Kan De Lijn nog gered worden?

1. Stiptheid

“Een collectieve burn-out.” Eind 2019 schetsen mobiliteitsexperts in deze krant een somber beeld van De Lijn. De Vlaamse vervoersmaatschappij rijdt in de hoogste versnelling haar ondergang tegemoet. De vertragingen pieken, de reizigers haken af. Directeur-generaal Roger Kesteloot ziet dan al hoe het nieuwe regeerakkoord na negen jaar besparen weinig beterschap belooft. Hij houdt enkele maanden later de eer aan zichzelf en stapt vervroegd op.

Ann Schoubs (54), een burgerlijk ingenieur met een lange carrière binnen de NMBS, zal op 1 januari overnemen. Zij werd vorige week door de Vlaamse regering geselecteerd vanwege haar overtuigende visie op duurzame mobiliteit en digitalisering. “Ik wil de reiziger écht centraal stellen”, belooft ze met een boutade. Maar de weg die voor haar ligt, is lang en verraderlijk.

Eén ding is zeker: de stiptheid moet beter. Vlaams ombudsman Bart Weekers kreeg vorig jaar “een explosie aan klachten” over De Lijn: bijna 73.000, ofwel 38 procent meer dan in 2018. Oorzaak is de historisch lage stiptheid, die op haar beurt het resultaat is van een acuut gebrek aan chauffeurs, een record van 31 stakingsdagen en een achterstand in de aankoop en onderhoud van materiaal. In totaal werd 2,4 procent van de ritten geschrapt.

Vandaag loopt er een stevige wervingscampagne voor chauffeurs, maar De Lijn is nog niet uit de gevarenzone. Ook de historische achterstand in onderhoud kan Schoubs niet wegtoveren. “Die zal zich nog een tijd laten voelen”, voorspelt mobiliteitsdeskundige Kris Peeters. Bovendien moet Schoubs realiseren waar haar voorgangers de tanden op stukbeten: zorgen dat bussen en trams niet langer vaststaan in de file en aan verkeerslichten.

2. Betere service

Al in 2010 klaagden reizigers dat de realtime-informatieborden van De Lijn niet deftig werkten. Tien jaar later hangen her en der nog altijd zwarte schermen. Het resultaat van een faliekant afgelopen aanbesteding, waar De Lijn nog steeds de gevolgen van draagt. “Als er toch informatie op een scherm verschijnt, dan verandert die vaak op het laatste moment. Een bus die normaal binnen drie minuten zou komen, verdwijnt dan en komt plots pas een half uur later”, zegt Dirk Lauwers, professor mobiliteit aan de universiteiten van Gent en Antwerpen.

Reizigers kunnen een vertraging vergeven als ze betrouwbaar geïnformeerd worden. Komt de bus nog of niet? En, zo ja: wanneer? Schoubs heeft hiervoor een speciale troefkaart in handen. Bij de spoormaatschappij schopte ze het tot hoofd van ICT-poot YPTO, weliswaar tot oud-spoorbaas Jo Cornu haar in 2017 de laan uitstuurde. Die expertise moet haar in staat stellen om het digitale parcours van De Lijn recht te trekken. En onder meer ook de tariefintegratie met andere vervoersbedrijven, zoals de MIVB, te volmaken.

Toch is Kris Peeters er niet gerust op. “Als ik die nadruk op digitalisering hoor, dan denk ik: begin toch eerst met de basis”, zegt hij. “Een reiziger heeft niet veel aan digitale innovatie als de tramhalte te laag is om met de kinderwagen op de tram te geraken.” Of als een op de drie vrouwen het openbaar vervoer mijdt uit angst voor ongewenst gedrag van medepassagiers (DM 19/11).

3. Een plek veroveren in het nieuwe vervoerslandschap

Vergis u niet: het aantreden van Schoubs is het einde van De Lijn ‘as we know it’. Een deel van de busritten wordt volgend jaar overgeheveld naar de lokale besturen, die in vervoerregio’s zijn ondergebracht. Nu er in 2023 ook een proefproject komt waarbij een private speler de overblijvende ritten van De Lijn kan wegkapen, oogt de toekomst van De Lijn plots wel erg onzeker. 

Eind dit jaar verwacht voogdijminister Lydia Peeters (Open Vld) het resultaat van een studie waarin De Lijn wordt gebenchmarkt met internationale spelers. Die zal bepalen of De Lijn straks haar monopolie op de belangrijkste bus- en tramlijnen mag behouden. Reden voor paniek lijkt er niet. De liberale minister is pragmatischer dan haar voorganger Ben Weyts (N-VA), die erop gebrand was om de socialistische nalatenschap van wijlen Steve Stevaert – zoals het principe dat iedereen een bushalte op minstens 750 meter van zijn voordeur moest hebben – uit te wissen. De Lijn is nog niet dood.

Maar hoe dan ook zal de benchmark een breekijzer zijn om De Lijn nog verder op het pad van de kostenefficiëntie te duwen. Die besparingsdrift moet Schoubs zien te verzoenen met de hoge verwachtingen van de politiek en de reizigers. Zo klinkt de ‘combimobiliteit’ die ze moet realiseren – waarbij we allemaal vlotjes switchen tussen fiets, deelstep en tram – mooier dan hoe het in de praktijk dreigt uit te draaien. 

“Het lijkt alsof we allemaal James Bond worden. Alsof we moeiteloos uit een helikopter op een rijdende trein of een passerende speedboot zullen springen. Maar in de praktijk ontbreken de meest elementaire zaken om die overstappen mogelijk te maken”, zegt Kris Peeters. “Een halte die toegankelijk is. Een plaats om je fiets te stallen. Een plek om te schuilen voor de regen.”

4. De politiek op afstand houden

“We verwijten Roger Kesteloot niet dat hij een onmogelijke taak kreeg. We verwijten hem wel dat hij er onvoldoende tegenin ging.” Rita Coeck van de socialistische vakbond ACOD vat samen hoe vakbonden, reizigersorganisatie TreinTramBus en academici de termijn van Kesteloot beoordelen. “Veel mensen kijken boos in de richting van Kesteloot. Maar politici bonden zijn handen op de rug en vroegen hem vervolgens om te zwemmen. Het is logisch dat hij enkel bezig was met overleven”, zegt Peeters.

Overleven is niet genoeg voor Schoubs. Ze moet duidelijkheid eisen over welke rol De Lijn nog kan en mag spelen. De eerste krachtmeting kondigt zich al meteen aan: het afsluiten van de nieuwe beheersovereenkomst. Ook maakt Schoubs een punt van de vergroening van de bussen. Het officiële doel is om in 2025 emissievrij te rijden in de centrumsteden. Maar dan moet de nieuwe topvrouw zware investeringen los krijgen. De totaalprijs van de groene transformatie wordt binnen het bedrijf op 3 miljard euro geschat.

Eén voordeel: Schoubs komt met voorzitter Marc Descheemaecker (N-VA) een oude bekende tegen. Onder zijn bewind bij de NMBS maakte ze promotie. Dat voedt de hoop dat de verzuurde relatie tussen de directie en de raad van bestuur binnenkort tot het verleden behoort. Tegelijk vallen er binnen het bedrijf ook wat twijfels te horen over Schoubs. De toekomstige topvrouw heeft altijd in een statutaire omgeving gewerkt. Kan ze voldoende gewicht in de schaal leggen om haar stempel te drukken?

5. De vakbonden temmen

Na een jaar waarin alle stakingsrecords sneuvelden, werden er gisteren bij De Lijn sociale verkiezingen gehouden. Daardoor zal de druk op de ketel afnemen. De zware herstructurering die Kesteloot uitrolde, ligt nu ook grotendeels in de plooi. Maar de nakende opdeling in vervoerregio’s “wordt een bom”, voorspelt Rita Coeck (ACOD). “Veel ritten die nu gereden worden, zullen wegvallen. Andere komen erbij. Dat gaat iedere chauffeur voelen.”

De bonden bij De Lijn zullen er alles aan doen om hun macht te laten gelden. Coeck: “Wij verwachten op zijn minst dat we voor Nieuwjaar al eens samenzitten met Schoubs om de grote lijnen te bespreken. Hoe gaan we de komende jaren met elkaar omgaan?” De bonden voelen zich gesteund door de onvrede bij het personeel. Na alle tegenslagen is de gemiddelde jobtevredenheid gedaald naar 6,5 op 10.

6. Corona overleven

De voorbije maanden bleven de bussen en de trams rijden, terwijl de reizigers massaal afhaakten. De begroting van De Lijn ging daardoor diep in het rood. In mei werd het verlies op 35 miljoen euro geschat, in september op 60 miljoen euro. Om die dreun te overleven, is er nood aan langdurige financiële steun.

Maar de allerbelangrijkste taak wordt het terugwinnen van het vertrouwen. De reiziger keerde De Lijn de voorbije jaren ontgoocheld de rug toe, en door de coronacrisis is er nu ook de angst voor besmetting. De beelden van overvolle schoolbussen, net voor de herfstvakantie, hebben er geen goed aan gedaan. Extra bussen van autocarbedrijven bieden tijdelijk verlichting. “Maar er moet nu vooral een doordachte strategie komen om de drukte op de bussen bij te sturen, afhankelijk van de ernst van de epidemie”, zegt professor Lauwers. 

Zo weet Schoubs wat haar te doen staat. Zelf wenst ze voorlopig geen commentaar te geven.