20 en 60 jaar.

De delen van de huid waarmee het mondmasker in contact komt – neus, mond en kin – zijn zeer gevoelig. Als een mondmasker te strak of te los zit, kan het door schuring de huid beschadigen. Dermatologen raden daarom mondmaskers aan van zachte, natuurlijke en ademende materialen zoals katoen, omdat die minder schuren. Nog een reden om synthetische materialen als polyester, nylon en viscose te vermijden, is dat je daar meer in zweet. Daardoor worden ze sneller vochtig en dat kan extra huidirritatie veroorzaken.

Huiduitslag kan ook het gevolg zijn van een allergie voor de chemicaliën waarmee de maskers zijn bewerkt: sommige maskers zijn voorbehandeld met formaldehyde om ze te ontsmetten. Maar het kan ook aan het product liggen waarmee u de mondmaskers wast: hebt u een gevoelige huid en krijgt u rode vlekken, jeuk of uitslag, probeer dan eens een ander, minder irriterend wasmiddel. Een vochtinbrengende crème kan eveneens nuttig zijn. Als de huid door het masker is geschaafd, kan de opperlaag vocht verliezen, waardoor een natuurlijke beschermingslaag wegvalt en de huid kan uitdrogen, openbarsten of zelfs ontsteken. Was je gezicht ook met milde zeep of gewoon met water en vermijd geparfumeerde of antibacteriële zepen. Geïrriteerde of rauw aanvoelende huid kan verzacht worden met vaseline of zinkzalf. Als de huid lange tijd en na behandeling met een verzachtende zalf nog altijd geïrriteerd of beschadigd is, of als de uitslag verergert of zich uitspreidt, consulteer dan een arts.

Dames (en eventuele heren) die op het werk de hele tijd een mondmasker moeten dragen, kunnen ook overwegen om minder of geen cosmetica te gebruiken. Met een masker is de helft van het gezicht toch bedekt, en make-up of gezichtscrèmes kunnen, ook door de hogere vochtigheid onder een masker, de huidporiën verstoppen of acne verergeren.

10. Kunnen mondmaskers mentale problemen veroorzaken?

Volgens sommige psychologen wel. In een artikel in Psychology Today zegt psychotherapeute Susanne Babbel dat het dragen of zien van een masker sterke gevoelens van angst, verdriet, irritatie of ontsteltenis kan oproepen. Dat zou komen door traumatische ervaringen uit het verleden die met mondmaskers geassocieerd worden. Babbel geeft zelf het voorbeeld van haar moeder, die van Duitse afkomst is, en door de maskers moet denken aan de tijd dat ze een klein meisje was, toen in het door de oorlog verwoeste Duitsland iedereen een mondmasker moest dragen tegen het stof en de giftige rook die uit het smeulende puin opsteeg.

Mensen kunnen ook ooit overvallen zijn door iemand met een masker, of voor een kankerbehandeling of met een gevaarlijk virus in het ziekenhuis hebben gelegen, waardoor iedereen in hun buurt een mondmasker moest dragen. Zo’n traumatische herinnering kan heel sterk zijn en het zenuwstelsel in vecht-, vlucht- of bevriesmodus brengen. Die stressreactie kun je onder controle proberen te houden door diep in en uit te ademen, naar rustgevende muziek te luisteren of vooraf een paar druppels etherische olie op je mondmasker te sprenkelen. Je kunt ook je gezichtsspieren laten werken door te zingen, neuriën of op kauwgum te kauwen, en zo je zenuwstelsel kalmeren.

Ook zonder traumatische ervaring kunnen mondmaskers ons een zeer ongemakkelijk gevoel geven: omdat we aan een vorm van claustrofobie lijden, of bang zijn om zelf ziek te worden of anderen ziek te maken, of omdat een mondmasker ons er voortdurend aan herinnert dat we even niet in een normale wereld leven. Jezelf bewust zijn van de oorzaak van die gevoelens kan ons, in combinatie met beproefde relaxatietechnieken, veel mentale problemen besparen, beweert Susanne Babbel.

11. Kunnen we nog wel goed communiceren?

Bij de interpretatie van iemands emoties geven de ogen en de mond de meeste informatie, ook omdat die het expressiefst zijn. Zo kan de mond afkeer, pijn, schaamte, ongemak of angst uitdrukken. Maar we kunnen er ook mee lachen of glimlachen, een signaal dat aangeeft dat we de ander vriendelijk tegemoet treden en een grote rol speelt in de dagelijkse omgang. Wanneer ons gelaat bedekt is, valt met onze lach een zeer belangrijk non-verbaal communicatiemiddel weg. Zo worden de ogen nog belangrijker. Dat onze ogen krachtige instrumenten zijn om emotionele informatie over te brengen, blijkt uit een studie van de universiteit van Toronto, waarbij proefpersonen alleen op basis van de ogen zes basisemoties – angst, ontzag, achterdocht, walging, haat en interesse – moesten identificeren. De proefpersonen haalden allemaal een score van 90 procent of meer. Gelaatsuitdrukkingen maken deel uit van een heel pakket signalen waarmee wij communiceren: ook onder meer lichaamstaal, gelaatskleur en onze stem met al haar toonhoogten en intonatie helpen onze boodschap over te brengen. Misschien kunnen we ook wat leren van de wereldwijd miljoenen gesluierde vrouwen. Moslimvrouwen geven aan dat ze wat meer intonatie in hun stem leggen, drukker en weidser met hun handen gebaren en zelfs hun wenkbrauwen expressiever gebruiken wanneer ze een nikab of boerka dragen. Ze voelen zich ook niet belemmerd in hun communicatie, ook niet met andere gesluierde vrouwen.

Non-verbale communicatie zoals hoofdknikjes, lichaamstaal, een begripvolle blik of een geruststellende glimlach speelt ook een grote rol in het contact tussen zorgverleners en patiënten. Onderzoek heeft uitgewezen dat positieve non-verbale communicatie de angst bij een patiënt kan verminderen en de kans op een positieve uitkomst kan vergroten. Ze blijkt zelfs de pijngrens te verhogen. Omdat een deel van die non-verbale communicatie nu wegvalt, bevestigen sommige zorgverleners een smiley op hun pak om patiënten toch een beetje op hun gemak te stellen.

12. En wat in de buitenlucht?

Ook dat is voer voor discussie. Belangrijk is dat we nu weten dat het virus vooral binnenshuis wordt overgedragen. De transmissie gebeurt namelijk niet alleen via grote druppels, maar ook via aerosolen, zeer kleine partikels die virus bevatten en niet meteen naar beneden vallen, zoals de grotere druppels, maar in de lucht blijven hangen. Buiten raken ze snel verspreid, maar in afgesloten ruimten kunnen ze een tijdje blijven circuleren. Men vermoedt dat aerosolen de verklaring zijn voor enkele superverspreider-events, waarbij op één locatie een grote groep mensen het virus opliep door één besmette persoon.

Of het risico op overdracht via aerosolen buiten kleiner is dan binnen, is nog niet duidelijk. Uit één experiment bleek wel dat het virus drie uur lang in aerosolen kan overleven, maar dat was in een gecontroleerde laboratoriumomgeving, en zegt dus niet noodzakelijk iets over de aerosolen in een vol café of een kleedkamer. Hoe aerosolen zich buiten gedragen en hoe ver ze daar door de lucht kunnen zweven, is lastig te onderzoeken, omdat daar meer factoren een rol kunnen spelen. De wind zou er bijvoorbeeld voor kunnen zorgen dat aerosolen verder reizen, en licht en warmte kunnen het virus uitdrogen, waardoor het de wapens verliest waarmee het onze cellen binnendringt. Wetenschappers gaan er wel van uit dat het buiten veiliger is dan binnen, vooral omdat aerosolen binnen, zeker in slecht geventileerde ruimtes, langer kunnen circuleren. Het hangt natuurlijk ook af van hoe dicht je buiten bij anderen komt. Veelzeggend: Anthony Fauci zegt dat hij en zijn vrouw hun masker onder hun kin laten hangen als ze gaan joggen en het alleen over hun mond en neus trekken als ze iemand passeren.

Ook interessant zijn de bedenkingen van Harvard-epidemiologe Julia Marcus. Zij waarschuwde dat te strenge maatregelen een negatief effect kunnen hebben, en dat mensen slim genoeg zijn om in te schatten wanneer een mondmasker al dan niet nuttig is. Volgens Marcus dreigt de overheid het vertrouwen van de bevolking te verliezen, en ook de bereidheid om mondmaskers te dragen, wanneer ze maatregelen oplegt die verder gaan dan nodig is, of die niet op wetenschappelijke feiten zijn gebaseerd. Ze verwees daarbij naar de hiv-preventie in de jaren 80: het aanbevelen van veilige seks in plaats van totale onthouding bleek een betere strategie, omdat die optie haalbaarder en langer vol te houden was.

13. Kunnen mondmaskers een vals gevoel van veiligheid geven?

Een argument om mondmaskers vooral niet te verplichten, is dat ze een vals gevoel van veiligheid geven. Mensen die een mondmasker dragen, zouden de andere maatregelen – handen wassen en afstand houden – minder goed opvolgen, een fenomeen dat bekendstaat als ‘risicocompensatie’. Dat blijkt niet helemaal te kloppen. Onderzoekers van de universiteit van Cambridge namen enkele oudere studies over het gebruik van mondmaskers tijdens epidemieën en de invloed daarvan op de handhygiëne onder de loep, en kwamen tot de conclusie dat het gebruik van mondmaskers niet tot een slechtere handhygiëne leidde. Eerder is al aangetoond dat dragers van een ski- of fietshelm, op individuele uitzonderingen na, niet meer risico’s nemen. En onderzoekers van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving stelden recent vast dat mensen op straat niet dichter bij elkaar lopen als ze een mondmasker dragen. Wel opvallend: in de zones in Rotterdam en Amsterdam waar ze hun waarnemingen deden, droeg één op de drie mensen het masker verkeerd.

14. Waarom is er nog altijd discussie?

Het bewijs is vooralsnog indirect en gebaseerd op extrapolaties, omdat bij de verspreiding van het virus verschillende factoren een rol spelen. Uit een recente studie blijkt dat landen waar mondmaskers kort na de uitbraak algemeen werden gebruikt – onder meer Hongkong, Zuid-Korea, Taiwan, Thailand en Vietnam – veel minder coronadoden telden, en dat de epidemie er ook minder lang duurde. Maar daarbij spelen wellicht ook culturele verschillen een rol. De bevolking houdt zich er ook beter aan andere maatregelen zoals handen wassen, social distancing en het beperken van het aantal contacten. Hoe groot het aandeel van die maatregelen is, valt moeilijk te bepalen. Ook al omdat men vanuit ethisch oogpunt niet met een controlegroep kan werken die géén mondmasker draagt of níét de handen wast.

De cijfers van de verschillende onderzoeken lopen ook sterk uiteen – afhankelijk van de studie zouden mondmaskers de verspreiding van het virus met 6 tot 40 procent verminderen – wat dan weer koren op de molen is van de non-believers.

In de bitse strijd tussen Democraten en Republikeinen in de VS zijn mondmaskers ook een politieke kwestie geworden: Democraten zijn meestal voorstanders van mondmaskers, Republikeinen zien ze als een aanslag op hun persoonlijke vrijheid. President Trump liet zich meermaals ontvallen dat mensen een mondmasker dragen om te tonen dat ze tegen hem zijn, wat voor veel van zijn aanhangers een aansporing is om er géén te dragen. De polarisatie tussen de twee kampen nam al snel extreme vormen aan: zo namen diverse artsen en gezondheidsambtenaren die voor een mondmaskerverplichting hadden gepleit ontslag, omdat ze met de dood waren bedreigd.

© Humo