Nieuwe lockdown terwijl iedereen op zijn tandvlees zit: hoe zorg je dat mensen doorbijten?

Vlak voor de lockdown ingaat met zijn allen naar de winkel. Op de Meir in Antwerpen stonden gisteren rijen mensen aan te schuiven om toch nog wat kleren te kopen. Antwerps gouverneur Cathy Berx (CD&V) noemde die koopzondag “cynisch”. 

Iedereen die afgelopen weekend ging shoppen moet geweten hebben dat dat geen goed idee was, maar deed het toch. Het zegt iets over de motivatie die we hebben om de lockdownmaatregelen te volgen. Uit de wekelijkse bevraging van motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent) blijkt nog ongeveer 50 procent van de mensen vastberaden te zijn de regels te volgen. 

Ter vergelijking: in maart, toen de eerste lockdown begon, lag dat nog op 80 procent. Let wel, de laatste enquête liep tot en met vorige week maandag, een dag nadat Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) gezegd had niet te hoeven blussen als het huis niet in brand staat. Intussen is ons land al deels op slot gegaan. 

Geef mensen perspectief

De cruciale vraag die virologen en beleidsmakers zich hebben gesteld, is hoe ze ervoor kunnen zorgen dat de bevolking de regels opvolgt en niet gaat muiten. De eerste stap, zo weet Vansteenkiste, is perspectief geven. Dat heeft de regering ook gedaan. De lockdown loopt nu tot 13 december, op 1 december komt er al een evaluatie over waar we staan. Zo geef je een soort van licht aan het einde van de tunnel. 

De coronabarometer had daarbij een handig hulpmiddel kunnen zijn. Daarin staan vier niveaus omschreven. Hoe hoger het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames, hoe strenger de overeenkomstige maatregelen. Zo weet het grote publiek waar het aan toe is. Het probleem: we zitten intussen zo ver voorbij niveau 4, dat de barometer op dit ogenblik compleet nutteloos zou zijn. De experts van Celeval, die het Overlegcomité bijstaan in zijn beslissingen, hebben daarom aangeraden om hem op voorlopig op zak te houden.

Stel concrete doelen

Daarnaast wijzen die experts erop dat we best werken met haalbare tussentijdse doelen. “Zodat de bevolking het gevoel heeft dat we vooruitgang boeken, wat de motivatie en het welbevinden ten goede komt”, staat in hun verslag.

“Vergelijk het met een marathonloper die zijn race indeelt”, zegt Vansteenkiste. “Eerst zullen we de stijging in curve moeten keren, vervolgens moeten we de plateaufase doorkomen, om dan de cijfers te doen dalen. Bij elk van die tussenpunten kunnen de beleidsmakers aangeven of we op schema zitten en de bevolking een pluim geven. Daarna kunnen we voort met de barometer.”

Vermijd angst

Die hoop op beterschap en af en toe een compliment is effectiever dan de mensen bang maken, weet Vansteenkiste. Angst heeft slechts een kortstondig effect, blijkt uit zijn onderzoek. “Dramatische oproepen van dokters en verpleegkundigen over hoe het op hun afdelingen uit de hand loopt, zijn natuurlijk relevant. Maar het zet mensen niet noodzakelijk aan tot actie”, zegt hij. Inzicht waarom maatregelen nodig zijn en een duidelijk verwachtingspatroon doen dat wel. 

Belonen werkt beter dan straffen

Nederlandse psychologen pleiten ervoor om ook meer schouderklopjes uit te delen. Denny Borsboom, hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Amsterdam, vindt zo dat wie het goed doet, beloond moet worden, zegt hij in de krant NRC. De corona-app zou in die zin ook bemoedigend kunnen werken, in plaats van enkel als waarschuwing. Als de gebruiker een week lang goed afstand heeft gehouden, zou die een ‘goed gedaan’-berichtje mogen krijgen. 

Hoogleraar klinische psychologie Ariane Bazan (ULB en Université de Lorraine), die net als Vansteenkiste in Celeval zetelt, wil daar toch voorzichtig mee zijn. “Die beloning gaat enkel helpen bij mensen die al bereid zijn om de regels na te leven”, zegt Bazan. “Op anderen kan zoiets misschien heel neerbuigend of infantiliserend overkomen.” 

Creëer eenheid

Een groot gevaar is volgens Bazan de verdeeldheid binnen de samenleving. Bij sommigen is de frustratie en de woede over de maatregelen heel groot. De overheid moet proberen om iedereen aan boord te houden en zoveel mogelijk de dialoog aan te gaan met wie het niet eens is. Dat is een belangrijk punt om mee te nemen in de communicatie over nieuwe maatregelen. 

“Politici wijzen erop dat velen het goed doen”, zegt Bazan. “Maar er is nog iets wat ze expliciet moeten zeggen. Ook de doelgroepen van wie men doorgaans verwacht dat ze minder strikt alles naleven, doen hun uiterste best. Zoals de jongeren. Dat moeten ze duidelijk erkennen.” 

Solidariteitsacties

Wat ook hielp om de vorige lockdown door te komen: de vele spontane initiatieven van burgers, zoals ludieke filmpjes op de sociale media, de ‘berenwandelingen’ met kinderen en natuurlijk de dagelijkse applausmomenten voor de zorg. Zoiets kun je niet opleggen vanuit de overheid.

Zowel de virologen als de regering verwelkomen daarom de ‘Zorg voor licht’-actie van VTM en Het Laatste Nieuws, die oproept een lichtje voor het raam te plaatsen tussen 18 uur en 22 uur als steun voor de zorgkundigen. “Daarnaast kunnen we een dag in de week uitroepen tot ‘afhaaldag’, om de horeca te steunen”, zegt Vansteenkiste. “Ik zit ook deze week samen met Studio Brussel om te kijken op welke manier we De Warmste Week voor een deel in het teken kunnen zetten van corona.”

Hoe ge(de)motiveerd ben jij om de maatregelen te volgen? Laat het via deze studie aan de onderzoekers van de UGent weten.