Vernietigende kritiek op Belgische corona-aanpak: politiek systeem heeft levens gekost

“Uw politieke systeem heeft tekortgeschoten. De meeste van die 14.000 Belgische coronadoden hadden vermeden kunnen worden.” Dat heeft Richard Horton, hoofdredacteur van het prestigieuze medische tijdschrift The Lancet, maandagmiddag gezegd in de Kamer. Horton was digitaal te gast in de commissie die zich bezighoudt met de evaluatie van de Covid-19-pandemie.

Viroloog Marc Van Ranst deed dinsdag in De Volkskrant gelijkaardige uitspraken. “Zodra een Belg een achterdeurtje ziet, gaat hij erdoorheen”, klonk het in een interview bij onze noorderburen. “Zo is het met belastingen betalen, maar ook met maatregelen opvolgen die de verspreiding van corona tegengaan. Dat, plus het falende overheidsbeleid, verklaart de slechte cijfers in België.”

Van Ranst ging nog een stapje verder en schetste een hallucinant beeld van onze staatsstructuur. “Er zijn maar liefst acht ministers van Volksgezondheid, en ik weet heel zeker dat zij elkaar niet eens bij naam kennen.”

“Papieren beslissingen”

In de Wetstraat wordt niet eens met ongeloof gereageerd op de uitspraken van Horton en Van Ranst. “Ze hebben allebei honderd procent gelijk”, zegt een topper, nauw betrokken bij het coronabeleid. En hij is niet de enige die er zo over denkt, al wil niemand met naam en toenaam in de krant “om het debat niet af te leiden”.

“Ons systeem hangt aaneen van de papieren beslissingen. Een minister beslist iets en kondigt dat aan, maar denkt amper na over de uitvoering ervan.” Een betrokkene schetst het beeld van zo’n Interministeriële Conferentie uit die periode, het overlegorgaan waar die acht verschillende ministers elkaar ontmoeten. “Ja, we moeten dat doen, klonk het op een bepaald moment. Maar als een federale aanwezige vroeg hoe de deelstaten dat zouden doen en hoeveel volk ze konden inzetten, bleef het oorverdovend stil.”

Wachten op contactonderzoek

Verschillende voorbeelden komen terug: de teststrategie, het contactonderzoek, het plan om te communiceren op maat van de verschillende doelgroepen, ... Het flagrantste voorbeeld is misschien wel de corona-app, die er al veel vroeger had kunnen zijn. “Maar er moest gewacht worden op het contactonderzoek, dat pas in mei is opgestart”, zegt een andere insider. “Dan heeft een app weinig zin.”

Nog zo’n pijnpunt uit die dagen: de teststrategie. Terwijl het aantal tests fors werd opgedreven, discussieerden de deelstaten twee weken lang over hoe de tests ingezet zouden worden in onder meer de woon-zorgcentra. “Discussies en getreuzel hebben ons weken tijd gekost. In een pandemie staat dat gelijk met mensenlevens. Véél mensenlevens.”

Nieuwe staatsstructuur

“Deze crisis heeft ons gewezen op de zwakte van de opsplitsing van de bevoegdheden”, zegt ook politicoloog Dave Sinardet (VUB). “Want we zitten met verschillende regeringen die elkaar blokkeren en ervoor zorgen dat veel beslissingen vertraagd worden.” De regering-De Croo is alvast van plan om die ingewikkelde structuur (ooit) aan te pakken. In het regeerakkoord klinkt dat nogal omslachtig: “De regering wenst tijdens deze legislatuur wetteksten te integreren betreffende een meer homogene bevoegdheidsverdeling op het vlak van gezondheidszorg.”

“Pak dat op twee niveaus aan”, zegt een insider. “Maak werk van een grondige herstructurering en zorg ook voor een scenario waarbij in crisistijd sneller geschakeld kan worden.” Politicologen vinden dat een goed idee. “Het zou handig zijn om in tijden van crisis een eenheid van commando te hebben”, zegt Nicolas Bouteca (UGent).

Die eenheid van commando is er dezer dagen nog niet, ook al houdt coronacommissaris Pedro Facon de lijnen met de federale minister Frank Vandenbroucke (sp.a) kort. Toch is het nog geen zaligmakende oplossing, want overleg met de acht ministers blijft nodig. “Als het gaat over vaccinaties mag de overheid absoluut niet dezelfde fout maken”, waarschuwt iemand die al lang meedraait. “De aankoop van vaccins gebeurt federaal, maar de verdeling is een opdracht voor de deelstaten. Ook daar dreigt weer chaos als we niet opletten.”