Het is niet omdat Biden gewonnen heeft dat Europa weer mag gaan slapen

De president van de VS die achter de rug van Europa een deal sluit met de president van Rusland: dat is een voorbeeld van iets waarover de EU zich dankzij de overwinning van Joe Biden even geen zorgen meer hoeft te maken.

Even, want het “trumpisme” is verslagen, maar zeker niet vernietigd. Meer dan 73 van de 150 miljoen Amerikaanse kiezers zijn het voldoende met Trump eens om voor hem te stemmen. Of ze vinden het idee van een Democratische president zo verschrikkelijk dat ze hun neus dichtknijpen en toch voor Trump kiezen. 

Als de Republikeinse partij in handen blijft van mensen zoals ministers van Justitie en Buitenlandse Zaken William Barr en Mike Pompeo, die vinden dat de president in de VS boven de wet staat en de wet ook buiten de VS kan opleggen, dreigt er volgende keer opnieuw een autoritaire populist verkozen te worden. Die bovendien veel gevaarlijker riskeert te zijn dan Trump zelf, als hij diens politieke instincten weet te vertalen in methode en strategie in plaats van grillen en tweets. 

Het zou dan ook bijzonder kortzichtig zijn mocht de EU haar doel van “strategische autonomie” opgeven, zoals Duits minister van Defensie Annegret Kramp-Karrenbauer bepleit. Strategische autonomie werd formeel als doel vooropgesteld in juni 2016, toen iedereen nog dacht dat Hillary Clinton met gemak van Trump ging winnen. Het was geen reactie op Trumps overwinning en moet dus ook niet opgegeven worden omwille van zijn nederlaag. Frans president Emmanuel Macron heeft gelijk: strategische autonomie is een Europees project voor de komende decennia, niet voor de volgende Amerikaanse legislatuur. 

Strategische autonomie, een pool van de multipolaire wereld, een grootmacht: het komt op hetzelfde neer – de EU moet een wereldspeler zijn op hetzelfde niveau als de VS, China en Rusland. Waarom? Omdat de EU op niemand anders kan rekenen om haar belangen te verdedigen, zelfs niet op de VS. Na vier jaar Trump moet zelfs de meest overtuigde atlantist ingezien hebben dat ook de VS soms tégen het Europees belang handelt.

Strategische autonomie betekent niét dat de EU zich wil ontkoppelen van de VS. Het zijn alleen diegenen in de VS die de Amerikaanse economie willen ontkoppelen van de Chinese die deze term gebruiken. Dat is net wat de EU wil vermijden, want dat zou de recessie na het coronavirus nog verdiepen, zou het einde betekenen van multilaterale samenwerking om mondiale problemen op te lossen, en leiden tot rivaliteit zonder einde. 

De EU wil daarentegen met alle grootmachten samenwerken, om het multilateralisme gaande te houden, om wereldwijde eerlijke handel te creëren, en te vermijden dat de wereld uiteen valt in rivaliserende machtsblokken. 

Eerder dan die agenda te laten vallen omdat Biden verkozen is, moet de EU de kans grijpen om hem ervan te overtuigen. De EU moet altijd haar eigen strategie volgen, wie er ook in het Witte Huis zit. Maar met een Democratische president kan ze dat doen zonder onnodige spanningen en in veel nauwere samenwerking met de VS, zodat de EU meer kan bereiken – voor de “trumpisten” weer terrein winnen. De Europeanen waren blij met Bidens aankondiging dat hij zal terugkeren naar het klimaatakkoord van Parijs, het nucleair akkoord met Iran en de Wereldgezondheidsorganisatie. 

Maar zal zijn administratie ook de bredere multilaterale agenda omarmen? Zal ook Biden de confrontatie met China aangaan enkel en alleen omdat het zo machtig geworden is? Of zal hij bereid zijn meer precieze strategische doelstellingen te bepalen die de mogelijkheid van een vergelijk openlaten, als China zich aan bepaalde regels houdt? 

Veel hangt inderdaad af van China’s toekomstig gedrag. Strategische autonomie ging er nooit om een middenpositie in te nemen tussen de VS en China. De EU verkiest haar belangen samen met de VS te verdedigen en staat veel dichter bij Washington dan Beijing. Als China een agressieve macht zou worden, moet de EU zij aan zij met de VS elk expansionistisch project afblokken. Maar ook een autoritair China heeft legitieme belangen en het recht om die op een legitieme manier na te streven. Als het daarin succesvol is, is dat geen reden voor verwijten, maar om zelf beter te doen. 

Zal China begrijpen dat Bidens overwinning ook voor hen een kans is? Geef degenen in de EU en de VS die menen dat samenwerking met China nog altijd mogelijk is iets om mee te werken, en werkbare relaties tussen de grootmachten kunnen gevrijwaard blijven. Blijf koppig reciprociteit weigeren en dezelfde economische regels volgen die de EU en de VS toepassen, en versterk de stemmen die uit zijn op een confrontatie. 

Atlantisten doen Europese strategische autonomie af als onrealistisch. Maar dat is een cirkelredenering: Europa is zwak en afhankelijk van de VS, daarom mag het geen ambitie hebben, en dus blijft het voor altijd zwak en afhankelijk van de VS. Gaat de VS dat voor eeuwig aanvaarden? Trump zou ons moeten geleerd hebben van niet. Men mag nostalgisch zijn naar de transatlatische harmonie van vroeger (die achteraf bekeken wellicht harmonischer lijkt dan toen). 

Men moet dankbaar zijn voor de Amerikaanse bijdrage aan de bevrijding van het nazisme en nadien het afblokken van het stalinisme. Maar vroegere verdienste is geen excuus voor de huidige vergissingen, en geen reden voor blind vertrouwen in de toekomst. Net zoals de hoopvolle doelstelling van een Chinese gedragsverbetering in de toekomst geen reden is om China’s machtsoverschrijdingen vandaag goed te praten. Strategie is een rationele zaak: men moet elke actie op zich beoordelen in het licht van de eigen belangen. 

Een rationele analyse toont aan dat de EU niet tegelijk in alle domeinen evenveel strategische autonomie kan verwerven. De EU is een economische grootmacht, en wordt almaar sterker in “geo-economie”: economische macht omzetten in politieke invloed. Europa’s militaire macht blijft achter. Niet zozeer omdat Europa te weinig uitgeeft: in 2019 spendeerden de EU-27 $214,8 miljard aan defensie, meer dan China ($181 miljard) en veel meer dan Rusland ($48,2 miljard). 

De hoofdreden waarom de EU geen militaire macht is, is dat de lidstaten, tegen alle ratio in, niet dezelfde sleutel willen toepassen die van de Unie een economische macht gemaakt heeft: integratie. Als de Europeanen hun legers zouden integreren, zouden ze een EU-pijler van de NAVO kunnen opbouwen die op eigen benen kan staan. Dat evenwicht is de sleutel tot de blijvende relevantie van de NAVO aan beide kanten van de Atlantische Oceaan, niet eeuwige onderdanigheid.

De EU moet Biden daarom actief aanspreken als een gelijke. De Europeanen mogen zichzelf gelukkig prijzen dat Biden gewonnen heeft. Ze mogen hun geluk niet verspelen en de kans om hun strategische agenda uit te voeren laten liggen.