Vaarwel cash, hallo QR-code: Chinees bedrijf Ant Group kent allicht grootste beursgang ooit

Yu Yixuan denkt diep na, maar ze kan zich niet herinneren wanneer ze voor het laatst cash heeft gebruikt. Het moet meer dan een jaar geleden zijn. De 22-jarige Yu, medewerker van een internetbedrijf, betaalt alles met haar mobiele telefoon. Ze heeft niet eens een portemonnee bij zich. Thuis heeft ze nog wel een paar biljetten liggen. “Maar die gebruik ik nooit”, zegt ze. “Ze liggen daar als een soort souvenir.”

Yu’s manier van doen is heel gewoon in China, waar cash zo goed als uitgestorven is. Van supermarktinkopen tot ziekenhuisrekeningen, van vliegtuigreis tot parkeerticket, van de maandelijkse huur tot een aalmoes aan een bedelaar: Chinezen betalen het met hun mobieltje, meestal via een QR-code, klik en klaar. Van alle financiële middelen die Chinese huishoudens bezitten, bestaat slechts 4 procent nog uit contanten.

Die cashloze maatschappij is grotendeels het werk van Ant Group, dat met zijn digitale betaalsysteem Alipay een revolutie in de Chinese financiële sector heeft ontketend. Het bedrijf, dat zich in 2011 van e-commercegigant Alibaba afsplitste, maakt zich op voor een beursgang. Het zal naar verwachting ruim 29 miljard euro ophalen, in wat de grootste beursintroductie ooit kan worden en Ant Group 255 miljard euro waard kan maken, evenveel als ’s werelds grootste bank JPMorgan Chase.

Baanbrekend

Daarmee is Ant Group in amper negen jaar uitgegroeid van een onbekende spin-off tot het meest baanbrekende fintechbedrijf ter wereld, met het grootste kapitaal, de nieuwste technologieën en de meeste data. Maar ook, in veler ogen, tot een bedreiging: in China zelf, waar het als privébedrijf op politieke belangen stuit, en in de rest van de wereld, waar het als Chinees technologiebedrijf wordt gewantrouwd. De grens tussen succes en mislukking is flinterdun.

Het verhaal van Ant Group begint in 2003, wanneer de Amerikaanse veilingsite Ebay de Chinese markt betreedt en de Chinese internetondernemer Jack Ma met een lokale variant komt. Hij opent Taobao, een onlinebazaar waar consumenten rechtstreeks van fabrikanten kunnen kopen. Omdat in China bijna niemand een creditcard heeft en er online veel wantrouwen heerst, zet hij Alipay op, een digitale borgrekening die het geld van de koper pas vrijgeeft als de aankoop goed is ontvangen.

Alipay is een eenvoudig product – een soort PayPal – en lift mee op de explosieve groei van de Chinese e-commerce. In 2011 is de digitale rekening zo populair dat het bedrijf besluit uit te breiden naar offlinebetalingen. Klanten kunnen in winkels een QR-code scannen en met hun smartphone betalen. Het blijkt een gat in de markt: al snel heeft iedereen in China een QR-code, van bedrijfsleider over boekhouder tot straatmuzikant.

Sprong

Wat Alipay helpt, is dat de financiële infrastructuur in China een achterstand heeft. Veel Chinese winkeliers hebben geen betaalautomaat en met biljetten van maximaal 12 euro is cash onhandig. “In de VS is iedereen gewend aan creditcards en is er minder behoefte aan een alternatief”, zegt Lerong Lu, docent internationaal financieel recht aan King’s College in Londen. “Maar in China heeft men met Alipay in één klap de sprong van cash naar het digitale tijdperk gemaakt.”

In de jaren daarna breidt Alipay zijn imperium alsmaar uit. In een zogenaamde ‘superapp’ kun je met één klik elektriciteits- en gasrekeningen betalen, trein- en vliegtuigtickets kopen, afhaalmaaltijden en bioscoopkaartjes bestellen. Er komen ook opties om te beleggen, geld te lenen en verzekeringen af te sluiten. Omdat Alipay over zoveel transactiedata beschikt, werkt alles veel sneller dan bij banken. Een aanvraag voor een lening wordt in een paar minuten goedgekeurd.

“In het begin twijfelde ik, maar ik ben het geleidelijk beginnen te vertrouwen”, zegt Yu Yixuan, die Alipay als kredietkaart gebruikt en er haar spaargeld in belegt. “Ze verleiden je eerst met allerlei aanbiedingen, en als je het dan probeert en merkt dat alles goed werkt, ga je eraan wennen. Het is veel laagdrempeliger dan een creditcard aanvragen en de kosten zijn lager. Tegenwoordig zet ik al mijn geld op Alipay. Mijn bankrekening gebruik ik niet meer.”

“Vroeger leende ik van de bank, maar dat heb ik allemaal terugbetaald”, zegt Yao Jianguo (35), een zeevruchtenhandelaar die bij Alipay een kredietlijn heeft lopen. “Alipay is veel flexibeler, dat past beter bij me. Bij de bank moet je in termijnen terugbetalen, maar dat is niet hoe een zakenman zijn geld verdient. Bij Alipay betaal ik terug telkens als ik geld heb, en hoe sneller ik terugbetaal, hoe hoger mijn kredietscore. Zo is mijn limiet in één jaar verhoogd van 10- naar 25.000 euro.”

Uitdager

In 2013 krijgt Alipay concurrentie van WeChatPay, dat snel populair wordt doordat het aan het vriendennetwerk van WeChat (het Chinese WhatsApp) is gelinkt. In de meeste winkels komen twee QR-codes te hangen. Voor Alipay maakt dat niet zoveel uit: meer dan digitaal betaalmiddel is de app uitgegroeid tot een compleet financieel ecosysteem, met 1,2 miljard gebruikers, 15 biljoen euro aan verwerkte transacties in 2019, en 260 miljard euro aan uitstaande leningen.

Daarmee is Alipay ook een uitdager geworden voor de Chinese overheidsbanken. Dat is in een staatskapitalistisch systeem niet zonder risico. Chinese banken voeren het beleid van de staat en de Communistische Partij uit. Door Alipay, dat veel beter op gewone consumenten en kleine bedrijven is ingespeeld, lopen die banken miljarden euro’s aan inkomsten mis en verliezen ze hun controle op de economie. Het succes van Alipay doorkruist de belangen van de controlestaat.

De Chinese overheid probeert Alipay aan banden te leggen met strengere regulering. In 2018 moet Alipay zijn beleggingsfonds afbouwen, in 2019 zijn kredietscore en eind dit jaar moet het bedrijf aan strengere kapitaalvereisten voldoen. Ook loopt er een onderzoek naar belangenverstrengeling. Het zijn telkens kleine hindernissen, waar Ant Group makkelijk een weg omheen vindt, maar het bedrijf wordt duidelijk strakker aan de leiband gehouden.

“Als Jack Ma vandaag als ondernemer zou beginnen, zou hij Alipay niet meer kunnen oprichten”, zegt Lerong Lu. “Het is een ambitieus en innovatief bedrijf, maar het had ook geluk dat de financiële regulering in China lange tijd laks was. De financiële sector was heel ouderwets, er was nauwelijks innovatie en de instanties hadden geen idee wat ze met Alipay aan moesten. Voor een bedrijf als Alipay kwamen de perfecte voorwaarden zo samen.”

Dans met de Partij

Maar de Chinese overheid doet meer dan reguleren. Achter de schermen veranderen ook de eigendomsverhoudingen van Ant Group. In 2011, wanneer Alipay uit moederbedrijf Alibaba wordt losgemaakt, zet Jack Ma de buitenlandse investeerders buitenspel. De laatste jaren haalt het bedrijf vooral kapitaal op bij overheidsbedrijven en staatsfondsen. De precieze eigendomsstructuur is onduidelijk, maar volgens sommige experts heeft Peking ondertussen een beslissende stem.

De positieve uitleg is dat zoiets erbij hoort in een land als China. “In China moet je als privébedrijf een soort dans uitoefenen met de Partij en de staat”, zegt Duncan Clark, directeur van consultancybureau BDA China en auteur van een boek over Alibaba. “Jack Ma weet heel goed hoe hij dat spel moet spelen. De overheid laat hem begaan omdat hij ­dynamiek brengt in de economie, maar legt hem ook restricties op. Je ziet dat Alipay daar telkens een antwoord op vindt en er zelfs sterker van wordt.”

De negatieve uitleg is dat de overheidscontrole nu wel erg ver gaat, en dat Jack Ma het spel heeft verlaten. In 2019 ging hij met pensioen. “Jack Ma is slim, hij kon het gevaar ruiken”, zegt een Chinese financieel expert, die vanwege de gevoeligheid van dit onderwerp niet met zijn naam in de krant wil. “Hij realiseerde zich dat hij in het vaarwater van de Communistische Partij zou komen en is teruggetreden.”

Die nauwe banden met de overheid maken Ant Group verdacht in het buitenland, zeker in de VS. In 2018 blokkeerde de Amerikaanse overheid de verkoop van geldtransferbedrijf MoneyGram aan Ant Group, op grond van de nationale veiligheid. Op dit moment overweegt Washington om Alipay op een zwarte lijst te plaatsen, net als TikTok en WeChat. Officieel om te voorkomen dat Amerikaanse data in Chinese handen vallen, maar zo vlak voor de beursgang lijkt het ook een politieke zet.

Hongkong

Het lijkt Ant Group niet te deren. Het bedrijf biedt Alipay in steeds meer landen aan Chinese toeristen aan en investeert in Aziatische fintechbedrijven, maar heeft zijn buitenlandse expansie op een laag pitje gezet. “Ze hebben hun ambities in de VS al teruggeschroefd”, zegt Clark. “Wat boeit het? De Amerikaanse financiële sector is zo verouderd. Een cheque die in Californië is uitgeschreven, kun je niet innen in Nevada. Amerikaanse banken kijken afgunstig naar Chinese fintech.”

Dat Ant Group zich nu vooral op China concentreert en op zijn dans met Peking, blijkt ook uit de beursgang: die vindt plaats op de beurzen van Hongkong en Shanghai, niet op Wall Street. “Dat is een manier om steun aan Hongkong te betuigen en te tonen dat China niet afhankelijk is van de VS”, zegt Clark. “Er valt politieke winst mee te behalen, die mogelijk compenseert voor andere zaken. Het is symbolisch belangrijk dat deze beursgang groot en succesvol is.”

Zo bouwt Ant Group verder aan zijn fintechimperium, manoeuvrerend langs binnen- en buitenlandse obstakels, balancerend tussen zakelijke ambities en politieke grenzen en met een fijne neus voor consumentengemak. En met succes: het bedrijf is zo ingeburgerd in China en zover vooruit op buitenlandse concurrenten dat het bijna niet meer weg te denken valt. “Ze navigeren door woelige wateren”, zegt Clark. “Maar het is een supertanker, die stop je niet zo makkelijk.”