De apocalyps was voorspeld, maar Afrika is veel minder hard getroffen door het coronavirus: hoe komt dat?

Toen het coronavirus zich begon te verspreiden in China, waarschuwden de eerste waarnemers al voor een drama in Afrika. Met zoveel verkeer van mensen en goederen tussen China en Afrika zou het virus zich daar snel verspreiden. Maar de eerste coronabesmettingen in Afrika werden ingevoerd uit Europa.

Bekijk het uitgebreide verslag uit "Terzake" hier en lees voort onder de video:

Toen in Italië de ziekenhuizen overstelpt geraakten en covid-patiënten zelfs in de gangen lagen, voorspelden experts de apocalyps in Afrika. Het zwakke gezondheidssysteem zou zoiets nooit de baas kunnen. Vergeleken met de hypermoderne Europese ziekenhuizen stellen de afdelingen intensieve zorg in de meeste Afrikaanse landen weinig voor. Er zijn ook amper beademingstoestellen.

"Wij hadden vijftien beademingstoestellen die werkten", zegt dokter Hamed Ouattara. Hij is anesthesist en werkt op de afdeling intensieve zorg in het Tengandogo ziekenhuis van Ouagadougou, hoofdstad van Burkina Faso.

Hij leidt me rond op de afdeling. "Onze regering heeft meteen beademingstoestellen aangekocht." Hij toont me de tientallen state-of-the-art ziekenhuisbedden met gloednieuwe beademingstoestellen, de meeste nog half ingepakt in plastic.

Dokter Ouattara heeft stage gelopen in het Erasmusziekenhuis in Anderlecht en kent dus het hoge niveau van de Belgische gezondheidszorg. Toen hij zag hoe zelfs dat systeem overbelast dreigde te geraken, vreesde hij het ergste voor Burkina Faso.

Zijn ziekenhuis is het beste en meest moderne van het land en werd  aangeduid als hét coronaziekenhuis. De afdeling intensieve zorg werd gereorganiseerd. Het rampenplan voor de ebola-uitbraak van 2014 werd opnieuw bovengehaald, de ebolapakken werden klaargelegd. (Ter info: Burkina Faso is toen gespaard gebleven van ebola.)

Maar op het hoogtepunt van de pandemie lagen er amper vijftien covid-patiënten op intensieve. Op het moment van onze rondleiding liggen er al enkele dagen géén meer. We lopen rond in een lege afdeling, met lege bedden en werkloze beademingstoestellen.

"We hebben beslist om de afdeling weer te openen voor de andere patiënten en we behouden nog een paar bedden voor coronagevallen", zegt dokter Ouattara.

In Burkina Faso zijn nog geen 2.500 besmettingen vastgesteld en zijn er 67 coronadoden te betreuren. Op een bevolking van 20 miljoen mensen.

De cijfers tonen duidelijk aan dat Afrika veel minder hard getroffen is dan de andere continenten (Oceanië even buiten beschouwing gelaten). Slechts 3,5% van alle coronadoden viel in Afrika, terwijl daar 17% van de wereldbevolking woont. En dat ligt niet aan gebrekkige registratie. Onderzoek naar onder meer begraafplaatsen toont duidelijk aan dat er in de meeste landen geen oversterfte is.

Uiteraard zijn de cijfers niet overal dezelfde. Landen in het noorden en het zuiden van het continent (zoals Marokko, Tunesië, Zuid-Afrika) tellen proportioneel meer besmettingen en meer doden dan de landen rond de evenaar. In die landen zien ze nu ook een tweede golf. Maar in landen als Burkina Faso lijkt de pandemie bijna voorbij.

Bekijk de analyse van professor Marleen Temmerman uit "Terzake" hier en lees voort onder de video:

Dat merk je ook in het straatbeeld. De meeste mensen in de hoofdstad Ouagadougou hebben wel een mondmasker bij, maar ze dragen het amper. Er worden opnieuw handen geschud, minutenlang soms, een essentieel begroetingsritueel in Burkina Faso.

Ook Afrikaanse wetenschappers zijn verrast en zoeken nu uit waarom het continent zoveel minder geraakt is. Onder hen professor Maxime Koiné Drabo, Hoofd Onderzoek van de overheidsdienst Volksgezondheid.

"Het zachte klimaat is natuurlijk een factor, waardoor mensen hier veel meer buiten leven dan in Europa", zegt hij. 

Ook de jeugdige bevolking speelt mee: de mediane leeftijd in Afrika is ongeveer 20 jaar (de mediane leeftijd is de leeftijd van de middelste als je iedereen rangschikt van oud naar jong), in Europa is dat het dubbele. Vooral oudere mensen sterven aan Covid-19, ook in Afrika.

"Er zijn veel minder oude mensen in Afrika, minder obese mensen, minder mensen met diabetes", legt professor Drabo uit, "dus sterven er minder mensen".

Hij voegt eraan toe dat er in Burkina Faso geen rusthuizen zijn. "De oudere mensen leven hier samen met de jongeren. Ze delen dus ook hun darmflora en -fauna en wellicht ook hun resistentie."

"Het is trouwens niet uitgesloten dat het coronavirus al langer bestond in Afrika vóór de eerste gevallen opdoken in China", suggereert de professor. In de diepvriezer van zijn laboratorium hebben ze bloedstalen bewaard van vóór de coronacrisis. "Die zijn positief getest op Covid-19."

Het is nog wachten op meer en diepgaander onderzoek, maar het is volgens professor Drabo best mogelijk dat een vorm van dat coronavirus al langer rondwaart in Afrika, waardoor vele mensen er niet meer zo ziek van worden. 

Volgens de nationale corona-coördinator, dr. Brice Bicaba, is de agressieve aanpak van het virus ook één van de oorzaken voor de lage cijfers. Vele Afrikaanse landen gingen in (gedeeltelijke) lockdown nog vóór de eerste covid-patiënten stierven. Ze reageerden vóór er een probleem was.

Internationale vluchten werden geannuleerd, beperkende maatregelen werden bijna overal vroeger ingevoerd dan in Europa. En de ordediensten dwongen die vaak hardhandig af.

Nieuwe coronagevallen werden actief opgevolgd en in quarantaine gezet. Scholen bleven maandenlang gesloten. 

In Burkina Faso werd de hoofdstad Ouagadougou zelfs een tijdlang hermetisch afgesloten van de rest van het land. Alleen zeer essentiële verplaatsingen waren toegestaan. De markt werd gesloten.

Die maatregelen hebben niet alleen het virus afgeremd, maar ook de economie. De marktkramers vertellen ons dat ze - zoals de meeste burkinabé - leven van dag tot dag. "Wat wij overdag verdienen, eten we 's avonds op", vertelt Ibrahim Nakoulement, die een maand lang zonder enig inkomen viel.

Hij verkoopt reiskoffers, niet meteen het meest verkochte product op de markt dezer dagen. Zelfs nu de markt weer open is, ziet hij nog altijd zwarte sneeuw. Er zijn geen buitenlanders meer, geen toeristen, we moeten onze verkoopwaar aan elkaar slijten, en we hebben geen geld…

We spreken met een man die enkele jeansbroeken om z'n schouder gedrapeerd heeft. Hij was ober in een driesterrenhotel, maar is er ontslagen. Hij komt niet meer rond en probeert nu broeken te verkopen.

Wie hier zonder inkomsten of zonder werk valt, kan niet terugvallen op een vangnet als de sociale zekerheid. De meeste mensen leven van de informele economie. Daarin bestaan geen steunmaatregelen.

Neem nu Fati Ilboudo. Zij had het mooi voor mekaar, vóór corona. Een mooi huis aan de rand van de provinciestad Koudougou, met een mooie keuken, drie slaapkamers en een gezellige binnenkoer. Ze werkt samen met zestig andere vrouwen uit de streek in een coöperatieve die karitéboter produceert. Trots toont ze ons de verschillende machines die van de karitéamandelen boter maken. Het is een geliefd cosmeticaproduct voor huid- en haarverzorging.

Fati brengt ons mee naar de opslagplaats waar duizenden potten karitéboter zijn opgestapeld. "Allemaal bedoeld voor Frankrijk, voor het bedrijf l’Occitane, maar de export is stilgevallen. Frankrijk wil voorlopig geen karitéboter meer", zegt Fati sip.

Alle zestig vrouwen hebben nu al maanden geen inkomsten meer. Bij het schoolbestuur hebben ze uitstel van betaling van het schoolgeld van de kinderen gevraagd. Fati bereidt nu nog één maaltijd per dag in plaats van drie. Rijst staat niet meer op het menu, dat is te duur. Ze eten nu elke dag ‘to’, een maispasta. "We zijn arm geworden", zegt Fati een beetje beschaamd.

Ze neemt ons mee naar haar huis. De helft van het gebouw is ingestort. Dat is gebeurd in september, tijdens de overstromingen. Geld om haar huis te herstellen is er niet. Daarom heeft ze haar kinderen nu tijdelijk ondergebracht bij de buren.

De tweede golf van het coronavirus zal hier kennelijk niet toeslaan in de ziekenhuizen, maar bij de mensen thuis, waar de armoede nu genadeloos toeslaat. 

Bekijk hier een bijhorende reportage uit "Terzake":