Werkman op de stalen constructie in het hart van de Boerentoren - foto KBC

De geschiedenis van de Boerentoren, de eerste Europese wolkenkrabber: een technisch en artistiek huzarenstuk

Van Boerentoren tot cultuurtoren. Of "Huts Tower"? Het Antwerpse havenbedrijf Katoennatie koopt het KBC-gebouw op het einde van de Meir in Antwerpen om er een cultuurtoren van te maken. Het opvallende hoekige silhouet van de art-deco Boerentoren siert de Antwerpse skyline al meer dan 90 jaar. Waarom heet het gebouw Boerentoren? Wat gebeurde er binnenin? En welk gedicht hing er ooit in koeien van letters aan de gevel? Een overzicht van de geschiedenis van het gebouw. 

Het Torengebouw, wijd en zijd bekend als de Boerentoren van Antwerpen, wordt door eigenaar KBC verkocht aan Katoennatie en een projectontwikkelaar. Een mijlpaal in de ruim 90 jaar geschiedenis van het beroemde gebouw.

Drie architecten, de Kortrijkzaan Jan Vanhoenacker en de Antwerpenaars Jos Smolderen en Emiel Van Averbeke, tekenden de Boerentoren uit voor de Algemeene Bankvereeniging, de bouwheer en voorloper van de KBC. 

Dat had alles te maken met de Eerste Wereldoorlog. Een huizenblok was vernield door Duitse bombardementen en het stadsbestuur schreef een architectuurwedstrijd uit. Met de uitdrukkelijke opdracht om een wolkenkrabber te bouwen zoals in de Verenigde Staten. Het moest een prestigeproject worden met het oog op de Wereldtentoonstelling van 1930 in Antwerpen.  De Boerentoren was en is een huzarenstukje, technisch en artistiek, dat gebouwd werd tussen 1927 en 1932. 

Lees verder onder de foto:

BELGA

Meest opvallend is natuurlijk de toren, getrapt gebouwd met verticale vensters. 25 verdiepingen en 87,5 meter hoog in 1931 en sinds de verbouwing van de top in 1975 zelfs nog een stukje hoger: 95,75 meter en 26 verdiepingen.  Ter vergelijking: de toren van de naburige Onze-Lieve-Vrouwekathedraal meet 123 meter. De Boerentoren was de eerste wolkenkrabber van Europa. Tussen twee haakjes: de gepimpte Antwerp Tower aan de De Keyserlei is sinds vorig jaar 100,7 meter hoog.

Lees verder onder de foto:

Stalen geraamte van de Boerentoren - foto KBC

Nog wat getallen: de kern van het gebouw, het geraamte, bestaat uit 3.500 ton staal. Er werd 500 ton betonijzer in verwerkt,  430.000 klinknagels en 180.000 bouten, 3.550 ton cement en vele duizenden kubieke meters rijnkiezel en rijnzand. Tevens 3,5 miljoen Boomse bakstenen en aan de buitenkant opvallende witte Bourgondische steen.  Op de 25e verdieping bevindt zich een enorm waterreservoir.  

In september 1944 werd de Boerentoren beschadigd door Duitse granaatinslagen, en op 6 januari 1945 door een V1-bom. Sinds 1981 is de toren een beschermd monument. De art-decostijl aan de buitenkant is nagenoeg verdwenen in het interieur, na een verbouwing in de jaren 60 door architecten Léon Stynen en Paul De Meyer. Toen werd ook de glazen uitkijkruimte helemaal bovenaan toegevoegd, met een 360 graden-uitzicht over Antwerpen. De Panoramazaal, ooit te bezoeken voor 3 frank, wordt in de toekomst opnieuw toegankelijk.

Lees verder onder de foto's

Kantoren - foto KBC
Lokettenzaal - foto KBC

Eerst een woontoren

Oorspronkelijk was er een banklokettenzaal van twee verdiepingen hoog en een kluizenkelder. De rest van het gebouw bestond vooral uit appartementen en ook enkele tea-rooms,  onder meer De Torenkelder en Cuperus, en een restaurant met dakterras en pergola. Tot de verbouwing in de jaren 60 van het hele gebouw een kantoortoren voor de bank KBC maakte, met enkele winkels op de begane grond.  

Terras van brasserie De Torenkelder - foto KBC

Gestolen van de boeren

De naam "Boerentoren" verwijst naar de Boerenbond, die met haar Middenkredietkas samenwerkte met de bouwheer, de Algemeene Bankvereeniging. Maar de Middenkredietkas ging failliet en het duurde vele jaren voor de spaarders hun centen terugzagen. Het gebouw werd en wordt nog altijd "Boerentoren" genoemd omdat het werd gebouwd met "geld dat gestolen was van de boeren".    

Toegangsdeuren - foto KBC

Voor de Boerentoren een nieuwe functie kan krijgen, moet het gebouw grondig gestript worden. Want in de betonnen vloeren is indertijd asbest gebruikt. Dat zegt architect Sven Grooten. Beluister zijn interview in "De wereld vandaag" op Radio 1 hier:

Dat stomp geboren vierkant van gewin

In 2004, ter gelegenheid van Antwerpen Boekenstad, werd een meterslang gedicht van toenmalig stadsdichter Tom Lanoye onthuld aan de Boerentoren, waarin het gebouw (of de dichter) zijn liefde betuigt aan die andere toren, de kathedraal. Een jaar later werden de letters geveild voor een goed doel.

Bekijk hier een interview met Tom Lanoye (Voetzoeker, 6 mei 2004):

Videospeler inladen...

De Boerentoren schrijft

waarom vertoef ik PLOMP
verloren hoekig in uw
RANKE SCHADuw kant
uw broderie van steen
— als toren u TE MIN
als MINNAAR u te jong

verleent DESALNIETTEMIN
niet net het logge aan
de sier van schoonheid
zin en is het lompe soms
niet tot BEWOND'REN van
verfijning meest geschikt

zijn niet ZODOENDE u en
ik — dat stomp geboren
vierkant van gewin die
STROEVE boer verstomd
door uw verschijning — toch
tot ELKANDER voorbeschikt

aanvaardt mij NEEMT mij
ziet mij STAAN begint met
mij zo dag zo nacht uw
PRACHT van voor af aan o
kijkt dan HOUDT van mij
bezwijkt HOUDT u niet in

Wederzijdse loftuitingen van Tom Lanoye en zangeres La Esterella over de Boeren- en de kathedraaltoren, de Antwerpse Twin Towers, ziet u hier (Journaal, 29 augustus 2004):

Videospeler inladen...

TV-antenne

In 1954, in het prille begin van de Vlaamse televisie, werd een relaiszender geïnstalleerd boven op de Boerentoren. De antennes staken boven Antwerpen uit tot een hoogte van meer dan 112 meter. Bekijk hier een verslag uit het jaaroverzicht (zonder klank):

Videospeler inladen...

Meest gelezen