‘Trump beweegt van populisme naar autoritarisme’

De verkiezingsrace is nog niet gelopen voor de Republikeinse Partij. Mitch McConnell, de Republikeinse leider in de Senaat, verklaarde dinsdag dat hij Joe Biden niet zal betitelen als verkozen president tot het onderzoek naar mogelijke stembusfraude is afgerond. Ondertussen blokkeert het ministerie van Buitenlandse Zaken stapels berichten met gelukswensen van buitenlandse regeringsleiders aan Biden. Mike Pompeo, minister van Buitenlandse Zaken, liet dinsdag zelfs doodleuk weten dat hij werkt aan “een soepele machtsoverdracht naar een tweede termijn voor de regering-Trump”. 

Mogen we stilaan spreken van een staatsgreep in de Verenigde Staten?

“Een staatsgreep lijkt me nog wat te sterk uitgedrukt. Daar kun je pas van spreken als Trump effectief zijn macht niet overdraagt in januari. Maar problematisch is het zeker, want door de verkiezingsuitslagen niet te accepteren ondermijnt Trump de legitimiteit van het hele democratische systeem. En met hem lijken steeds meer Republikeinen dat te doen. Een nieuwe peiling toont dat 74 procent van de Republikeinen vindt dat de verkiezingen slechts een beetje of helemaal niet fair verliepen. Trumps boodschap wordt dus breed gedragen.”

Vreest u dat de Amerikaanse democratie op de helling komt te staan?

“Die dreiging is er zeker. Door Trumps uitlatingen voelen extreemrechtse groeperingen als de Proud Boys zich ook gelegitimeerd. Je ziet nu dat die zich bezinnen of ze in actie moeten schieten. De meer gematigde leden van die groeperingen willen afwachten wat de rechtszaken teweeg zullen brengen, terwijl de radicale leden oproepen om niet zo lang te wachten.

“Bovendien weten we uit studies bij andere landen waar de democratie in het gedrang kwam, dat het cruciaal is dat burgers dan op straat komen en de legitimiteit van het systeem verdedigen. Dat is in de Verenigde Staten tot dusver nog niet gebeurd.” 

Trumps boodschap dat de verkiezingen gestolen zijn past helemaal in de populistische retoriek die hij al jaren hanteert. In hoeverre moet dit ons dan verbazen? 

“Natuurlijk is het een populistische uitdrukking. Het is ook niet nieuw voor een populist om de rechtsstaat te bekritiseren. Maar voor populisten is het volk wel soeverein, en zijn de verkiezingen als het ware een feest van die volkssoevereiniteit. De uitslagen van de verkiezingen aanvechten, is dus zeker niet iets wat elke populist zou doen. Trump gaat hiermee eigenlijk een stap verder: hij beweegt eigenlijk van populisme richting autoritarisme. Het plaatst Trump in dezelfde categorie als andere autoritaire populistische leiders als Viktor Orbán. Het is iets dat we in de naoorlogse Verenigde Staten nog niet eerder meegemaakt hebben.”

Zou Trump echt weigeren om zijn plek in het Witte Huis af te geven? Of wat zou hier nog achter kunnen zitten? 

“Het kan dat Trump daadwerkelijk niet van plan is om zijn macht af te geven. Maar het kan evengoed dat hij dit doet met het oog op het verlies van zijn onschendbaarheid. Want als Trump president af is en dus niet langer onschendbaar is, hangen hem nogal wat rechtszaken boven het hoofd, zoals over zijn belastingontduiking of de Russische inmenging bij de vorige verkiezingen. Met de druk die hij nu opvoert, hoopt hij misschien dat Biden bepaalde toegevingen zal doen. Een ander motief kan zijn dat hij zich hiermee een toekomst probeert te verzekeren als spreker des lands namens het deel van de bevolking dat als één man achter hem staat.” 

Veel zal afhangen van hoe de Republikeinse partij zich opstelt. Nogal wat prominenten, zoals de Republikeinse Senaatsleider Mitch McConnell of minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo, blijven Trump steunen. Is de partij met Trump naar rechts opgeschoven? 

“Niet meteen. Er was altijd een grote groep politici die achter Trump stond. Dat zijn diegenen die hem nu openlijk verdedigen. Die groep is niet per se groter, maar wel meer uitgesproken geworden. Bij de meer gematigde Republikeinen, de Bushes bijvoorbeeld, hoorde je wel meteen felicitaties voor Biden. Daarnaast zijn ook heel wat Republikeinen die niet goed weten hoe ze dit moeten inschatten, en die wachten om zich uit te spreken tot de rechtszaken meer duidelijkheid geven. Het toont vooral al aan hoeveel verschillende stromingen er zijn binnen eenzelfde partij.”

Zou het verlies van Trump kunnen leiden tot de opmars van een nieuwe rijzende ster op rechts in de VS, zoals we na Wilders Baudet kregen in Nederland? 

“Die kans is er zeker. De verkiezingen tonen in elk geval dat een groot deel van de Amerikanen zijn gedachtegoed aanhangt. Anders dan in Europa is het er door het kiessysteem wel erg moeilijk om een nieuwe beweging te starten, dus zijn opvolger zal van binnen de eigen Republikeinse partij moeten komen. Wie weet zelfs uit zijn eigen familie.”