‘Men wil dit thema politiek uitbuiten’: onderzoeker Pascal Debruyne over het Minderhedenforum

“Het is een obsessie”, zegt Pascal Debruyne, onderzoeker aan de Odisee Hogeschool. “Als het over asiel en migratie en integratie gaat, wil de Vlaamse overheid duidelijk maar één ding: de volledige controle krijgen. En niet om een beleid te voeren dat de minderheden ook echt kansen biedt, maar gewoon om dit thema politiek te kunnen uitbuiten, om te tonen hoe streng en hard de overheid wel is voor nieuwkomers. Dat is de belangrijkste zorg van haast elke beleidsmaker met wie ik hierover interviews lees: geruststellende taal spreken voor een haast imaginaire kiezer – de blanke arbeider, die ontevreden zou zijn. Alles staat in dat licht. Zo krijg je twee soorten burgers: primaire en secundaire.”

Debruyne doet al meer dan vijftien jaar onderzoek naar integratie en inburgering in ons land – nu is hij vooral bezig met gezinshereniging. Het aanvankelijke plan van Vlaams minister van Samenleven Bart Somers (Open Vld) om het Minderhedenforum op droog zaad te zetten en in plaats daarvan een nieuwe, schimmige organisatie Join.Vlaanderen te subsidiëren, vond hij woensdagmiddag “hallucinant”. En toen kwam ineens het nieuws dat Somers zijn plannen aanpast en wil dat beide organisaties gaan samenwerken.

Bent u blij met de bocht van Somers?

Pascal Debruyne: “Het is goed dat hij een rol blijft zien voor het Minderhedenforum. Dat is het enige betrouwbare, overkoepelende vehikel dat op het terrein contact heeft met echte organisaties, met echte mensen. Hij moet daarin meer investeren, niet minder. Want dat is de vraag: hoe zal men het geld verdelen en wat gebeurt er met de expertise? Je kunt een organisatie niet failliet laten gaan en tegelijk de kennis bewaren.”

Waarom wilde hij het Minderhedenforum eerst dumpen, denkt u?

“Ik begreep het niet goed. Hij schreef dat die nieuwe organisatie, waar de 750.000 euro naartoe zou gaan die het Minderhedenforum vroeger kreeg, ‘de vorm van de toekomst’ is. Nu heb ik die zin al tien keer gelezen en ik weet nog niet wat hij daarmee bedoelt. Dit is politieke taal, dit gaat louter om vorm en verpakking, niet om concreet beleid. U moest eens weten wat al die etnisch-culturele zelforganisaties, die het Minderhedenforum al jaren overkoepelt, doen op het terrein: zij vormen een actief en belangrijk middenveld.”

Neem ons eens terug in de geschiedenis. Hoe en waarmee is het integratiebeleid in ons land begonnen?

“In de praktijk begon dat eind jaren 60, begin jaren 70 al. Er waren toen al heel wat integratiepioniers die rondliepen in de wijken – culturele types, sociaal werkers en progressieve pastoors, die aan de slag gingen met de nieuwkomers in de volkswijken. Pas na de doorbraak van het Vlaams Blok, eind jaren 80, kwam er een beleid door de overheid. Aanvankelijk was dat vooral sociaal-economisch geïnspireerd, gaandeweg werd het probleem als het ware geculturaliseerd. Men probeerde de verzuring tegen te gaan door te verzoeten.”

Was dat de periode van de couscous-avonden, waar mensen uit de buurt elkaar konden leren kennen?

“Wel, laten we zeggen dat er werd ingezet op het versterken van het sociale weefsel, op sociale cohesie. Maar in de jaren 90 gebeurden er ook stevige investeringen in de sociale woningbouw, bijvoorbeeld. De achterstandswijken moesten vooruitgaan. Maar het basiswerk bleef altijd het belangrijkste: mensen die bereid waren om nieuwkomers te helpen met administratie, kindergeld, belastingen, schoolkeuze voor de kinderen, en noem maar op. Daaruit ontstond dat etnisch-culturele middenveld. En daar pikte de overheid dan op in door – na het rapport van Paula D’Hondt als Koninklijk Commissaris voor het Migrantenbeleid (in 1989, JDC) – de voorganger van het Minderhedenforum, het Intercultureel Centrum voor Migranten, in het leven te roepen.”

Bereiken die organisaties veel mensen?

“Op de avonden die al die verschillende verenigingen organiseren, zijn altijd honderden mensen aanwezig. Dat is een enorm draagvlak. En al dat werk gebeurt onbezoldigd. Dat is in feite niet te rechtvaardigen, als je weet dat de integratiecentra van de overheid zelf zo goed gefinancierd werden, net zoals het huidige Agentschap voor Integratie en Inburgering. Die discrepantie is veel te groot.”

Wat de Vlaamse regering blijkbaar betreurt, stond te lezen in het regeerakkoord, is dat die etnisch-culturele verenigingen de ‘segregatie’ in de hand werken. En daar wil het beleid vanaf.

“Maar dat beeld klopt allang niet meer. Die verenigingen zijn niet meer te vergelijken met die van dertig of twintig jaar geleden. Ze zijn zelf superdivers geworden, dus van segregatie is geen sprake – er zijn organisaties die met Afghanen en Syriërs en Eritreeërs werken, bijvoorbeeld. Dat is dus geen statische wereld die is stil blijven staan. Het is ook niet meer puur religieus of identitair geïnspireerd. Beschouw die verenigingen als kleine OCMW’tjes of kleine vakbondjes, die mensen helpen en vertegenwoordigen waar nodig.”

Maar voor deze regering zijn ze blijkbaar niet geïntegreerd genoeg.

“Dat is dus pure framing. Waarom geldt die redenering niet voor de rest van het Vlaamse verenigingsleven? Er zijn heel wat organisaties – van Davidsfonds tot Willemsfonds en de Vlaamse Volksbeweging – die stevig betoelaagd worden en die totaal niet divers zijn. Dat zijn dus twee maten en gewichten. En daar heb ik het als democraat erg moeilijk mee. Het beleid dat Vlaanderen voert met betrekking tot minderheden gaat niet uit van gelijkwaardigheid.”

Men zou het Davidsfonds ook etnisch-culturele segregatie kunnen verwijten, zegt u?

“Er worden in elk geval andere eisen gesteld aan dat soort organisaties, die ook mensen samenbrengen, dan aan de verenigingen die elkaar vinden in het Minderhedenforum. Dat kun je principieel niet maken.”

Was het Minderhedenforum te kritisch voor het beleid, en wilde N-VA er daarom in het regeerakkoord tussen de regels al vanaf, denkt u?

“Met dat regeerakkoord wilde de N-VA in elk geval straffe stappen zetten op de culturele en identitaire breuklijn. Vergeet niet dat de partij maandenlang heeft onderhandeld met het Vlaams Belang. Dat moest symbolisch worden verzilverd, zodat het verlies van N-VA bij de verkiezingen in winst kon worden omgebogen. Daarom moet Somers als liberaal minister toch veel slikken: de overtreffende trap van het beleid van zijn voorgangster Liesbeth Homans. Kijk maar naar het inburgeringsbeleid.”

Dat is flink strenger geworden.

“Nieuwkomers krijgen nu niet alleen een inspanningsverbintenis, maar zelfs een resultaatsverbintenis, met een examen. En ze moeten betalen voor hun cursussen. Het effect daarvan is dat veel minder mensen die cursussen zullen volgen. Denk maar aan de immigranten uit Oost-Europa. Zij kunnen niet worden verplicht en zullen dat dan ook minder doen. Gevolg: minder Oost-Europeanen zullen onze taal leren spreken. Dat is toch verbijsterend. Men wil meer integratie, en men krijgt minder integratie.”

Somers had heel wat geloofwaardigheid als inclusief politicus. Is hij die kwijt?

“Het is duidelijk dat Bart Somers de burgemeester van Mechelen niet dezelfde is als Bart Somers de Vlaamse minister. Al wil ik geen intentieproces maken, hij zit natuurlijk in het keurslijf van dat regeerakkoord. En als burgemeester kon hij veel pragmatischer zijn.”

Laten we eens even naar Join.Vlaanderen kijken. Dat ziet er maar een rare organisatie uit, die speciaal voor deze subsidies in het leven werd geroepen. 

“Ik vind het oorspronkelijke bericht waarin alle partners van Join.Vlaanderen werden opgesomd, toch wankel. Een paar van die zogenaamde partners, waaronder het Hannah Arendt Instituut, hebben al duidelijk gemaakt dat ze geen samenwerkingsakkoord hebben. Dat maakt deze constructie zelfs juridisch wankel, vrees ik.”

Hoezo?

“Wel, de vraag is of je een dossier voor subsidies mag indienen waarin dingen staan die niet aan de waarheid beantwoorden. Mag dat wettelijk wel?”

Somers speelde ook de initiatiefnemers van A Seat At The Table (ASATT) uit, terwijl navraag mij leert dat ze geen trekkers van het initiatief zijn, maar gewoon willen samenwerken met iedereen die ‘op een ernstige en ambitieuze manier’ met hun doelgroep aan de slag gaat, welke organisatie dat ook is.

“Interessant. Ook de manier waarop ASATT werd uitgespeeld, roept dus vragen op. Er werden partnerschappen geclaimd die helemaal niet gebetonneerd zijn.”

Wat is het centrale probleem bij dit incident, volgens u?

“Dat deze Vlaamse regering met alle geweld het primaat van de politiek wil installeren. En daarom een groot probleem heeft met het middenveld. Vroeger bestond er zoiets als gesubsidieerde vrijheid: organisaties werden gesubsidieerd, maar hun kritiek en tegenspraak werden aanvaard, als deel van de checks-and-balances van een democratisch bestuur. Vandaag is het veeleer: wiens brood men eet, wiens woord men spreekt. Dat stoort mij bijzonder. Het middenveld moet worden geherwaardeerd.”