‘Voor de Orbáns van deze wereld is Bidens verkiezing een kleine nachtmerrie’

“De verkiezing van Joe Biden is een belangrijk moment. De komende vier jaar gaan heel belangrijk en boeiend worden, want er moeten veel belangrijke beslissingen genomen worden, van het indijken van de Covid-19-pandemie tot de toekomst van de globale handel en de westerse relaties met China en Rusland.”

Martin Wolf (74) kijkt reikhalzend uit naar de inauguratie van verkozen president Joe Biden. Er is volgens de economisch hoofdcommentator van de globale zakenkrant Financial Times geen tijd te verliezen om de Amerikaanse en globale economie voor te bereiden op een rustiger bedding na de verwoestende pandemie. Toch zal een Biden-presidentschap volgens hem ook voor Europa grote uitdagingen met zich meebrengen, want, zoals hij zich in ons gesprek tussen Brussel en Londen plots laat ontvallen, “Biden zal Europa dwingen om terug een verantwoordelijkere speler te worden op het wereldtoneel”.

Joe Biden is nu president elect, president Donald Trump weigert dat te erkennen. Is de stabiliteit van de VS in de komende maanden nog steeds in gevaar?

“Het ziet er niet naar uit dat de juridische manoeuvres van Donald Trump het presidentschap van Joe Biden nog kunnen verhinderen, naar wat ik hoor van bronnen die ik vertrouw. De huidige juridische aanklachten en de hertellingen lijken de uitslag niet meer te kunnen veranderen. De marges van Bidens overwinningen zijn gewoon al te groot. Wat Trump en zijn bondgenoten vooral proberen te bereiken, is Biden als president delegitimiseren bij een groot deel van de Amerikaanse bevolking. Deze Republikeinse strategie is niet nieuw. Bij het begin van president Barack Obama’s presidentschap probeerden ze ook hem te delegitimiseren met de birther-samenzweringstheorie (bewuste desinformatie dat hij niet in de VS zou zijn geboren, MR). Nu al zie je op sociale media gelijkaardige pogingen om verkozen vicepresident Kamala Harris in diskrediet te brengen, gewoon omdat ze de dochter is van immigranten. Ik verwacht dat deze delegitimatiepogingen de komende jaren zullen voortduren en ook succes zullen hebben bij de Trump-aanhang. De Amerikaanse democratie zal dus op midden- en zelfs lange termijn nog steeds schade oplopen.”

De grootste uitdaging voor president Joe Biden, buiten Trump om, wordt het inperken van de coronapandemie. Kan hij daar snel het verschil maken met Trump?

“Ik denk dat het zeer, zeer moeilijk zal zijn om de stijgende trend om te buigen. We zien bij ons in Europa al hoe moeilijk het gaat om dit voor elkaar te krijgen. De infectie stoppen zonder de economie te schaden terwijl het virus al zo diep en breed verspreid is, vormt overal ter wereld dezelfde grote uitdaging. Ik weet niet wat ze plannen maar het zal op korte termijn ongelooflijk moeilijk worden om Covid-19 onder controle te krijgen, tenzij de succesvolste vaccins relatief snel op de markt kunnen worden gebracht. Je moet er dan ook nog in slagen om zo’n vaccin toegankelijk te maken voor iedereen. Ook dat is nu allemaal nog heel onzeker.”

De globale en de Amerikaanse economie is door Covid-19 nog steeds in een slechtere staat dan onder de grote recessie van 2008. Welk pad kan Biden volgen om een herstelbeleid te voeren?

“Het belangrijkste voor de economie is nu dat de ziekte onder controle wordt gebracht, door efficiënte social distancing-maatregelen of een breed verspreid vaccin. Ik denk dat we op het vaccin zullen moeten wachten voor er echte vooruitgang kan worden geboekt. Tot dat gebeurt zal het héél moeilijk worden om de economie terug tot leven te brengen. In de huidige situatie zie ik Biden wel proberen om nog een stimuluspakket door het Congres te krijgen om tijdelijk werklozen en ondernemingen te ondersteunen, zoals Europese landen ook doen.

“Het grote nadeel nu is dat Biden pas op 20 januari wordt ingezworen. In tussentijd zie ik Trump niets van dit alles voor mekaar brengen. Hoogstwaarschijnlijk zal Biden ook af te rekenen krijgen met een Republikeinse Senaat, waar de Trump-aanhangers vastberaden zullen zijn om hem te te doen falen. De budgettaire manoeuvreerruimte zal zo goed als onbestaande zijn. De Democraten zullen van een Republikeinse Senaat geen geld voor extra publieke investeringen krijgen en de Republikeinse vraag om te besparen op de overheid zal door de Democraten niet worden aanvaard. 

“Bidens vermogen om de Amerikaanse economie vooruit te laten gaan, is dus klein. Het zal voor hem ontzettend moeilijk worden. De economische en politieke beperkingen zijn zo groot dat ze nu zelfs onoverkomelijk lijken. Bidens grootste taak is daarom eerst vertrouwen scheppen in de economie. Pas als dat lukt kan een groei worden ingezet. Als de ziekte onder controle is, krijgen we wel een ander verhaal denk ik. Dan zie ik de economie op korte termijn redelijk goed herstellen.”

Wie is Martin Wolf?

In 1946 geboren in Londen, als zoon van een Oostenrijks-Joodse vluchteling uit Wenen en een Nederlandse Joodse vluchtelinge die dertig familieleden verloor in de Holocaust. Door zijn achtergrond schuwt hij extremen en studeerde hij economie aan Oxford University, omdat economische fouten volgens hem aan de basis lagen van WO II. Begin jaren 70 werkte hij als hoofdeconoom voor de Wereldbank. Begin jaren 80 leidde hij de studiedienst van het Londense Trade Policy Centre. In 1987 werd hij journalist voor de Financial Times, waar hij sinds 1996 economisch hoofdcommentator is. Hij geldt als een van de best geïnformeerde financiële journalisten ter wereld, en is een veelgevraagd spreker op economische fora.

Trump werd graag gezien door rijke Amerikanen en ondernemingen omdat hij de vennootschapsbelasting verlaagde. Biden wil dat met een paar procent optrekken. Krijgt hij een vrijgeleide door de buitengewone situatie van de economie?

“Zijn kansen om een belastingverhoging goedgekeurd te krijgen door de Senaat zijn op dit moment zo goed als onbestaande. De bestaansreden van de huidige Republikeinse partij is bij wijze van spreken verbonden aan het verhinderen van belastingverhogingen. De enige manier om dit gedaan te krijgen is het heroveren van Senaat. Dat kan door minstens één zetel binnen te halen in de staat Georgia, waar op 5 januari herverkiezingen zijn voor twee Republikeinse Senaatszetels (omdat in beide gevallen tijdens de verkiezingen op 3 november geen van beide kandidaten meer haalde dan 50 procent, MR). Voor de Democraten is dat niet onmogelijk maar volgens mij eerder onwaarschijnlijk.”

Van Biden wordt nochtans gezegd dat hij geknipt is om over de partijgrenzen heen te overleggen en een soort allesomvattende ‘New Deal’ voor de VS te sluiten. Zoals Franklin Delano Roosevelt er een sloot in de jaren 30 na de Grote Depressie.

“Ik hoop verkeerd te zijn maar ik geef hem ook daar geen kans. Pas als, via Georgia in januari of de volgende midterm-verkiezingen in 2022, het hele Congres Democratisch zou worden komen we in een ander verhaal terecht. Zolang zal het budgettaire beleid van de Republikeinse partij onder Trump gericht zijn op belastingverlagingen voor rijke Amerikanen. 

“Het enige wat Biden kan proberen is om, zoals president Obama destijds, een klein beetje meer publieke uitgaven te onderhandelen. Maar de politiek is sindsdien nog veel bitterder geworden. De Republikeinen zullen zich hardleers verzetten tegen zijn agenda. Als de zaken fout lopen zullen ze Biden de schuld geven. Toen Roosevelt president werd, had hij steun van het Congres. Alleen het Hooggerechtshof verzette zich maar toen dreigde hij daar extra rechters te benoemen, en zij bonden daarop in. Biden kan niets van dat alles doen.”

Is er dan wel een domein waar hij iets kan bereiken, zoals in buitenlands beleid?

“Ja, inzake buitenlands beleid kan hij wel veel bereiken – ook over de partijgrenzen heen, en als dat niet lukt via executive orders. Sommige van deze presidentiële besluiten kan het conservatieve Hooggerechtshof wel proberen ongedaan te maken als ze ongrondwettelijk zouden zijn. Maar met dit uitvoerende mandaat kan hij alvast veel in gang steken.”

Joe Biden kondigde ook al aan het protectionisme van Trump weer te vervangen door een multilaterale aanpak en het Amerikaanse leiderschap in de wereld te willen herstellen. Maar staat de wereld daar wel voor open, omdat de voorbije jaren onder Trumps invloed de globalisering afremde?

“Dit is een zeer terechte opmerking. De eerste vraag hier is welk soort relatie hij kan bouwen met Europa. Ik zou verwachten dat in het algemeen de Biden-attitude tegenover de wereld zal samenvallen met de Europese. Een grote verandering bij vier jaar geleden is dat ze allebei veel omzichtiger omgaan met China. Ik verwacht gelijkgezindheid tussen de Amerikanen en de Europeanen om vooruitgang te maken in multilaterale fora zoals de G7, en veel beleid zal gericht zijn op China.

“Het tweede deel van uw vraag hangt af van wat China zal doen. Ik verwacht dat de Chinezen de Amerikanen ook onder Biden nog steeds gaan wantrouwen. Ze vinden dat ze het nu al best goed doen zonder de VS. Ik zie Peking dus niet samenwerken – en al zeker niet als het tegen hun belangen ingaat.

“We zullen dus op veel domeinen vooral een nieuwe versterking zien van de westerse alliantie, wier relatie met China zeer moeilijk zal worden - behalve misschien op vlak van klimaatsamenwerking. Ik denk dus dat we ook onder president Biden geen terugkeer zullen zien naar globaal multilateralisme, want dan heb je samenwerking nodig tussen alle grootmachten – en die is nu veel slechter is dan tien of vier jaar geleden. Net daarom zal Biden een goede samenwerking met Europa nastreven, om Amerika’s hand te versterken.”

Wordt klimaatbeleid en groene technologie de grootste opportuniteit voor nieuwe handels- en investeringssamenwerking?

“Ik denk het wel. Als we kijken naar de toekomst zal groene technologie Amerika en de globale economie een grote duw geven. Ik denk dat Biden op dat vlak veel kan bereiken door presidentiële besluiten. Misschien ben ik te optimistisch. Ik verwacht dat de meeste Europese leiders bereid zullen zijn tot zo’n samenwerking omdat ze Bidens democratische, westerse, waarden delen in deze complexe wereld met een toenemende twijfelachtige rol van China en een vijandig Rusland”.

Behalve enkele ‘illiberale’ Oost-Europese regeringen, zoals in Hongarije en Polen?

“Inderdaad, voor Oost-Europese autoritaire leiders zoals Viktor Orbán dreigt de verkiezing van Biden een kleine nachtmerrie te worden. Ze ondervonden de voorbije jaren al grote druk vanuit West-Europa en die zal nu ook uit Amerika gaan komen. Biden is in zekere zin een ouderwetse Amerikaanse politicus, die sterk gelooft in de verspreiding van democratische en liberale waarden. Zijn hele entourage bestaat ook uit ervaren diplomaten en beleidsmedewerkers die gaan denken: wij hebben de Koude Oorlog niet voor dit soort Oost-Europa gevochten. Voor de Orbáns van deze wereld zal het leven vanaf eind januari heel wat moeilijker worden. Een heel goeie zaak, wat mij betreft.”

In het Verenigd Koninkrijk dreigt uw premier, Boris Johnson, ook van een kale reis thuis te komen want hij schurkte tegen Trump aan. Biden is tegen de brexit. Kan Johnson straks ook een vrijhandelsakkoord met de VS op zijn buik schrijven?

“Mogelijk. Ik zou niet zeggen dat Boris een echt maatje was van Trump maar hij kreeg wel zijn steun voor de brexit die Biden altijd belachelijk heeft gevonden, zoals ik ook trouwens. Trump gaf niet om de Noord-Ierse Goede Vrijdag-akkoorden, Biden enorm veel door zijn Ierse wortels. Trump gaf niet om de EU, Biden en zijn team zijn gepassioneerde supporters van de EU. Dus ja, Johnson zal in de kou blijven staan. 

“Het is duidelijk dat de Biden-regering eerst en vooral enorm veel inspanningen zal doen om de banden te herstellen tussen Amerika en Duitsland, het voornaamste slachtoffer van het Trump-beleid. Onder Biden zal Amerika de Duitsers weer beschouwen als spil in het westerse systeem. Ik ben er ook van overtuigd dat ze nauwe relaties met de Franse president Macron nastreven. Als Johnson daartegenover niet snel verstandig omgaat met de brexit riskeert hij inderdaad geen nieuw vrijhandelsakkoord te krijgen met de VS.”

Kan dit dreigement Johnson nog aanzetten om op de valreep een akkoord te sluiten met de EU over een toekomstige relatie?

“Ik twijfel daaraan, eerlijk gezegd. Er zijn twee problemen: het is nu wel erg laat en Johnson is een complete imbeciel. Voorspellen wat hij zal doen, is hopeloos. Het is alsof je vandaag zou moeten voorspellen wat Trump zal doen. Johnson heeft gewoon zijn hoofd er niet bij.”

Hoe zullen de Amerikaans-Russische verhouding veranderen? Trump kon het vrij goed vinden met Poetin, Biden noemt hem een kleptocraat-autocraat. Zullen we terug een meer confronterende koers zien, en welke gevolgen heeft dat voor Europa?

“Absoluut, ja. Ik verwacht ook dat je daar samenwerking zal zien tussen de Democraten en Republikeinen in de Senaat. Het Amerikaanse Rusland-beleid van de voorbije vier jaar was uniek door de persoonlijkheid van Trump zelf. De meeste Republikeinen staan vijandig tegenover Rusland. Dit zal uiteraard gevolgen hebben voor Europa, en op vrij korte termijn ook al een concrete uitdaging vormen voor de Nordstream-2-gaspijplijn van Rusland naar Duitsland. Onder Trump was ze al omstreden maar de nieuwe Amerikaanse regering zal daar nog meer tegen gekant zijn. Persoonlijk heb ik trouwens ook nooit begrepen waarom de Duitsers met de bouw van deze tweede energie-ader uit Rusland begonnen zijn, omdat het ze afhankelijk maakt en niet in hun voordeel is. De energierelaties tussen Europa en Rusland zullen dus een moeilijke kwestie blijven vanuit Amerikaans standpunt.

“Voor andere dossiers met betrekking tot Rusland zie ik Europa en de VS wel nauw samenwerken, zoals tegenover de Russische inmenging in het Midden-Oosten. Ik verwacht wel niet dat de Biden-regering daar nog nieuwe oorlogen zal beginnen. Ze zal eerder wat afstand nemen, zowel van de Saudi’s als de Israëlische regering van Netanyahu. De Europeanen zullen niet te veel last hebben van Amerikaanse inmenging daar. Ik denk dat we vooral een buitenlands beleid gaan zien dat beide Amerikaanse partijen dragen en zowel anti-Russisch als anti-Chinees zal zijn.”

Trump begon een tarievenoorlog tegen China. Wat zal Biden doen, een koerswijziging of gewoon hetzelfde met een andere stijl?

“De VS hebben hun fundamentele verschuiving in hun oriëntatie op China al gemaakt. Daarvan zullen we de voortzetting zien.

“Het is wel afwachten hoe Biden zich concreet zal opstellen inzake veiligheidskwesties, zoals tegenover (de militaire bescherming van, MR) Taiwan, vrijheid van scheepvaartverkeer in de Zuid-Chinese Zee. Ik vermoed dat de VS zich daar nog steeds redelijk agressief gaan opstellen. De militaire uitdagingen in de regio worden steeds complexer.

“Inzake handel zullen de VS de Chinezen op een meer multilaterale wijze benaderen maar het doel zal hetzelfde blijven. Ze willen dat China zijn handels- en industrieel beleid aanpast (aan een gelijk speelveld, MR) en deze keer zullen de Amerikanen hiervoor gecoördineerder samenwerken met de Europeanen en de Japanners.”

Alleen slaagde China de voorbije jaren er door bilaterale handelsakkoorden in de EU te verdelen. Wordt dat geen struikelblok om met de VS samen te werken?

“Inderdaad, de grote vraag is of Europa in staat zal zijn zelf met een eenduidig en samenhangend China-beleid op de proppen te komen. Eerlijk, ik heb geen idee wat het antwoord is. Voor president Trump maakte dit niet uit want hij wou niet met de EU samenwerken. President Biden zal Europa vragen: wat is jullie China-beleid nu eigenlijk? Hij zal veel druk zetten op Europa om met een antwoord te komen. Zoals je terecht aangeeft is Peking in Europa heel succesvol geweest met zijn verdeel-en-heersstrategie. We zullen moeten zien of ze dit onder Amerikaanse druk gaan volhouden.”

Voor de NAVO is Bidens verkiezing ook goed nieuws al zal ook hij de Europese lidstaten meer investeringen vragen ten behoeve van het defensiebondgenootschap? In 2014, onder president Obama, werd immers overeengekomen dat elke lidstaat 2 procent van het bbp zal besteden aan zijn leger.

“Ja, Biden zal net zoals Trump aandringen op grotere militaire uitgaven door Europa, zodat de Amerikaanse defensie in toenemende mate zijn troepen kan verhuizen naar Azië. Ze zullen verlangen dat Europa meer zijn eigen militair tegengewicht kan vormen tegenover Rusland. Dat is een absolute zekerheid. Ook hier heb ik geen idee hoe Europa zich daarin zal opstellen, met name Duitsland waar de opvattingen over het eigen en internationale veiligheidsbeleid nog altijd heel erg in beweging zijn.

“Het ene wat het Trump-presidentschap voor Europa heeft betekend is dat het ons toegestaan heeft om niet te hoeven beslissen over belangrijke uitdagingen, want hem kon het niet schelen. Hij zat alleen in te hakken op Europa’s handelsbeleid. Ik zie Biden veel meer een volwaardig partnerschap nastreven, maar in ruil zal Europa een eensgezind beleid moeten afspreken. Door zijn hoge verwachtingen wordt het leven voor de Europese politici daarom opnieuw uitdagender. Biden zal Europa dwingen om terug een verantwoordelijker speler te worden op het wereldtoneel, in plaats van zich terug te trekken in hun schulp zoals onder de Trump-regering te veel gebeurde. Ik vind dat nu al een goede zaak.”