Met wie? En hoe dan? Zo vieren we Kerstmis verantwoord en origineel
De sint is zijn stoomboot nog aan het inladen, en toch vragen velen zich al af: zullen we Kerstmis kunnen vieren? Met wie? En hoe dan? Wij sprokkelden tips voor een coronaveilige kerst. ‘De overheid zou met een inspiratiegids moeten komen.’
Kerststress (de; m) [kerst·stress]. Periode voor Kerstmis van aanhoudende geestelijke druk die veroorzaakt wordt door een of meerdere van volgende verschijnselen: een gebrek aan cadeau-inspiratie voor de bomma; het schiften van de saus voor bij de wildragout; het vooruitzicht van langer dan tien minuten te moeten vertoeven in het gezelschap van de irritante nonkel; en bovenal door de eeuwige vraag: zullen er wel genoeg kroketten zijn?
Mocht de Dikke Van Dale geïnteresseerd zijn om onze definitie over te nemen: doe gerust, we zullen er niets voor aanrekenen, maar wacht misschien nog een jaartje. Kerststress heeft anno 2020 een net iets fundamentelere bijklank gekregen. Het is de stress of we überhaupt wel Kerstmis zullen kúnnen vieren.
Ja, is het antwoord wanneer we de ‘Corona Kerstsimulator’ van UGent-onderzoeker en informaticus Bart Mesuere raadplegen. Hij houdt online grafieken bij over de evolutie van het virus en heeft dus ook een tooltje ontwikkeld dat aan de hand van het aantal nieuwe besmettingen per dag een prognose doet over welke kleur onze kerst zal uitslaan. Afgelopen week daalde het aantal besmettingen gemiddeld met 45 procent per dag. Blijft die daling aanhouden, dan zitten we tegen 25 december in de gele zone, op het randje van groen zelfs. Wat zou willen zeggen dat we hardop kunnen beginnen dromen van gevulde feestdissen (en de daaropvolgende indigestie).
Maar Mesuere is de eerste om ons daarvan te weerhouden. “Kijk naar de disclaimer boven mijn grafieken”, zegt hij, “dit is géén wetenschappelijk model of een voorspelling van de toekomst. Het is enkel een tool om snel het effect van verschillende groeipercentages te laten zien. Daarom dat er ook schuifbalkjes staan: je kunt er zelf mee spelen en zien hoe sterk de cijfers zouden moeten dalen, als we tegen kerst in de groene cijfers willen zitten. Het is een spielerei, meer niet. Ik zou niet willen dat mensen dit verkeerd begrijpen.”
Meer dan een snelle blik op de kerstsimulator heeft viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) niet nodig om de terughoudendheid van Mesuere volmondig te bevestigen. “Er wordt bijvoorbeeld geen rekening gehouden met onze veranderde teststrategie. We testen geen mensen zonder symptomen meer. Dat maakt dat je de curve ook niet op een logische manier kunt voortzetten.”
Het is evenzeer wensdenken dat de cijfers tot het einde van het jaar even snel bergaf blijven gaan”, zegt Van Ranst. “We telden begin deze week nog zo’n 10.000 besmettingen per dag. Als je rekent dat de curve wekelijks gestaag met 25 procent zal dalen, wat al best veel is, tellen we tegen Kerstmis nog steeds 1.334 nieuwe positieve testen per dag. Ter vergelijking: eind juni waren dat er minder dan 100. De curve zou al wekelijks met 50 procent moeten dalen om daar over zes weken weer in de buurt te komen. Dat wil zeggen dat de daling veel sneller zou gaan dan de stijging die aan de piek voorafging. Dat zou wel héél straf zijn.”
En dus, stel de vraag of we kerst au grand complet kunnen vieren aan Marc Van Ranst en het antwoord luidt klaar en duidelijk: neen. “Een groot familiefeest op kerstavond met vijftien, twintig man, met alle nonkeltjes en tantes en oma’s en opa’s bij: dat zal niet gebeuren.”
Een dag coronaverlof?
Maar wat dan met een kleinere kring? Kan tien man wel? Het zou de meeste families in staat stellen om toch de ouders, broers en zussen op dezelfde plek te krijgen. De suggestie doet Van Ranst diep zuchten. “Ik denk van niet. Daarvoor zal de daling echt spectaculair moeten zijn, en ik geloof niet in mirakels. Ik geloof wel dat we voor Kerstmis nog zullen kunnen praten over een nieuwe versoepeling. Dat we twee mensen in huis mogen uitnodigen, bijvoorbeeld, in plaats van één. En dan kun je wel al vieren, toch? Maar laten we nu vooral de evolutie van de cijfers wat afwachten. Het is nog te vroeg om al echte uitspraken te doen.”
Al moet hem toch nog iets van het hart. “Politici die het nu nog hebben over ‘Kerstmis redden’, daar heb ik één boodschap voor. Als we Kerstmis echt hadden willen redden, had de vorige regering nog moeten ingrijpen. Zoals wij met de virologen toen uitdrukkelijk gevraagd hebben. Maar toen zei men: ‘Waar zijn de doden dan? Waar zijn de hospitalisaties?’ Wij waren opnieuw de doemdenkers die het land nodeloos wilden lamleggen. Maar zie, nu is het dus te laat.”
Stiekem hopen velen nog op een grote versoepeling, een eenmalige uitzondering speciaal voor het eindejaar. Maar dat ziet de viroloog absoluut niet zitten. “We spreken dan over het eenmalig toelaten van een miljoenenevent. Zo’n dag coronaverlof, dat blijft niet zonder gevolgen, dat geef ik u op een briefje. We weten ook dat de komende weken bij de handelaars de vraag om toch de winkels nog te openen voor eindejaar weer zal stijgen. Maar ook daar weten we perfect wat dan staat te gebeuren: hetzelfde als het laatste weekend voor deze lockdown. Dat wordt een overrompeling van de winkelstraten. Het is de kortste weg naar een derde golf. Je mag niet vergeten: de cijfers dalen hier nu wel, maar we hebben nog steeds de derde hoogste cijfers van heel Europa. Dat is een nuchter feit.”
Van Ranst wordt daarin volmondig bijgetreden door zijn collega’s. Onder meer viroloog Steven Van Gucht, infectioloog Erika Vlieghe (UAntwerpen) en biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt/KU Leuven) benadrukten de afgelopen tijd al uitvoerig dat het uitgesloten is dat het een kerst zoals alle andere wordt. Molenberghs is zelfs het idee genegen om Kerstmis eenmalig gewoon uit te stellen tot Pasen.
Kalkoenen op dieet
Alleen: virologen beslissen niet, zoals we intussen weten, dat doen politici. Komen er nog versoepelingen voor het einde van het jaar? Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (sp.a) wil nog niet op de zaken vooruitlopen. Voor die tijd staan er nog verschillende overlegcomités gepland die de situatie nauwgezet zullen evalueren. Maar de minister blijft alvast wel bij wat hij eerder in De zevende dag al zei: “Kerst uitstellen? Allee, nee, dat gaan we niet doen. We gaan Kerstmis vieren, maar dan anders.”
Oké, anders dus. Maar hoe doe je dat? Over het Kanaal moesten ze daar niet heel lang over nadenken. Begin oktober berichtte de krant The Times daar al hoe kwekers hun kalkoenen op een crashdieet aan het zetten waren of voortijdig planden te slachten. Ze anticipeerden er alvast op dat mensen dit jaar een veel kleinere vogel op tafel zullen moeten zetten.
Dat is een kleine edoch praktische aanzet, maar het kan vast nog inventiever. Online vind je allerhande tips, gaande van tijdens het prepareren van je kerstdiner videobellen met je broer/moeder/-/grootvader die dezelfde elementen tot een eetbaar geheel trachten om te vormen, tot het adopteren van de Scandinavische traditie van het wichtelmannetje als coronaproof alternatief voor het traditionele uitwisselen van de cadeaus op 24 of 25 december. Het wichtelmannetje voert in de donkere eindejaarsweken in het geheim kleine klusjes uit, verstopt kleine verrassingen, stuurt cadeautjes op een onverwachts moment. En ja, in deze bent u het wichtelmannetje en de persoon op uw lootje van dit jaar de gelukkige.
“Het is in ieder geval belangrijk dat we een manier vinden om Kerstmis dit jaar leuk te maken”, zegt motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent). “Kerstmis is bij uitstek het moment in het jaar dat we verbondenheid ervaren, een fundamentele psychologische basisbehoefte van de mens om zich goed te voelen. Daarbovenop komt voor tamelijk wat mensen nog het religieuze aspect dat betekenis en diepgang geeft aan deze periode. En niet te vergeten: de geschenken. Een zorgvuldig uitgekozen of zelfgemaakt geschenk geven aan iemand, dat is zeggen: ik hou van jou, ik zorg voor jou, ik denk aan jou. Kerstmis vieren gaat gepaard met heel wat familiale en religieuze rituelen die we niet mogen overslaan.”
Kerntaak
Zelf vermoedt Vansteenkiste dat hij en zijn vrouw kerst zullen vieren met hun knuffelcontact, de zus van zijn vrouw. “We hebben ook een vuurschaal staan, we kunnen er kerstwafels op bakken of een kerstbarbecue houden. Misschien is het ook een optie om de buren zo even te ontmoeten. Of om met hen een avondwandeling te maken. Het is niet de manier waarop je kerst normaal viert, maar het kan ook plezierig zijn.”
De motivatiepsycholoog hoopt in ieder geval dat de overheid nog met een inspiratiegids komt. “Ik heb er vorige week nog over gemaild naar Wouter Beke en Jan Jambon: we moeten mensen handvatten reiken om de eindejaarsperiode mentaal gezond en fysiek veilig door te komen. We moeten hen goede alternatieven bieden voor onze traditionele wijze van feesten, alternatieven waar ze ook voldoening uit zullen halen. Met betutteling heeft dat niets te maken, wel alles met een zorgzame overheid, vandaag een kerntaak van de overheid. Door zelf zorgzaam te zijn voor haar burgers stimuleert de overheid ook solidariteit en wederzijdse zorg onder haar burgers.”
Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) bekijkt momenteel of hij de komende weken nog zo’n gids of een andere vorm van inspiratie kan aanreiken. In afwachting steken we zelf ons licht even op. Bij een door de wol geverfde eventplanner, bijvoorbeeld. Nadine Winten plant met haar bureau Feriatus al bijna twee decennia feesten waarbij de omvang varieert van intiem tot bombastisch en is auteur van De perfecte tafel en Het perfecte feest. Aan goede party-inspiratie heeft zij doorgaans geen gebrek. Maar corona is een vies beestje en doet ook haar creativiteit op grenzen botsen.
“Ik heb net voor de nieuwe maatregelen, toen het nog mocht, nog een vijftigjarig jubileum georganiseerd. Honderdvijftig gasten, in drie shifts: vijftig ’s middags, vijftig in de namiddag en nog eens vijftig ’s avonds. Die zitten dan allemaal aan tafels van tien, met mondmaskers, niemand mag van tafel naar tafel, ook de jubilarissen niet. Laat staan dat er gedanst mag worden. Ja, het feest kan doorgaan, maar dat doet zo’n pijn om te zien. Heb je dan eigenlijk wel een feest? Daarom hebben we drie huwelijken die op de planning stonden voor 2021 alvast laten verplaatsen naar 2022. Als het niet kan met alles erop en eraan, moet je het dan wel doen?”
Het is meteen daarom ook dat Winten geen voorstander is van het zoeken naar alternatieven om toch zo fijn mogelijk kerst te vieren. Het zal toch nooit hetzelfde zijn en het gemis van the real deal wordt dan enkel groter, vreest zij. “Maar ik ben ook bang dat mensen dan allerlei manieren gaan zoeken om toch de kantjes eraf te lopen, grenzen op te zoeken van wat kan. En dan denk ik: verdorie, doe dat toch niet. We zijn in oorlog tegen dat virus, blijf nu gewoon in uw eigen bubbel, maak het daar gezellig, en dan genieten we volgend jaar extra hard samen. Dat ik nu tegen mijn eigen winkel pleit? Ik weet het. Maar ik vind het echt onverantwoord.”
Kim Kardashian
En toch. Er zijn manieren denkbaar om Kerstmis te vieren met de mensen die ons lief zijn, die tegelijk ook coronaproof zijn. Of op zijn minst lijken. Samen onder de terrasverwarmer genieten van een winterbarbecue in openlucht, bijvoorbeeld. Of – populaire piste op sociale media de jongste weken – Kim Kardashian-gewijs feesten. De realityster vierde vorige maand haar veertigste verjaardag door goede vrienden en familie twee weken in quarantaine te laten gaan om vervolgens iedereen naar een privé-eiland te vliegen en even te kunnen doen alsof alles ‘normaal’ is.
Dat privé-eiland ligt misschien net ietsje buiten het bereik voor gewone stervelingen zoals u en ik, maar zou twee weken in quarantaine gaan echt de sleutel kunnen zijn voor zorgeloze feesten? “Op papier? Ja”, zegt Marc Van Ranst. “Sluit iedereen twee weken op zonder één contact met de buitenwereld en we slaan dat virus plat. Als je dat en petit comité wilt organiseren, moet je wel goed weten wat we onder die quarantaine verstaan. Dat wil zeggen dat niemand van je gasten nog buiten komt, niet om te werken, niet om naar de winkel te gaan. Dat wil zeggen dat niemand gedurende die twee weken zelfs nog contact heeft met zijn huisgenoten. Want stel dat je toch nog ziek wordt, of asymptomatisch positief bent, en je blijft in contact met je huisgenoten, kan het van de ene naar de andere overgaan en zo ben je na veertien dagen nog steeds even ver van huis. Dus is dat een haalbare optie? Tenzij u een familie hebt van kluizenaars of schrijvers, denk ik het niet.”
Dan maar die klimaatonvriendelijke terrasverwarmers, mocht u er nog een op de kop kunnen tikken, in het gezelschap van onze onzichtbare vriend Anderhalvemeter? “Buiten vieren is sowieso een veel beter idee”, zegt de viroloog. “Alleen zullen we nog wat moeten afwachten wat de maatregelen eind dit jaar zullen zijn. Momenteel mag u – behalve uw knuffelcontact dat ook binnenshuis mag komen – niemand in de tuin ontvangen. Maar ik ben er zeker van dat mensen straks weer heel inventief zullen zijn. Door Kerstmis te spreiden over verschillende dagen, bijvoorbeeld: maak er ineens een kerstweek of -veertiendaagse van. Zo kunnen ouders al hun kinderen even zien, alleen niet tegelijk, en sowieso liefst buiten uiteraard.”
Heeft u al een beetje moed geput? Goed zo. Maar u bent nog niet helemaal overtuigd? We kunnen u geen ongelijk geven. Op één belangrijke vraag hebben we immers nog steeds geen sluitend antwoord geformuleerd. Die vraag luidt: hoe zit dat met mijn kroketten?!
Nood breekt wet
Een verzuchting waar Charlotte De Backer wel oren naar heeft. “Niemand, maar dan ook niemand maakt kroketten zoals onze grootmoeders”, zegt de hoofddocente communicatiewetenschappen aan de UAntwerpen. De taal van eten is haar onderzoeksdomein en hoe we Kerstmis zullen vieren heeft haar en haar doctoraatsstudenten al hoofdbrekens bezorgd. Het resultaat van dat denkwerk is een tiplijstje dat ze graag wil delen.
“Het kerstdiner is bij uitstek iets waar je samen van geniet. Je geeft tijdens zo’n etentje het beste van jezelf door. Die ervaring kunnen we proberen te benaderen door af te spreken dat moeder instaat voor het voorgerecht, je broer voor het hoofdgerecht en jij voor het dessert. Vervolgens ga je met porties van jouw gerecht langs en zo eet iedereen toch hetzelfde en, nog belangrijker, proef je ook nog steeds de persoon achter het gerecht. De kroketten van mijn mama zijn effectief uniek. Als ik ze zelf maak, smaken ze totaal anders.”
Is het praktisch niet haalbaar om ieder lid van de familie een deeltje van jouw kenmerkend gerecht te bezorgen, dan is het misschien een optie om je geheime recept – nood breekt nu eenmaal soms wet – met je geliefden te delen. En is het niet mogelijk om eten met je familie te delen, doe het dan met mensen in de buurt, adviseert Charlotte De Backer.
“Denk zeker aan die buur die alleen woont, of aan dat koppel dat weinig mensen ziet. Ook dat is Kerstmis, zorgen voor elkaar. Die mensen kunnen natuurlijk een bakje lasagne kopen in de supermarkt, maar dat is toch als seks zonder liefde, nietwaar? Gemakkelijk, snel, maar zonder de liefde in de bereiding. Die lasagne van de supermarkt benadert ongetwijfeld meer de regels van de kunst dan de mijne, en toch ben ik er zeker van dat ik de buren gelukkiger maak met een portie van mijn onvolmaakte ovenschotel. Ik heb het trouwens gecheckt bij het FAVV (Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen, red.): het mag, op voorwaarde dat je de ingrediëntenlijst erbij doet en het bereid is volgens de hygiënische voorschriften. Wij gaan alvast papiertjes in de bus van de buren steken met de vraag wie komende vrijdag zin heeft in onze huisgemaakte pizza.”
Waarom het zo belangrijk is om toch – op welke manier dan ook – eten te proberen delen, weet De Backer als geen ander. Van haar hand verscheen zopas het boek met de intrigerende titel Niet iedereen kan een bizon schieten. Waarom de wereld om zeep gaat als we niet samen eten.
In de eerste plaats kun je dat heel letterlijk nemen, legt de professor uit. Om te overleven heb je een gevarieerd dieet nodig, en voor een gevarieerd dieet kun je niet alleen zorgen, daarvoor moet je samenwerken. “Vandaar de titel: Niet iedereen kan een bizon schieten, je hebt ook mensen nodig die bessen plukken en noten verzamelen.”
Dat is de evolutionaire reden waarom samen eten zo diep in ons geworteld zit. Maar er is ook een culturele. Gaan wandelen, dat doe je zonder ongemakkelijke gevoelens met eender wie. Maar eten delen, dat is een intiem signaal, dat doe je alleen met wie je dierbaar is én wie je door en door vertrouwt. Zeker wanneer je uit één pot eet, zoals je in de Aziatische of Afrikaanse keuken vaak ziet. “Hoe groter het besmettingsgevaar is, hoe intiemer dat eten delen wordt. Als je met je handen in één pot zit, wil je wel zeker zijn dat die ander geen vreemde ziektes verspreidt”, zegt De Backer. “Bovendien is het in alle culturen, zelfs ook die waar het de gewoonte is dat meerdere gezinnen onder één dak wonen, dé manier om te zien wie bij elkaar hoort. Wie samen uit dezelfde pot eet, hoort bij elkaar.”
Perspectief
Idealiter zoeken we deze kerst dus een manier om toch samen te kunnen eten, maar op een veilige afstand van elkaar. Een sinecure wordt dat niet, maar het moeilijkste blijft toch de kwestie: hoe krijg je mensen zover dat ze alle restricties niet in het geheel aan hun laars lappen? Want Pasen en Moederdag cancelen is één ding, maar Kerstmis? Dat ligt duidelijk heel wat gevoeliger.
Het is daarom dat motivatiepsycholoog Vansteenkiste van ganser harte hoopt dat de federale regering toch nog met een barometer op de proppen komt. “Zo’n barometer zou ons haarfijn kunnen duidelijk maken waarom ons familiefeest nu echt niet kan doorgaan. Vandaag zien mensen de cijfers dalen en sommigen zijn in hun hoofd de maatregelen al aan het lossen. Terwijl we in werkelijkheid effectief wel een stap dichter zijn gekomen, maar nog steeds tien stappen verwijderd zijn van een nieuwe versoepeling. Zo diep zitten we in de donkerrode cijfers.”
De barometer zou volgens Vansteenkiste voor een algemeen gedeeld begrip van het nog steeds risicovolle karakter van de situatie zorgen. “Hierdoor begrijpen mensen beter dat de maatregelen nog noodzakelijk zijn. Als mensen de noodzaak ervan beseffen, hebben ze minder het gevoel dat de overheid hen tijdens de eindejaarsperiode iets afneemt. De maatregelen voelen minder aan als een beknotting van onze vrijheid, maar als een zure appel om samen door te bijten. Bovendien geeft de barometer perspectief. Mensen zien dan wat het doel is, en kunnen allemaal helpen om dat mee te realiseren.”
Dus als Vansteenkiste iets mag wensen onder de kerstboom, is het dat: een barometer en een inspiratiegids voor alternatieve manieren om de koudste dagen van het jaar warm door te brengen.
Van Ranst vindt dat laatste ook een bijzonder goed idee. “Als ik zie hoe hard de actie van VTM en Het Laatste Nieuws aanslaat om een lichtje voor je raam te zetten en hoeveel gemeenten de kerstverlichting al in de straten hebben gehangen. Mensen hebben nood aan zingeving, samenhorigheid en betrokkenheid. Getuige daarvan ook de vele foto’s van kerstbomen die ik al in mijn mailbox gevonden heb van mensen die zeggen: ‘Kijk Marc, bij mij staat hij ook al!’ (lacht) Ik denk dat het heel belangrijk is dat we ons nu aan zulke dingen optrekken.
“Maar wat ik vooral wil zeggen is: mensen, onthou heel goed, het is voor één keer. Dit wordt niet onze nieuwe manier van kerst vieren. Volgend jaar zal alles wellicht weer normaal zijn. Dit zal gewoon die keer worden dat Kerstmis anders was.”