Tweede lockdown in Israël was iets milder maar veel efficiënter: welke lessen kunnen wij daaruit trekken?

Het is 19 september 2020, de dag waarop Israël als één van de eerste landen ter wereld opnieuw in lockdown gaat. De cijfers lijken op dat moment verdacht veel op die van België. Een 7-daags gemiddelde van boven de 700 besmettingen per miljoen inwoners per dag. Ruim meer dan 10 procent van de coronatesten die positief zijn. Ziekenhuizen die de nieuwe golf van patiënten amper nog aankunnen.

Maar hoe was het zo ver kunnen komen? Volgens Eran Segal, wetenschapper aan het Weizmann Instituut, waren verschillende factoren verantwoordelijk voor de escalatie. Allereerst de opening van de scholen eind augustus. Op dat moment hadden ze net een kleine opflakkering terug onder controle. De hoeveelheid nieuwe besmettingen per dag mocht dan wel gestabiliseerd zijn, het was nog steeds veel te hoog. Ook schommelde het reproductiegetal nog steeds rond de 1. Wat volgde was een snelle stijging van de curve. 

Dat was mede te danken aan een grove onderschatting. De besmettingen bij jongeren bleken uiteindelijk enkele weken later ook bij ouderen terecht komen. Dat toont ook een recente preprint aan van een wetenschappelijke studie uit de Verenigde Staten. De opening van universiteitscampussen zorgde daar met enkele weken vertraging voor een stijging in het aantal Covid-19-gerelateerde sterfgevallen in kwestbare bevolkingsgroepen. Het openhouden van de scholen in Israël bleek ook een onmogelijke taak. School na school moest uiteindelijk de deuren sluiten doordat de meeste leerkrachten en leerlingen quarantaine moesten houden.

Daarnaast zorgde politieke impasses ervoor dat het organiseren van lokale lockdownmaatregelen onmogelijk werd. Hierdoor verspreidden lokale uitbraken zich als lopende vuurtjes doorheen het land. En de beslissingen die genomen werden gebeurden op basis van de capaciteit van de gezondheidszorg. Maar als men wacht met beslissingen tot het punt gekomen is waarop die capaciteit oververzadigd is, dan is het te laat. De uitbraak zal dan recordniveau’s bereiken, de aantallen zullen veel moeilijker naar beneden te halen zijn, en er zullen veel doden vallen. Het onvermogen om kordaat te beslissen zal dan onvermijdelijk leiden tot een lockdown.

Maar er is ook goed nieuws. De lockdown bleek te werken, en snel. Sinds vorige zondag kunnen Israëliërs weer iets vrijer ademhalen. Ze mogen zich opnieuw verder dan een kilometer van huis begeven en in beperkte mate bij elkaar op bezoek gaan. Peuterscholen en crèches mogen weer aan de slag, restaurants krijgen de toelating om met take-away te starten. Bedrijven kunnen opstarten, zolang er geen klanten over de vloer komen.

Om maar te zeggen dus dat de regels in Israël de voorbije maand niet van de poes waren. Vorige week kondigde premier Benjamin Netanyahu trots aan dat de lockdown een “enorm succes” geworden was.

Hoe rampzalig de gevolgen ook waren voor de economie, de pure cijfers geven hem gelijk. De verwachting was immers dat de tweede lockdown een slag in het water zou worden. De bevolking was niet zo gemotiveerd als de eerste keer en het vertrouwen in de regering had een dieptepunt bereikt. Wat zou een minder streng regime dan helpen?

Maar kijk: de curve van het aantal besmettingen begon sneller af te buigen en ging daarna ook steiler naar beneden. “Bij de eerste lockdown in maart was het twintig dagen wachten vooraleer het effect zichtbaar werd, bij de tweede lockdown gebeurde dat al na tien dagen”, aldus Segal.

Waar er eerst nog in 94 steden meer dan 10 procent positief testte, was dit nu nog het geval in 9 steden. Een week na deze daling in besmettingen volgde ook de ziekenhuisopnames en nog een week later de sterfgevallen. Alle cijfers zakten. De lockdown had het gewenste effect.

“Ons meest optimistische model was berekend op basis van die eerste lockdown”, aldus Segal. “Op de piek dachten we dat er 976 patiënten in het ziekenhuis zouden liggen, uiteindelijk zijn we op 930 mensen gestrand. Nog beter dan verhoopt dus en dat verraste ons allemaal.”

Wat het grote verschil gemaakt heeft? Segal denkt vooral aan de mondmaskers die nu verplicht gebruikt moeten worden, maar daarnaast valt toch ook een duidelijk verschil tussen de verschillende bevolkingslagen op.

Vooral de curve van de ultraorthodoxe joden springt in het oog. Zij bleven -tegen de regels in- hun scholen open houden en grote bijeenkomsten houden. Het resultaat? In hun wijken werd het effect van de tweede lockdown pas na negentien in plaats van tien dagen zichtbaar. De daling die vanaf dan volgde, was wel scherp en consistent.

Tijdens de eerste lockdown was diezelfde gemeenschap er heel lang in geslaagd om corona buiten de deur te houden. Toen de dijken braken, was er echter geen houden meer aan. Hun leefomstandigheden -dicht op elkaar in kleine huizen- speelden het virus natuurlijk in de kaart.

“Gemiddeld gezien gaf één ultraorthodoxe jood het virus toen door aan zeven anderen”, aldus Segal. “Tijdens de tweede golf lag die R-waarde op 1,6 en nu ligt dat cijfer op 0,6. Ze waren in totaal goed voor 40 procent van de gevallen, terwijl ze slechts 12 procent van de totale bevolking uitmaken.”

Segal maakt de vergelijking met de Arabieren die in Israël wonen. Hun curve begon in september al te dalen nog voor de lockdown afgekondigd was. En de eerste golf ging zelfs grotendeels aan hen voorbij. “Ze vormen 21 procent van de bevolking, maar nemen slechts 13 procent van de besmettingen voor hun rekening”, berekende Segal.

“Niet meer in grote groepen samenkomen heeft gewerkt”, oordeelt de wetenschapper. “Scholen hebben tijdens beide lockdowns de deuren gesloten, huwelijksfeesten en restaurantbezoekjes waren taboe. Ook het openbaar vervoer ging op slot. Andere beperkingen zullen een veel minder belangrijke rol gespeeld hebben. Heel wat Israëli’s hebben die regel om in de buurt van je huis te blijven gewoon genegeerd. En take-away voor restaurants? Dat had ook nooit afgeschaft moeten worden.”

Slotsom? “We zijn een tweede keer in lockdown gegaan omdat we geen andere keuze hadden. Ons zorgsysteem stond op instorten, daar hebben we gefaald. We moeten hier veel lessen uit trekken, altijd snel handelen bijvoorbeeld. Nu we in een exitstrategie zitten, zal het belangrijk zijn om twee weken te wachten alvorens aanpassingen door te voeren. Pas dan zullen we het effect ervan zien. En hou de R-waarde scherp in de gaten. Als die ver genoeg onder 1 blijft, kan je een stapje verder gaan”, besluit Segal.

Lees ook: HLN ONDERZOEK. Waarom onze testcapaciteit écht gecrasht is: “Terwijl de curve steeg, sloot de overheid testlabo’s” (+)