(c) Copyright 2020, dpa (www.dpa.de). Alle Rechte vorbehalten

De coronacrisis: minder gedrag, meer beheer

We zijn tijdens deze tweede golf op een punt gekomen dat maar een deel van de bevolking nog echt gelooft dat ze zich aan de telkens veranderende voorschriften moeten houden. Daarom moeten we de focus verleggen naar beter beheer en nieuwe technologie om het virus aan te pakken.

opinie
Michiel Hendryckx
Ignaas Devisch
Hoogleraar medische filosofie & ethiek, Universiteit Gent

Ons gedrag doet ertoe. Zoveel is ondertussen wel duidelijk. We hebben het er al een half jaar over en toch lukt het nauwelijks om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen.

Aanvankelijk bleven we met de dood voor ogen al bij al solidair in ons kot. Daarna ging de deur op een kiertje waarna sommigen ze wagenwijd openbeukten en niemand nog leek te weten wat kon of mocht zodat we elkaar voortdurend met de vinger bleven wijzen zonder duidelijk kader of perspectief. Met de komst van een nieuwe regering ging de deur opnieuw dicht en mogelijk straks op slot. 

Het is niet wat het moet zijn

Maar de verwijten blijven: doe dit, doe niet dat, ga verder, ga minder ver. Met steeds scherpere verwijten over en weer. Van de mondmaskers over het bewaren van afstand tot het opduiken van feestjes of mensen die zich minder aan de regels hielden.

Elke dag lezen we wel iets in de media over wat anderen fout doen en hoe we ons eraan ergeren. Zoals Minister Jambon het een beetje moedeloos samenvatte: ‘het is altijd wat’. Dat is al een stapje verder dan ‘het is wat het is’. Niettemin staan we nog veraf van ‘het is wat het zou moeten zijn’. Vandaar de vraag: wat hebben we nodig om samen bij dat laatste punt aan te komen? 

De moralisering van de aanpak lijkt niet meer te werken

De moralisering van de aanpak van de pandemie – daarmee bedoel ik de slagzin ‘alleen als we ons allemaal goed gedragen, zal het lukken’ – lijkt alvast niet (meer) te werken. Assita Kanko herhaalde het nog eens op Twitter: ‘Als we vandaag in grotere problemen zitten, is het niet omdat de regels niet streng genoeg waren maar omdat ze niet gerespecteerd werden. Punt.’

Het klinkt goed en stoer maar hoe hard we ook elkaar veroordelen, de focus op goed gedrag biedt momenteel niet de nodige lijm om de samenleving onverdeeld dezelfde kant te laten opgaan. We kunnen daarover klagen maar misschien moeten we proberen een ander pad in te slaan dat een meer doelmatige aanpak van deze crisis voorstaat, met meer focus op technologie en goed maatschappelijk beheer.

Vooraleer ik daarop inga, is eerst wat uitleg nodig over de plaats van ethiek in verschillende samenlevingstypes. Ik pik er voor het gemak twee uit die vandaag aan de orde zijn: een autoritair regime en een representatieve democratie.

Het zal niemand verwonderen dat vooral autoritaire regimes goed zijn in het sturen van het collectief gedrag. In vergelijking met een democratie moeten ze geen rekening houden met een draagvlak, democratisch overleg of de mening van burgers. Ze vragen mensen niet om iets te doen. Ze leggen het op, desnoods repressief. Wie niet mee wil, zal het geweten hebben. Een autoritair regime monopoliseert het antwoord op de vraag wat goed en kwaad is: goed is wat het regime zegt dat goed is. Burgers worden verondersteld zich hiernaar te gedragen of toch minstens te doen alsof.

Ethiek in de samenleving

Een democratie werkt – gelukkig – anders. Beslissingen komen niet zomaar tot stand, individuele vrijheid is een belangrijk speerpunt en wat morele overtuigingen betreft, zijn we het er in een democratie in principe over eens dat we het op moreel vlak ongeveer nergens nog over eens raken en daarom goed en kwaad uitbesteden aan het individu. Wij kiezen zelf onze normen en waarden voor zover die daarmee geen bedreiging vormen voor anderen of de openbare orde verstoren.

Daarom is een democratie toch in de eerste plaats een formalistisch systeem, met instellingen die een kader uitzetten, een rechtssysteem dat de grenzen bewaakt van wat kan of moet, maar zich voor de rest niet al te zeer moeit met morele kwesties of dagelijks gedrag wegens de redenen die hierboven zijn aangegeven. 

In normale tijden kan een democratie zich aardig wat inefficiëntie veroorloven maar niet tijdens een pandemie

In normale tijden kan een democratie zich aardig wat inefficiëntie veroorloven maar niet tijdens een pandemie. Die schreeuwt om duidelijke beslissingen en collectief aangestuurde directieven. Het adagium luidt dan ‘eenheid van commando, eenheid van uitvoering en eenheid van communicatie’.

Ook dat klinkt stoer maar het botst met alles waarvoor een democratie staat. De sturing van ons dagelijkse gedrag voelt voor de meeste mensen zeer onprettig aan. Dus is er protest of proberen sommigen de richtlijnen te omzeilen. Kortom, dan doen zij en wij wat we anders ook doen, namelijk wat we zelf denken dat goed is.

Omdat politici zeer goed beseffen hoe moeilijk het is om mensen van hun vrijheid te beroven, aarzelen ze meestal zo lang mogelijk met beperkende maatregelen. Pas wanneer de dood opnieuw aan de deur klopt, handelen ze maar dan is het al veel te laat en moeten we opnieuw in lockdown. Omdat het dan niet anders meer kan. Zoals nu.

Technologie

Vandaar mijn denkoefening: wat als we het pad van ‘goed gedrag’ minder centraal stellen in onze aanpak en meer focussen op doelmatige technologie en beter beheer? Dan is goed gedrag nog steeds nodig maar staat het minder centraal en kunnen we onze energie stoppen in het bedenken van betere oplossingen in plaats van het blijven kijven op elkaar.

Ik geef één voorbeeld. Stel dat we over enkele maanden massaal sneltesten ter beschikking hebben die een sluitende vaststelling van besmetting kunnen uitvoeren op pakweg 1 minuut. Die kunnen we dan thuis gebruiken vooraleer we de deur uitgaan. In de openbare ruimte kunnen we ze aanwenden bij pakweg de ingang van scholen, vliegtuigen, treinen, concertzalen, woon- en zorgcentra, noem maar op.

Wie niet besmet is, kan doorgaan en samen met anderen opnieuw een stukje normaal leven opnemen: samen naar concerten gaan, films bekijken, dansen, noem maar op. Wie besmet is, gaat even in quarantaine, kan rekenen op medische ondersteuning, en wordt geholpen om te traceren met wie hij of zij recent in contact is geweest zodat we het net rond her virus meteen sluiten. 

Sneltesten kunnen op termijn doen wat een scanner op de luchthaven doet

Sinds lang stappen we door een scanner om het vliegtuig op te stappen. Dus waarom niet dit soort portaal gebruiken om besmettingen meteen te detecteren zodat we bliksemsnel kunnen ingrijpen vooraleer het weer te laat is? In afwachting van een vaccin kan dit ons samen met  andere maatregelen helpen in de aanpak van de pandemie, haalt het de druk van de ziekenhuizen weg en laat het iedereen die niet besmet is een stuk van het normale leven opnieuw opnemen. Dat schept letterlijk ademruimte voor iedereen.

Zoals gezegd, dit is maar één voorbeeld en er zijn er uiteraard vele andere. Niet dat technologie alles kan oplossen maar het zou steunend zijn om de samenleving opnieuw draaiende te houden en de moordende isolatie, eenzaamheid en uitzichtloosheid bij velen te doorbreken.

De keuze voor beter beheer en meer doelmatige technologie is bovendien een democratische keuze. Het maakt onze vrijheid opnieuw mogelijk zonder dat we anderen schade toebrengen en het voorkomt dat we opschuiven richting meer autoritaire beslissingen die genomen worden uit noodzaak omdat we er anders niet in slagen het gedrag collectief één bepaalde richting in te duwen of daar alleen in slagen met een zeer zware sociale en menselijke prijs.

Burgerzin

Uiteraard zal burgerzin altijd nodig zijn en natuurlijk moeten we ons gedragen. Maar eerder dan te blijven worstelen met het motiveren van de volledige bevolking en de onderlinge polarisering op te drijven, heb ik meer vertrouwen in een medisch en technologisch masterplan dat ons langzaam weer laat opschuiven richting een normaal leven. In normale tijden houden we de samenleving ook niet bijeen door voluntarisme alleen. Waarom zou het dan wel werken in noodsituaties? 

We hebben opnieuw perspectief nodig om uit deze va-et-vient te raken

We hebben vooral nood aan goed beheer, planning en visie. Iedereen zal snappen dat we morgen geen sluitende oplossingen hebben. Bovendien breken de dijken van de zorg en alle aandacht moet nu daarnaar uitgaan.

Daarna moet het echter anders en beter. We hebben opnieuw perspectief nodig om uit deze va-et-vient te raken van deuren die even opengaan en daarna weer dicht zijn. In die zin is de urgentie van een masterplan recht evenredig met de noodzaak ervan. De zorg dreigt te imploderen en daarna met haar het sociale weefsel van onze samenleving. We staan op een kantelpunt en we moeten er alles aan doen om het gewicht naar de juiste kant van de balans te laten overhellen.

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen