Algerije houdt historisch referendum over nieuwe grondwet: weg naar democratie of politiek theater?
Bijna 25 miljoen Algerijnen mogen vandaag naar de stembus trekken om "Ja" of "Nee" te zeggen tegen een hervorming van de grondwet. De voorgestelde tekst veroorzaakte de afgelopen weken een heftig politiek debat. Optimisten zeggen dat de nieuwe grondwet een nieuw en hoopvol begin is voor het Arabische land. Een nieuwe republiek met meer vrijheden en democratie. Bij de oppositie klinkt het anders.
Zondag is geen weekenddag in Algerije. Dat is daar vrijdag en zaterdag. Toch koos de overheid ervoor om vandaag het referendum te houden vanwege de emotionele betekenis van 1 november. Vandaag herdenken de Algerijnen namelijk de start van de Onafhankelijkheidsoorlog tegen Frankrijk in 1954. Dat de overheid haar grondwetproject nu linkt aan dat heilige moment uit de Algerijnse geschiedenis schiet bij de oppositie in het verkeerde keelgat.
Geen "Bouteflika-tje" meer doen
Een president mag maximaal twee ambtstermijnen dienen. Dat is een van de belangrijkste aanpassingen in de nieuwe grondwet. Deze wijzigingen zijn het resultaat van maandenlang overleg tussen verschillende politieke partijen in het land. Tegenstanders van het referendum zeggen dat het overleg oneerlijk verliep omdat niet alle politieke stromingen even veel input mochten geven. Zo zijn volgens hen niet alle voorstellen grondig besproken.
Baas van het proces richting de nieuwe grondwet is toch huidig president Abdelmadjid Tebboune, die eind vorig jaar aan de macht kwam. Hij volgde Abdelaziz Bouteflika op, die Algerije twintig jaar lang bestuurde. Bouteflika moest in april 2019 opstappen na maandenlange straatprotesten in zijn land.
De Algerijnse Hirak of protestbeweging inspireerde duizenden jonge en oude Algerijnen om de straat op te trekken en zo luid mogelijk op te roepen tot politieke hervormingen. Dat een zieke Bouteflika, die niet meer kan spreken of bewegen, zich kandidaat stelde voor een vijfde presidentiële termijn was de druppel die de emmer deed overlopen. Niet alleen Bouteflika moest van de betogers weg, maar de hele politieke elite.
Toch blijft de president de machtigste persoon
Tebboune zelf maakt deel uit die politieke elite. Hij was onder meer premier onder het bewind van Bouteflika, en krijgt nu de steun van dezelfde politieke partijen die Bouteflika destijds aan de macht hielden. Die politieke partijen hebben de afgelopen periode ook wekenlang heftig campagne gevoerd voor de voorgestelde hervormingen in de grondwet. Die nieuwe grondwet zou volgens hen de weg plaveien naar een nieuw democratisch Algerije.
Tegenstanders van president Tebboune zeggen dat de nieuwe grondwet hem nog altijd veel macht geeft. De president blijft het laatste woord hebben inzake defensie en binnen- en buitenlands beleid. Zo zal Algerije in de toekomst troepen kunnen sturen naar missies in het buitenland op bevel van de president. Een aanzienlijke beleidsverandering voor een land dat zich tot nu toe neutraal opstelde bij regionale conflicten.
Daarnaast heeft de president volgens de nieuwe tekst het recht om het parlement te ontbinden en een derde van het hogerhuis binnen het parlement te benoemen. Hij heeft ook het recht om een derde van de leden van het hooggerechtshof te benoemen. Dat zijn vier van de twaalf belangrijkste rechters van Algerije.
De 74-jarige Tebboune is deze week naar een ziekenhuis in Duitsland overgevlogen. Verschillende leden van zijn kabinet zijn besmet met het coronavirus. Of de president zelf ook besmet is, weten we niet. De officiële communicatie meldt dat hij voor “medisch onderzoek” opgenomen is in Duitsland zonder verdere details.
Tamazight (Berbers) wordt naast het Arabisch de officiële taal
Tot nu toe werd Tamazight als een "nationale taal" gezien in het Noord-Afrikaanse land, maar niet erkend als officiële taal. Nu wordt Tamazight een officiële taal en dat kan bijvoorbeeld invloed hebben op het onderwijs. Als het berbers straks een officiële taal wordt, kan de overheid er in principe een verplicht vak van maken op school. Dat zien heel veel Arabische Algerijnen niet zitten.
Algerije is een erg nationalistisch land. Men is erg trots op zijn Arabische en islamitische identiteit. De oppositie vreest voor onnodige polarisatie en verdeeldheid onder de bevolking als de berberse identiteit plots meer voet aan de grond krijgt.
De Arabische taal kreeg eeuwenlang bijna een heilig statuut omdat het de taal is van de koran. Dat geldt niet voor het Tamazight, de facto de moedertaal in de regio vóór de opkomst van de islam. De verdedigers van de berberse taal (of liever talen) vragen meer steun om die te kunnen ontwikkelen.
Tijdens de straatprotesten vorig jaar werden verschillende betogers opgepakt omdat ze de berberse vlag omhoog hielden. Ze moesten voor de rechter verschijnen omdat ze de nationale eenheid bedreigd zouden hebben.
“De islam is de religie van Algerije, maar geen basis voor de wet”
"De islam vormt de basis voor de wet" is een veel voorkomende zin in de grondwet van landen met moslimmeerderheid. Het is door deze zin dat de macht van de islamitische wetgeving, de sharia, beschermd blijft. In Algerije zou dat niet meer het geval zijn volgens de nieuwe grondwet, zeggen verschillende islamistische partijen. In de nieuwe tekst staat: "de islam is de religie van het land", zonder verdere details. De invloed van de islamitische sharia wordt teruggeschroefd en dat "bedreigt de culturele waarden van het Algerijnse volk", klinkt het.
De tegenstanders zien deze wijziging in de grondwet als een overstap naar het secularisme, een woord dat bij vele conservatieve moslims nog altijd zorgen opwekt. Een deel van de islamistische partijen vroeg om een extra passage toe te voegen, die de islam in het land extra bescherming zou bieden. Dat lukte evenwel niet. "De islam is de religie van het land." Meer werd het niet.
Meer bescherming voor vrouwen
Sinds begin dit jaar zijn 39 vrouwen vermoord in Algerije. Dat hebben vrouwenrechtenorganisaties in Algerije kunnen registreren, maar volgens die organisaties zou het werkelijke getal veel hoger liggen. Vorige maand werd het Arabische land opgeschrikt door de gruwelijke moord op Shaima Saado, een 19-jarig meisje wier verbrande lichaam teruggevonden is aan een benzinestation. Shaima had eerder een klacht ingediend tegen haar moordenaar omdat hij haar verkracht had toen ze pas 15 jaar oud was.
De nieuwe grondwet belooft vrouwen beter te beschermen tegen geweld zowel in de privésfeer als op het werk. Daarnaast moeten vrouwelijke slachtoffers altijd toegang kunnen krijgen tot hulp. Ook dit artikel stuit op weerstand van islamisten, die het zien als een aantasting van het traditionele beeld van het gezin. De islamisten blijven verder vaag over wat ze hiermee bedoelen.
Veeleer een "Ja"
Hoeveel Algerijnen effectief geloven in de nieuwe grondwet en de nieuwe republiek moet vandaag nog blijken. Het ja-kamp heeft sowieso meer kans, maar de overwinning moet ook overtuigend overkomen. Een lage opkomst zal de overheid en zijn aanhangers in verlegenheid brengen. De coronacrisis mag geen excuus zijn omdat de cijfers in Algerije momenteel gunstig zijn. Daarnaast heeft het ja-kamp meer aanhang in zowel steden als de verre afgelegen regio’s. Dat kan zeker tellen in een land dat 78 keer groter is dan België.