Het land dat nooit in lockdown ging, gaat dan toch overstag: ook Zweden neemt nu strengere maatregelen

Zweden vaart sinds het begin van de corona-epidemie in Europa zijn eigen koers. Het land ging nooit in lockdown, maar presenteerde zijn inwoners in plaats daarvan een pakket aanbevelingen. ‘Hou afstand en was je handen’ is in Zweden de belangrijkste vuistregel. Mondmaskers zijn niet ingeburgerd, experten raden ze niet aan omdat ze een vals gevoel van veiligheid zouden geven.

De man achter die Zweedse strategie is staatsviroloog Anders Tegnell, de Zweedse Marc Van Ranst zeg maar. Hij vertrouwde erop dat de Zweedse burgerzin zou volstaan om de epidemie onder controle te houden en hoopte tegelijk dat het mildere beleid als neveneffect zou hebben dat de Zweedse bevolking meer immuniteit zou ontwikkelen voor de tweede golf.  

Intussen is het idee van groepsimmuniteit achterhaald en blijkt dat het virus mensen meerdere keren ziek kan maken. Nu de herfst is aangebroken, schieten de Zweedse besmettingscijfers net als in andere Europese landen opnieuw de hoogte in. Van maandag 2 november tot en met zondag 15 november telde Zweden 550 besmettingen per 100 000 inwoners. De curve stijgt de laatste dagen exponentieel. Vanuit de ziekenhuizen klinken steeds vaker noodkreten dat ze het aantal patiënten niet meer aankunnen.

En dus neemt ook Zweden nu strengere maatregelen. Vanaf dinsdag mogen in Zweden maximaal acht mensen tegelijk samenkomen in de publieke ruimte. Er gelden bepaalde uitzonderingen op die regel als aanwezigen vaste zitplaatsen toegewezen krijgen en voldoende afstand van elkaar kunnen houden. Sinds vrijdag is er ook een verbod op de verkoop van alcohol in cafés en restaurants na 22 uur. In supermarkten kan je in Zweden hoe dan ook enkel drank met minder dan 3,5 procent alcohol kopen en de staatswinkels die wel sterkere dranken verkopen, sluiten om 18 uur de deuren. 

Het is weliswaar niet zo dat Zweden tot hiertoe geen maatregelen heeft getroffen. Zo zijn alle samenkomsten van meer dan vijftig personen sinds het begin van de crisis verboden. Al werd die limiet soms opgetrokken tot maximum 300 personen en zijn er uitzonderingen op de regels. Maar pretparken zijn bijgevolg al maanden gesloten, en dat bleven ze ook toen de pretparken tijdens de zomer in België wel open waren.

Toch blijven de maatregelen in vergelijking met de buurlanden in Zweden beperkt, en dat vertaalt zich in slechtere cijfers. "Men is er in Zweden wel in geslaagd om heel wat te bereiken zonder het af te dwingen", zegt Hoogleraar Scandinavistiek en Noord-Europakunde aan de Universiteit Gent Godelieve Laureys. Ze haalt aan dat veel mensen zijn overgeschakeld op thuiswerken en dat ook de horeca de afgelopen maanden op een lager pitje draaide. "Maar het dodental in Zweden is proportioneel gezien tien keer groter dan in de andere Scandinavische landen. Dat is uiteraard gewoon de rekening die men gepresenteerd krijgt voor een veel liberaler beleid."

Ten opzichte van Nederland, Duitsland en België doet Zweden het dan weer niet zo slecht, maar die vergelijking gaat volgens Laureys niet helemaal op omdat de bevolkingsdichtheid in Zweden veel lager is. 

Professor Nele Brusselaers is epidemioloog aan de Universiteit Antwerpen en het Zweedse Karolinska Instituut en is kritisch voor het Zweedse beleid. "Ik snap het niet. Zweden had echt perfect de beste leerling van de klas kunnen zijn in Europa. Met beperkte maatregelen zoals in Noorwegen - mondmaskers en ‘test, trace and isolate’ - zou het land al heel ver komen. Heel veel van de mensen die ziek worden, hadden echt niet ziek moeten worden."

Volgens Brusselaers ligt een gebrek aan initiatief aan de basis van het probleem. "De regering wijst naar staatsepidemioloog Tegnell, maar die heeft geen beslissingsmacht en geeft enkel advies. Tegnell kijkt op zijn beurt naar de regio’s. Bij de regio’s klinkt het: ‘dat is de verantwoordelijkheid van het volk’."

Er rust dus een grote verantwoordelijkheid op de schouders van de Zweden. "Een deel van de bevolking sluit zich quasi op, en een ander deel doet verder alsof er niets aan de hand is", aldus Brusselaers. "Een groot deel van de bevolking is bovendien onvoldoende geïnformeerd. Het nut van mondmaskers wordt bijvoorbeeld nog steeds ontkend."

De Zweedse overheid raadt haar burgers niet aan een mondmasker te dragen en dus doen de meeste Zweden dat ook niet. "Het heeft alleen zin om een mondmasker te dragen als je dat ook correct doet", getuigt Elias Steffan. Steffan studeert in Uppsala, maar is afkomstig uit het noorden van Zweden. "Je mag het masker niet aanraken met je handen en het onder je kin dragen heeft ook geen zin." Steffan heeft zelf geen mondmasker in huis. "Ik voel de noodzaak niet. Ik vertrouw erop dat de regering zich laat adviseren door experts en de juiste beslissingen neemt." Als hij het openbaar vervoer zou nemen, zou Steffan wel een mondmasker overwegen.

Sofia Von Cotzhausen Modin is een half Zweedse, half Amerikaanse studente en woont met haar ouders in Sigtuna, een stadje ten noorden van Stockholm. Zij stelt zich meer vragen bij het Zweeds beleid. "Ik draag geen masker als ik naar de supermarkt ga, maar ik voel me dan wel schuldig, ik zou er waarschijnlijk beter wel een dragen", bekent ze. De reden waarom ze het toch niet doet? "Als je een masker draagt, bekijken mensen je raar en vragen ze zich af of je ziek bent. Mondmaskers hebben ook alleen een nut als iedereen er eentje draagt."

Von Cotzhausen Modin is blij met de nieuwe maatregelen. "We hebben meer regels nodig om ervoor te zorgen dat iedereen zijn steentje bijdraagt. Niet iedereen neemt de aanbevelingen serieus." Zelf trok ze zich in bij het begin van de pandemie in maart meteen terug en volgde ze al haar lessen online. "Maar vele van mijn vrienden deden dat niet en bleven naar feestjes gaan."

Professor Laureys benadrukt dan weer dat er geen gebrek is aan politieke daadkracht, zoals dat België weleens wordt verweten. "De Zweedse regering heeft wel degelijk heel duidelijk een pad gekozen: ze kozen bewust voor een aansporings- en overtuigingsbeleid in plaats van voor een repressief beleid. Ze luisterde naar de experten en nam hun advies bijna letterlijk over."

Daar komt volgens Laureys nu steeds meer verandering in. "De laatste maanden is er meer spanning ontstaan tussen politiek en experten. Dat men het idee dat Zweden dankzij groepsimmuniteit bij een tweede golf al veel verder zou staan, heeft moeten opgeven, is belangrijk geweest voor die ommezwaai."

De regering ziet dat ze er niet in slaagt de cijfers onder controle te houden en dus treft ze extra maatregelen. "Men hoopt dat deze maatregelen de cijfers zullen stabiliseren en doen dalen, maar meer maatregelen behoren zeker tot de mogelijkheden, vooral nu de winter voor de deur staat en het zo aanbevolen leven in open lucht niet meer kan", voorspelt Laureys.